Gdzie sygnalista powinien zgłosić doświadczanie działań odwetowych?

Na ten moment z uwagi na krótki czas od wprowadzenia ustawy o ochronie sygnalistów trudno ocenić, jak w praktyce działają regulacje mające chronić sygnalistów przed wymierzonymi w nich działaniami odwetowymi. Aby zwiększyć świadomość społeczeństwa i samych sygnalistów, wyjaśniamy w tym artykule, gdzie należy zgłaszać doświadczanie działań odwetowych. 

Kto ma roszczenie o doświadczanie działań odwetowych?

Roszczenia z tytułu działań odwetowych przysługują następującym sygnalistom:

• pracownikom;
• osobom świadczącym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
• pracownikom tymczasowym;
• przedsiębiorcy;
• akcjonariuszowi;
• wspólnikowi;
• członkowi organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osobie świadczącej pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażyście;
• wolontariuszowi;
• prokurentowi;
• praktykantowi;
• funkcjonariuszom Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej;
• żołnierzom pełniącym czynną służbę wojskową.

Rodzaje działań odwetowych względem pracowników

Działania odwetowe mogą stanowić w przypadku pracowników niżej wymienione działania lub groźby, lub próby ich stosowania, w tym w szczególności:

• odmowa nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa; 
• obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
• pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń;
• przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
• zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
• przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
• niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy; 
• negatywną ocenę wyników pracy lub negatywną opinię o pracy;
• nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
• przymus, zastraszanie lub wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
• wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
• nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
• działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
• spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu;
• wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Rodzaje działań odwetowych wobec osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy

W zakresie działań odwetowych względem osoby zatrudnionej na podstawie innej niż stosunek pracy będą mieścić się wymienione wyżej działania odpowiednio stosowane wtedy, gdy praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania. 

Dodatkowo w przypadku osób zatrudnionych na podstawie innych umów niż umowa o pracę dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy działań odwetowych ani próby lub groźby ich zastosowania, w tym w szczególności: 

1. wypowiedzenia umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów bądź świadczenia usług, odstąpienia od takiej umowy lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia;
2. nałożenia obowiązku lub odmowy przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.

Odpowiedzialność karna za działania odwetowe

Stosowanie działań odwetowych wobec sygnalisty stanowi przestępstwo. Osoba, która podjęła działania odwetowe wobec sygnalisty lub osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia, lub osoby powiązanej z sygnalistą, będzie odpowiadać karnie. Przestępstwo to zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, a jeśli sprawca działa w sposób uporczywy, wówczas może zostać mu wymierzona kara pozbawienia wolności do lat 3. 

Roszczenia cywilne przysługujące sygnaliście doświadczającemu działań odwetowych

Sygnaliście, który doświadczył działań odwetowych, przysługuje:

1. odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
2. zadośćuczynienie. 

Sygnalista nie może zrzec się roszczeń przysługujących mu z tytułu podejmowanych względem niego działań odwetowych.

Zgłaszanie działań odwetowych

Wątpliwość sygnalistów może wzbudzać to, do kogo należy zgłosić fakt działań odwetowych, poza zgłoszeniem ich organom ścigania. 

Zgłoszenia wewnętrzne

Trzeba przypomnieć, że procedura zgłoszeń wewnętrznych dotyczy obowiązkowo podmiotów, na których rzecz według stanu na 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Mniejsze podmioty również mogą ją wdrożyć u siebie. 

Zgłoszenia zewnętrzne

Zgłoszenia zewnętrzne dokonywane są do organów publicznych lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego zrealizowania zgłoszenia wewnętrznego.

W przypadku zgłoszenia zewnętrznego do Rzecznika Praw Obywatelskich organ ten dokonuje wstępnej weryfikacji, ustalając, czy zgłoszenie dotyczy informacji o naruszeniu prawa, oraz zidentyfikowaniu organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych. Rzecznik Praw Obywatelskich powinien niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia dokonania zgłoszenia, przekazać zgłoszenie dotyczące naruszenia prawa do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych, o czym informuje sygnalistę. Gdyby zgłoszenie sygnalisty nie dotyczyło naruszenia prawa, Rzecznik Praw Obywatelskich odstępuje od jego przekazania i informuje o tym sygnalistę, jednocześnie podając ustalenia ze wstępnej weryfikacji zgłoszenia. W tym wypadku Rzecznik Praw Obywatelskich może poinformować sygnalistę o możliwych krokach prawnych.

Dokonanie zgłoszenia zewnętrznego przez sygnalistę do organu publicznego przedstawia się w ten sposób, że po przyjęciu go organ dokonuje wstępnej weryfikacji polegającej na ustaleniu, czy dotyczy ono informacji o naruszeniu prawa oraz naruszeń prawa w dziedzinie należącej do zakresu działania tego organu, a jeżeli nie należy – na ustaleniu organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych. Jeżeli zgłoszenie należy do kompetencji danego organu, podmiot ten rozpatruje zgłoszenie zewnętrzne oraz podejmuje działania następcze i przekazuje sygnaliście informację zwrotną.

Przykład 1.

Pan Jakub po zgłoszeniu do Rzecznika Praw Obywatelskich doświadczył działań odwetowych. Gdzie może zgłosić ten fakt? Może on go zgłosić zarówno do organów ścigania, jak i samego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Przykład 2. 

Pan Janusz jest sygnalistą, który doświadcza w firmie działań odwetowych i chciałby, aby osoby za to odpowiedzialne zostały bezpośrednio ukarane. Co może on zrobić w tej sytuacji? W celu bezpośredniego ukarania sprawców działań odwetowych pan Janusz powinien rozważyć złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Zawiadomienie to powinien złożyć według swojego wyboru do jednostki policji lub jednostki prokuratury. Podmioty te będą obowiązane podjąć dalsze czynności mające na celu pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osób winnych działaniom odwetowym.

Podsumowanie

Podsumowując, sygnalista może zgłosić doświadczanie działań odwetowych podmiotowi, który zawiadomił o naruszeniu prawa, oraz organom ścigania, tj. prokuratorze lub policji. Zawiadomienie organów ścigania nie wyklucza zgłoszenia faktu doświadczania działań odwetowych podmiotowi, który był przez sygnalistę zawiadomiony o naruszeniu prawa.