Stwierdzenie choroby zawodowej po śmierci pracownika a odszkodowanie
Przy pierwszym skojarzeniu choroba zawodowa to schorzenie, które występuje w okresie pracy związanej z narażeniem na szkodliwe czynniki. Każdy organizm jest inny, stąd też niekiedy objawy choroby pojawiają się w różnym czasie, są zróżnicowane, a czasem potrafią być nieoczywiste. Niniejszy artykuł ma stanowić odpowiedź na pytanie, czy stwierdzenie choroby zawodowej po śmierci pracownika jest możliwe i czy z tego tytuły członkom jego rodziny będzie należna wypłata jednorazowego odszkodowania.
Kiedy występuje choroba zawodowa?
Choroba zawodowa spowodowana jest szkodliwymi czynnikami występującymi w miejscu pracy lub sposobem wykonywania pracy. Jako choroba zawodowa może zostać zakwalifikowane takie schorzenie, które wystąpiło w związku z pracą i ujęte zostało w wykazie chorób zawartym w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych.
Postępowanie w sprawie wystąpienia podejrzenia choroby zawodowej
Kodeks pracy określa procedury postępowania w przypadku wystąpienia przypuszczeń co do choroby zawodowej pracownika. W sytuacji wystąpienia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika pracodawca niezwłocznie zgłasza ten fakt właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu inspektorowi okręgowemu. Obowiązek ten tyczy się także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej wymienionego w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych.
W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej lekarz lub lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta, kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania.
Na pracodawcy w razie stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej ciążą następujące obowiązki:
ustalenie przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, z zastrzeżeniem, że obowiązek ten pracodawca realizuje, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym;
przystąpienie niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowanie innych niezbędnych środków zapobiegawczych;
zapewnienie realizacji zaleceń lekarskich.
Każdy pracodawca musi prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i ich podejrzeń.
Właściwy inspektor sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia dotyczącego podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej wszczyna postępowanie. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, jeśli zgłoszenie jest oczywiście bezzasadne. W ramach postępowania mającego na celu ustalenie wystąpienia u pracownika choroby zawodowej przeprowadzana jest w szczególności ocena narażenia zawodowego oraz sporządzana karta oceny narażenia zawodowego, którą wraz ze skierowaniem na badania przekazuje się do jednostki orzeczniczej I stopnia.
Orzekanie w sprawie podejrzenia choroby zawodowej
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są: poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych) w zakresie wszystkich chorób zawodowych, poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych. Ponadto jednostkami orzeczniczymi I stopnia są podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych I stopnia są instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy.
Pracownik, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego wydanego przez jednostkę orzeczniczą I stopnia, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Uprawnienie do złożenia wniosku o ponowną analizę dokumentacji w przypadku śmierci pracownika przysługuje uprawnionym osobom. Wnioski co do wydanego orzeczenia składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie.
Decyzja stwierdzająca chorobę zawodową
Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika.
Wydaną decyzję doręcza się zainteresowanemu pracownikowi, byłemu pracownikowi albo osobie uprawnionej na jej wniosek, pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej, jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
Decyzja wydana przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego w II instancji jest ostateczna i przysługuje na nią skarga do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a od wyroku właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie w terminie 30 dni.
Stwierdzenie choroby zawodowej po śmierci pracownika a jednorazowe odszkodowanie
Członkowie rodziny osoby, która zmarła wskutek choroby zawodowej, mają prawo do jednorazowego odszkodowania, chyba że choroba zawodowa nie była co najmniej współprzyczyną śmierci pracownika.
Ustawa z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych określa katalog uprawnionych do jednorazowego odszkodowania członków rodziny ubezpieczonego zmarłego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W myśl powołanych przepisów jednorazowe odszkodowanie przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.
Uprawnionymi do otrzymania jednorazowego odszkodowania członkami najbliższej rodziny są:
- małżonek, o ile nie orzeczono separacji;
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
- rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Wysokość jednorazowego odszkodowania dla członków najbliższej rodziny określona jest ustawowo.
