Warunkowe zawieszenie wykonania kary - kiedy sąd może go dokonać?

Niniejszy artykuł skierowany jest do osób, w stosunku do których toczą się postępowania karne, którym grożą kary za popełnione przez nich przestępstwa. Jedną z kar w polskim Kodeksie karnym jest pozbawienie wolności. Nierzadko słyszy się, że ktoś dostał „zawiasy”, czyli karę w zawieszeniu – nie musi odbywać wyroku w zakładzie karnym. Pod jakimi warunkami może nastąpić warunkowe zawieszenie wykonania kary? W jakiej sytuacji jest ono przyznawane, w jaki sposób jest wykonywane? Odpowiedź na te pytania zostanie udzielona w dalszej części opracowania.

Podstawa prawna

Warunkowe zawieszenie wykonania kary uregulowane jest w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny.

Przepisy w tym zakresie znajdują się w artykułach od 69 do 76 kk.

Zgodnie z nimi sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

Zatem ta instytucja nigdy nie będzie obligatoryjna – jest to zawsze fakultatywne, sąd nie musi warunkowo zawieszać wykonania kary, a co najwyżej może to zrobić, jeśli oceni, że sprawca na to zasługuje.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności - jakie kryteria musi spełnić oskarżony, aby skorzystać?

Aby móc skorzystać z instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary, sprawca musi:

• nie być skazany na karę pozbawienia wolności w czasie popełnienia przestępstwa;

Przykład 1.

Pani Marta została skazana za oszustwo na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności w maju 2022 roku za czyn, który popełniła w maju 2021 roku. Równocześnie w czasie odbywania kary ustalono, że dopuściła się rozboju w listopadzie 2020 roku. W tym przypadku będzie można stwierdzić, że w czasie, kiedy dopuściła się rozboju, nie była skazana na karę pozbawienia wolności – w tym zakresie istotny jest czas popełnienia czynu i sam fakt bycia skazanym na karę pozbawienia wolności, a nie wykonywania tej kary w zakładzie karnym.

• w tym konkretnym postępowaniu zostać skazany na karę pozbawienia wolności
  w wymiarze nieprzekraczającym roku;

Przykład 2.

Pan Waldemar został skazany za oszustwa na karę 1 roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności. W tej sytuacji sąd nie może warunkowo zawiesić jej wykonania.

• wykazać, że warunkowe zawieszenie wykonania kary będzie wystarczające dla osiągnięcia jej celów, a w szczególności zapobiegnie powrotowi do przestępstwa sprawcy;

• swoją postawą, właściwościami i warunkami osobistymi, dotychczasowym sposobem życia oraz zachowaniem się po popełnieniu przestępstwa wykazać, że zasługuje na zastosowanie tej instytucji.

Kilka kryteriów ma zatem charakter obiektywny: niebycie skazanym na karę pozbawienia wolności w momencie popełnienia czynu oraz orzeczenie kary w wymiarze nieprzekraczającym roku, a pozostałe – np. to, że warunkowe zawieszenie wykonania kary będzie wystarczające dla osiągnięcia celów kary, a sprawca swoją postawą wykazuje, że na nią zasługuje – mają charakter ocenny. To sąd będzie indywidualnie oceniał, czy w danym przypadku może to zastosować względem sprawcy.

Na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary?

W czasie warunkowego zawieszenia wykonania kary sprawca czynu nie dostaje wezwania do odbycia swojej kary w warunkach izolacji, w zakładzie karnym, tylko pozostaje na wolności. Jednak sąd może także, zawieszając wykonanie kary, orzec w stosunku do sprawcy grzywnę.

Sąd może również orzec środek karny.

Zawieszając wykonanie kary, sąd obowiązkowo zobowiązuje, a jeżeli orzeka środek karny, może fakultatywnie zobowiązać skazanego do:

1. informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;

2. przeproszenia pokrzywdzonego;

3. wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;

4. wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu;

5. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;

6. poddania się terapii uzależnień;

7. poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji;

8. uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;

9. powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;

10. powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób;

11. opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;

12. innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

Orzeka się przynajmniej jeden z tych obowiązków, który będzie obowiązywał przez okres próby – od czasu uprawomocnienia się orzeczenia.

Ponadto sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Taki dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, recydywisty, a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.

Okres próby

Zgodnie z przepisami kk zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku.

W wypadku zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat, więc tutaj kryteria są surowsze niż w przypadku innych przestępców i przestępstw.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary - naruszenie zasad

Niestety może się zdarzyć, że mimo iż zastosowane jest warunkowe zawieszenie wykonania kary, sprawca przestępstwa nie będzie się zachowywać zgodnie z przepisami prawa i w okresie próby popełni inne przestępstwa. W takiej sytuacji w grę wchodzą przepisy dotyczące wykonania kary.

Sąd musi zarządzić wykonanie kary, jeżeli:

• skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania;

• skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą;

• okoliczności rażącego naruszania porządku prawnego w okresie próby, w szczególności popełnienie innego przestępstwa, uchylanie się od uiszczenia grzywny, dozoru, wykonania obowiązków, środków karnych, kompensacyjnych, przepadku, zaistnieją po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

Te 3 przypadki nakładają obowiązek „odwieszenia” kary – w stosunku do skazanego zarządza się wykonanie kary, a następnie określany jest termin stawienia się w zakładzie karnym.

Sąd może „odwiesić” karę, zarządzić jej wykonanie, jeżeli:

• skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełnił inne przestępstwo, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku;

• skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności, gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Zatem w okresie próby oraz 6 miesięcy po jej zakończeniu, osoby korzystające z tej instytucji muszą szczególnie uważać, aby nie popełnić przestępstwa, nie naruszać porządku prawnego, czynić wszelkie starania, aby zachowywać się zgodnie z przepisami prawa. Niektóre sytuacje mogą bowiem powodować obowiązek zarządzenia wykonania kary, a niektóre dają sądowi możliwość jej zarządzenia.