Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika

Warunkiem rozwoju umiejętności każdego pracownika jest ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Leży to również w interesie pracodawcy, który oczekuje od zatrudnionych osób fachowego wykonywania zadań.

Wsparcie ze strony pracodawcy 

Przepisy prawa pracy jednoznacznie wypowiadają się na temat wspierania pracownika przez pracodawcę w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Obowiązek pracodawcy stwarzania ułatwień w tym zakresie został ustanowiony jako jedna z podstawowych zasad prawa pracy, wyrażona w  art. 17 Kodeksu pracy i powtórzona w art. 94 pkt 6.

Do podnoszenia kwalifikacji zawodowych odnoszą się również przepisy antydyskryminacyjne. W myśl art. 18^3a § 1 kp pracownicy powinni być równo traktowani m.in. w zakresie dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji. Natomiast według art. 18^3b § 1 pkt 3 kp za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uznaje się dyskryminowanie pracownika polegające na pominięciu go przy typowaniu do udziału w szkoleniach (chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami).

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w rozumieniu kodeksowym

Pojęcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych zostało w Kodeksie pracy zdefiniowane węziej niż mogłoby to wynikać z rozumienia potocznego. W myśl art. 103¹ § 1 kp przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

Prawo do płatnego urlopu szkoleniowego

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje urlop szkoleniowy w wymiarze:

• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego;
• 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego (art. 103¹ § 2 pkt 1, art. 103² kp).

Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Za czas urlopu szkoleniowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 103¹ § 3, art. 103² kp).

Prawo do zwolnienia z całości lub części dnia pracy

Drugim uprawnieniem pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe jest możliwość korzystania ze zwolnienia z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania (art. 103¹ § 2 pkt 2 kp).

Przykład 1.

Pracownik podnosi kwalifikacje zawodowe, studiując zaocznie. Rozkład czasu pracy obowiązujący u pracodawcy obejmuje godziny 8.00–16.00, od poniedziałku do piątku. Zajęcia na uczelni znajdującej się w innej miejscowości niż siedziba pracodawcy odbywają się w piątki, soboty i niedziele. W piątek zajęcia rozpoczynają się o godzinie 16.30. Aby dojechać punktualnie na zajęcia pracownik potrzebuje jednej godziny. W związku z tym, pracodawca obowiązany jest zwolnić pracownika z części dnia pracy – o godzinie 15.30.

Prawo do innych świadczeń 

Pracodawca może również przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ kp).

Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe strony określają w umowie, na piśmie. Nie może ona zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż regulacje zawarte w Kodeksie pracy.

W umowie pracodawca może zobowiązać pracownika do kontynuowania zatrudnienia po zakończeniu szkolenia. Natomiast nie ma obowiązku zawarcia umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. (art. 103⁴ kp).

Obowiązek zwrotu kosztów

Kodeks pracy w art. 103⁵ nakłada na pracownika obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia – w następujących przypadkach:

1. jeżeli pracownik bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji;
2. jeżeli pracodawca rozwiąże stosunek pracy z pracownikiem bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata;
3. jeżeli pracownik, w okresie wskazanym w pkt 2, rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu poddawania pracownika mobbingowi (art. 94³ kp);
4. jeżeli pracownik, w okresie wskazanym w pkt 2, rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ kp mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach, tj. mimo że nie zachodzą przypadki, w których:
• zostało wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniósł go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe,
• pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika,
• pracownik był poddawany mobbingowi.

Przykład 2.

Pracodawca skierował pracownika na studia podyplomowe. W umowie z nim zawartej zobowiązał się do sfinansowania połowy opłaty za studia. Pracownik zobowiązał się dostarczyć pracodawcy, w terminie 7 dni od rozpoczęcia studiów, zaświadczenie z uczelni, że studia zostały przez niego podjęte. Jednak takiego zaświadczenia nie przekazał, pomimo wielokrotnych wezwań do jego przedłożenia. W tym przypadku pracodawca może uznać, że pracownik nie podjął podnoszenia kwalifikacji zawodowych (gdyż nie udowodnił tego w sposób określony w umowie). W konsekwencji ma prawo żądać od pracownika zwrotu kosztów poniesionych na sfinansowanie opłaty za studia.

Inne przypadki uzupełniania wiedzy i umiejętności

Pracownikowi, który zdobywa lub uzupełnia wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż w wyżej omówionym trybie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pracodawca może przyznać:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
• urlop bezpłatny – w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem (art. 103⁶ kp).

Przyznanie tych świadczeń jest uzależnione od swobodnej decyzji pracodawcy (nie ma on prawnego obowiązku ich przyznania).

Wsparcie pracowników w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, niezależnie od tego, że jest prawnym obowiązkiem pracodawcy, może stanowić także skuteczny instrument motywacyjny.