Babciowe – kto może je otrzymać?

Dzietność w krajach europejskich stale się obniża. Jednak mniej urodzeń będzie miało wpływ na strukturę demograficzną i cały system społeczny. W celu zachęcania obywateli do rodzicielstwa i pomocy im przy wychowywaniu dzieci uchwalona została Ustawa z dnia 15 maja 2024 roku o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka –  „Aktywny rodzic”, która wprowadza nowe świadczenia związane z opieką nad dziećmi. Kto otrzyma tzw. babciowe, wyjaśniamy poniżej.

Nowe świadczenia dla rodziców aktywnych zawodowo

Wprowadzenie nowych świadczeń dla rodziców ma za zadanie godzenie zadań związanych z rodzicielstwem z aktywnością zawodową.

Ustawa przewiduje 3 rodzaje świadczeń dla rodziców, a mianowicie:

• świadczenie „aktywni rodzice w pracy”,

• świadczenie „aktywnie w żłobku”,

• świadczenie „aktywnie w domu”.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” – kto otrzyma?

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” i „aktywnie w domu” otrzymają obywatele polscy oraz określeni cudzoziemcy, w tym: 

• cudzoziemcy, do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;

• cudzoziemcy, jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym;

• cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• cudzoziemcy mający kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;

• cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa lub w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na okres nieprzekraczający 9 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;

• cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych lub zezwolenia na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej naukowca na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych, w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;

• cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz członkowie ich rodzin, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. b, d, e lub f umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” przysługuje na nieobjęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym, przedszkolu albo przez dziennego opiekuna dziecko aktywnym zawodowo: matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu tego rodzica, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie pełniącej funkcję rodziny zastępczej albo osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka od 1. dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36. miesiąc życia. Opiekun faktyczny to osoba faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o jego przysposobienie.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” – jaka jest jego wysokość?

Wysokość świadczenia „aktywni rodzice w pracy” (tzw. babciowe) wynosi 1500 zł miesięcznie na dziecko. Wyższa kwota świadczenia będzie wypłacana w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji i wyniesie 1900 zł miesięcznie. W przypadku opieki naprzemiennej kwotę świadczenia ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego świadczenia.

Przykład 1.

Jaką kwotę świadczenia „aktywni rodzice w pracy” otrzyma pani Janina, jeśli wraz z byłym partnerem mają wspólne dziecko w wieku 16 miesięcy i ustaloną opiekę naprzemienną? Przysługujące świadczenie „aktywni rodzice w pracy” w wysokości 1500 zł wypłacane będzie w częściach po 750 zł dla matki i 750 zł dla ojca małoletniego.

Świadczenie „aktywnie w żłobku”

Świadczenie „aktywnie w żłobku” przysługuje na dziecko, które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego albo jest objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna, nie dłużej jednak niż do ukończenia roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3. rok życia, lub w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie go wychowaniem przedszkolnym  do ukończenia przez dziecko 4. roku życia.

Świadczenie to ma formę dofinansowania kosztów objęcia dziecka opieką w żłobku, klubie dziecięcym albo sprawowaną przez dziennego opiekuna.

Świadczenie „aktywnie w domu”

Świadczenie „aktywnie w domu” przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu rodzica albo opiekunowi faktycznemu dziecka. W przypadku opieki naprzemiennej świadczenie to jest wypłacane rodzicom po połowie.

Ustalenie prawa do świadczeń w ramach programu dla aktywnych rodziców

Ustalenie prawa do świadczeń w ramach programu „aktywny rodzic” następuje na wniosek uprawnionego, który trzeba złożyć do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia i załączniki do tego należy składać wyłącznie w postaci elektronicznej. Przyznanie świadczeń nie wymaga wydania decyzji.

ZUS ma wypłacać świadczenia dla rodziców w ramach programu „aktywni rodzice w pracy” i świadczenie „aktywnie w domu” w formie bezgotówkowej.

W przypadku zbiegu prawa do świadczeń świadczenie otrzyma osoba, która faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem, a gdyby opieka była sprawowana równocześnie przez więcej niż 1 osobę, świadczenie otrzyma osoba, która pierwsza złoży wniosek. W takich sytuacjach ZUS ustala, kto sprawuje opiekę, i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Nienależne świadczenie

Może zdarzyć się sytuacja, kiedy świadczenia w ramach programu „aktywny rodzic” będą pobrane nienależnie.

Ma to miejsce, gdy:

• świadczenie wypłacono na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę otrzymującą świadczenie; 

• świadczenie wypłacono mimo braku prawa do tego świadczenia; 

• świadczenie wypłacono osobie innej niż osoba uprawniona do tego świadczenia z przyczyn niezależnych od organu, który przyznał świadczenie „aktywny rodzic”.

Osoba, która pobrała nienależnie świadczenie, ma obowiązek je zwrócić wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia stała się ostateczna.

Decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia nie zostanie przez ZUS wydana, jeżeli od jego pobrania minęło więcej niż 2 lata.

Należy pamiętać, że świadczenia dla aktywnych rodziców nie podlegają kumulacji, zatem na to samo dziecko za dany miesiąc przysługuje tylko jedno ze świadczeń.

Przykład 2. 

Czy pani Marianna może otrzymać świadczenie „aktywnie w żłobku” za dany miesiąc, jeśli w danym miesiącu pobrała już świadczenie „aktywni rodzice w pracy”? W opisanym przykładzie kobieta nie może pobrać 2 świadczeń, gdyż nie podlegają one kumulacji.

Kto może starać się o babciowe – podsumowanie

Podsumowując, świadczenia oferowane dla aktywnych rodziców małych dzieci na pewno stanowią dla nich atrakcyjną ofertę. Będą one wypłacane już niebawem. Warto już teraz zainteresować się tym, która forma wsparcia będzie najlepsza dla każdego z uprawnionych.