Gdy jednorazowe odszkodowania przysługuje jednemu członkowi rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, wynosi ono:
- 18-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym jest małżonek lub dziecko, czyli do 31 marca 2023 roku jest to 101 926 zł;
- 9-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym jest inny członek rodziny, czyli do 31 marca 2023 roku jest to 50 963 zł.
Gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci, odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotności przeciętnego wynagrodzenia do 31 marca 2023 roku (czyli kwota 101 926 zł), zwiększonej o 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenie na każde dziecko, czyli o kwotę 19 819 zł na każde dziecko do 31 marca 2023 roku. Tak ustaloną sumę dzieli się w równych częściach między uprawnionych.
Przykład 1.
Jan Nowak zmarł na skutek choroby zawodowej. Uprawnionymi do jednorazowego odszkodowania są jego żona Anna Nowak i troje dzieci: Alina Nowak, Arkadiusz Nowak i Michał Nowak. Łączna kwota jednorazowego odszkodowania na dzień 1 stycznia 2023 roku wyniesie 161 383 zł.
W sytuacji gdy do jednorazowego odszkodowania po śmierci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty są dwoje lub więcej dzieci, odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotności przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia na drugie i każde następne dziecko, czyli o kwotę 19 819 zł na każde drugie i kolejne dziecko do 31 marca 2023 roku. W tym wypadku również ustaloną kwotę dzieli się w równych częściach między uprawnionych.
Kiedy uprawnionymi do odszkodowania obok małżonka lub dzieci są natomiast również inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom. W okresie od 1 kwietnia 2022 roku do 31 marca 2023 roku każdy inny niż małżonek i dziecko uprawniony do jednorazowego odszkodowania członek rodziny otrzyma kwotę 19 819 zł.
Wyłącznie uprawnionym do jednorazowego odszkodowania członkom rodziny innym niż małżonek lub dzieci odszkodowanie to przysługuje w wysokości 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugiego i każdego następnego uprawnionego. Do końca marca 2023 roku będzie to kwota 50 963 zł powiększona o 19 819 zł przysługujące na drugiego i każdego następnego uprawnionego. Tak ustaloną kwotę dzieli się w równych częściach między uprawnionych.
Należy mieć na względzie, iż jeśli ubezpieczony lub rencista otrzymał jednorazowe odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wówczas wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, pomniejszana jest o kwotę tego odszkodowania.
Przykład 2.
Jan Nowak zmarł na skutek choroby zawodowej 9 stycznia 2023 roku. Przed śmiercią wypłacono mu odszkodowanie w wysokości 9064 zł. Uprawnionymi do jednorazowego odszkodowania są jego żona Anna Nowak i troje dzieci: Alina Nowak, Arkadiusz Nowak i Michał Nowak. Łączna kwota jednorazowego odszkodowania na dzień 1 stycznia 2023 roku wyniesie 152 319 zł, gdyż pomniejszona zostanie kwota należnego odszkodowania o świadczenie już wypłacone zmarłemu.
Wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania w związku ze śmiercią na skutek choroby zawodowej
Po zmarłym na skutek choroby zawodowej wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania można złożyć w dowolnym czasie.
- dokument stwierdzający datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznane jednorazowe odszkodowanie;
- dokument potwierdzający stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą;
- odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli o świadczenie ubiega się wdowa lub wdowiec;
- zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka, wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie odszkodowania uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy;
- zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat;
- dokument o ustaleniu prawa do alimentów na podstawie wyroku sądu lub ugody w odniesieniu do rodziców, osoby przysposabiającej, macochy, ojczyma, jeżeli nie pozostawali we wspólnym gospodarstwie lub osoba zmarła nie przyczyniała się do ich utrzymania.
Podsumowując, chorobę zawodową pracownika pracownika można stwierdzić także po jego śmierci, a najbliższe osoby otrzymają jednorazowe odszkodowanie z ZUS-u. Nawet w przypadku gdy pracownik przebywał na rencie i zmarł na skutek choroby zawodowej, jego rodzina ma prawo do jednorazowego odszkodowania z tego tytułu.
