Kiedy można starać się o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności?

Osadzenie w zakładzie karnym może być konsekwencją skazania osoby za przestępstwo lub wykroczenie, a także przestępstwa skarbowe.

Czy do zakładu karnego trafia się od razu po wydaniu prawomocnego wyroku skazującego? Czy można tę chwilę opóźnić? Kiedy można starać się o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności?

W prawie karnym istnieje instytucja odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. Gdzie jest uregulowane, jak z niej skorzystać? Na te i inne pytania związane z tym tematem odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części opracowania.

Podstawa prawna

Instytucja odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności znajduje się w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny wykonawczy (dalej: kkw).

W oddziale 10 tej ustawy uregulowane są kwestie związane z odroczeniem wykonania kary pozbawienia wolności – od artykułu 150. Tam należy poszukiwać informacji w tym zakresie.

Kto może złożyć wniosek i do jakiego sądu? Czy podlega on opłacie?

Wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności może złożyć:

• skazany,
• dyrektor zakładu karnego,
• kurator zawodowy.

Sąd, do którego należy złożyć taki wniosek, to sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji. Jest on właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania tego orzeczenia.

Przykład 1.

Pan Marcin został skazany przez Sąd Rejonowy w Wieliczce na karę 2 lat pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił ten wyrok w ten sposób, że podwyższył karę do 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Pan Marcin powinien złożyć wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności do Sądu Rejonowego w Wieliczce, który będzie właściwy do jego rozpoznania.

Wniosek jest odpłatny – opłata wynosi 80 zł.

Można jednak złożyć wniosek o zwolnienie od opłaty po opisaniu sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej.

Przesłanki uwzględnienia wniosku

W pewnych sytuacjach sąd może, a w innych musi uwzględnić wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności.

Sąd ma obowiązek uwzględnić wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, kiedy skazany:

• cierpi na chorobę psychiczną, która uniemożliwia wykonanie kary pozbawienia wolności;
• cierpi na inną ciężką chorobę uniemożliwiającą wykonywanie tej kary.

Przykład 2.

Pan Waldemar został skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności. Już w czasie procesu skarżył się na problemy zdrowotne. Kilka dni po wydaniu prawomocnego wyroku trafił do szpitala z uwagi na problemy neurologiczne. Dostał wezwanie do zgłoszenia się do aresztu na 15 maja 2023 roku, ale na początku maja nadal przebywał w szpitalu. W związku z tym złożył wniosek o odroczenie wykonania kary o 4 miesiące, a sąd, bazując na dokumentacji medycznej przeanalizowanej przez biegłego sądowego, uwzględnił ten wniosek.

Zgodnie z definicją ustawową za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.

Powyższe przypadki stanowią jedyne sytuacje, gdy sąd ma obowiązek uwzględnić wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności.

Poza tym sąd może odroczyć wykonanie kary, jeżeli:

• natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki;

• liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów.

Ta druga sytuacja nie dotyczy skazanych, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, skazanych recydywistów lub multirecydywistów, skazanych, którzy z przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu, skazanych za przestępstwa o charakterze terrorystycznym lub popełniających przestępstwa w zorganizowanej grupie, a także skazanych za przestępstwa określone w art. 197-203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Przykład 3.

Pani Waleria została skazana za przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu na karę 3 lat pozbawienia wolności. W zakładzie karnym miała stawić się 10 maja 2023 roku. Kobieta prowadzi jednak działalność gospodarczą i wskazała, że wszelkie zobowiązania wobec kontrahentów zakończy do 31 października 2023 roku. W związku z tym wniosła o odroczenie wykonania kary do 10 listopada 2023 roku, na 6 miesięcy. W tej sytuacji sąd będzie oceniał, czy jej obecność jest niezbędna w przedsiębiorstwie, czy ktoś może przejąć jej obowiązki. Jest to sytuacja ocenna, a fakultatywność decyzji sędziego sprawia, że jeden może uznać te argumenty za zasadne, a inny oddalić ten wniosek. Co do zasady można bowiem ustanowić dla przedsiębiorcy kuratora, który zakończy jego przedsięwzięcia.

Przykład 4.

Pan Mateusz został skazany za liczne rozboje na karę 4 lat pozbawienia wolności. Wnosił o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, bo zakłady karne są przepełnione. Sąd, nie badając nawet tej kwestii, oddalił wniosek, gdyż mężczyzna był skazany za przestępstwo z zastosowaniem przemocy – rozbój.

Jak dalece można odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności?

Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności do roku.

Przykład 5.

Pan Adam został skazany na karę 4 lat pozbawienia wolności. Po wydaniu prawomocnego wyroku jego rodzice ulegli wypadkowi samochodowemu i utracili możliwości zarobkowania. Nie mieli oni prawa do emerytury, a przyznana im renta była bardzo skromna. Pan Adam to ich jedyny syn, nie mają innej rodziny, nie mogą liczyć na wsparcie. Sąd odroczył wykonanie kary na 1 rok, aby w tym czasie mężczyzna zarobił środki i przekazał je rodzicom, a także podjął czynności zmierzające do zorganizowania opieki dla nich.

Szczególne zasady dotyczące kobiet

Ustawodawca przewidział specjalne zasady związane z odroczeniem wykonania kary pozbawienia wolności.

Dotyczą one:

• skazanych kobiet ciężarnych,
• osób skazanych samotnie sprawujących opiekę nad dzieckiem.

W przypadku takich osób, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanej lub jej rodziny zbyt ciężkie skutki, sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka.

Przykład 6.

Pani Karina została skazana na karę 3 lat pozbawienia wolności. W momencie wydawania prawomocnego wyroku była w 4 miesiącu ciąży, która była zagrożona. Kobieta musiała być pod opieką lekarza, bardzo często przebywała w szpitalu. Sytuacja była niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dla jej nienarodzonego dziecka. W związku z tym pani Karina wniosła o odroczenie wykonania kary na okres 1,5 roku, aby mogła być z dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia, zająć się nim, karmić, a także wdrożyć ojca dziecka w to, aby po rozpoczęciu odbywania przez nią kary mógł samodzielnie wychowywać i opiekować się ich dzieckiem.

Możliwe obowiązki podczas odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności

Sąd, wydając postanowienie o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności, może:

• zobowiązać skazanego do podjęcia starań znalezienia pracy zarobkowej;
• zobowiązać skazanego do zgłaszania się do wskazanej jednostki policji w określonych odstępach czasu;
• zobowiązać skazanego do poddania się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych.