Kiedy policjant może wręczyć pouczenie zamiast mandatu?

Każdemu zdarzyło się kiedyś naruszyć normy prawa, szczególnie poruszając się samochodem. Zazwyczaj naruszenie norm określonych w przepisach Prawa o ruchu drogowym skutkuje ukaraniem za wykroczenie w postaci mandatu karnego. Okazuje się, że nie zawsze musimy otrzymać mandat, a naruszenie przepisów prawa może skończyć się zastosowaniem przez funkcjonariusza policji środka wychowawczego. Kiedy możemy otrzymać pouczenie zamiast mandatu?

Czym jest pouczenie i kiedy można je zastosować?

Zgodnie z Kodeksem wykroczeń w stosunku do sprawcy czynu można poprzestać na:

• zastosowaniu pouczenia,
• zwróceniu uwagi,
• ostrzeżeniu,
• zastosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego.

Pouczenie jest środkiem pozapenalnym, którego istota polega na tym, że funkcjonariusz policji informuje sprawcę wykroczenia, że naruszył on określone przepisy prawa. Policjant wskazuje również na zagrożenie, jakie wystąpiło w związku z wykroczeniem. Stosując pouczenie, wskazuje on wysokość kary, jaka grozi za popełniony czyn.

Funkcjonariusz może też po przeanalizowaniu sytuacji wskazać sprawcy wykroczenia, w jaki sposób ten powinien zachować się w danej sytuacji.

Trzeba pamiętać, że nie wolno ignorować udzielonego pouczenia, gdyż za kolejne wykroczenie policjant może od razu ukarać nas mandatem.

Kiedy policjant może zastosować pouczenie zamiast mandatu?

Należy wskazać, że Komendant Główny Policji w Zarządzeniu nr 323 z dnia 26 marca 2008 roku w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48 ze zm.) wskazał, że policjant może poprzestać na zastosowaniu środków oddziaływania wychowawczego, jeżeli jest to wystarczające do wdrożenia sprawcy wykroczenia do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

Decyzję o zastosowaniu środków wychowawczych podejmuje policjant, jeżeli środek ten stosuje bezpośrednio po ujawnieniu popełnionego przez sprawcę wykroczenia.

Kierownik jednostki lub komórki policji może podjąć decyzję o zastosowaniu środków wychowawczych na wniosek policjanta prowadzącego czynności wyjaśniające w sprawie o wykroczenie, jeżeli okoliczności uzasadniające zastosowanie tych środków zaistniały w toku prowadzonych czynności.

Wedle wytycznych Komendanta Głównego Policji nie stosuje się środków oddziaływania wychowawczego w przypadku wykroczeń, za które orzeka się środek karny oraz wykroczeń o charakterze chuligańskim.

Jeżeli środek oddziaływania wychowawczego nie przyniesie zamierzonego efektu, jego zastosowanie nie zamyka drogi do skierowania wniosku o ukaranie do sądu albo nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego.

W przypadku zastosowania środka oddziaływania wychowawczego w trakcie prowadzonych czynności wyjaśniających policjant sporządza wniosek o odstąpienie od skierowania wniosku o ukaranie do sądu oraz zawiadamia o zakończeniu czynności ujawnionych pokrzywdzonych i osobę zawiadamiającą o popełnieniu wykroczenia.

Jednocześnie z zawiadomieniem o zakończeniu czynności i odstąpieniu od skierowania wniosku o ukaranie funkcjonariusz policji poucza ujawnionych pokrzywdzonych o prawie do samodzielnego wniesienia wniosku o ukaranie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Zawiadamiającego o popełnieniu wykroczenia policjant poucza o prawie do złożenia zażalenia na niewniesienie wniosku o ukaranie. Pouczenie następuje jednocześnie z zawiadomieniem o zakończeniu czynności i odstąpieniu od skierowania wniosku o ukaranie.

W sprawach o wykroczenia ścigane na żądanie pokrzywdzonego pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy.

W sprawach o wykroczenia inne niż ścigane na żądanie pokrzywdzonego pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy, jeżeli w ciągu miesiąca od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego nie zostanie powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie albo otrzyma zawiadomienie, że czynności wyjaśniające nie dostarczyły podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie.

Należy pamiętać, że nakładanie mandatów karnych jest postępowaniem zastępczym wobec postępowania przed sądem powołanym do orzekania w sprawach o wykroczenia. W każdym wypadku ukarania mandatem warunkiem jego nałożenia jest wyrażenie przez sprawcę wykroczenia zgody na taki sposób zakończenia postępowania. Od decyzji sprawcy wykroczenia uzależnione jest, czy chce w ten sposób zakończyć postępowanie, czy też chce bronić się w postępowaniu prowadzonym przez sąd.

W postępowaniu mandatowym policjant może nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł, a w przypadku gdy czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę do 1000 zł. Przy czym przepisy przewidują wyższą kwotę grzywny, jaką można nałożyć w poszczególnych rodzajach spraw określonych w przepisach innych niż kw aktów prawnych.

Rodzaje mandatów karnych

W postępowaniu mandatowym można nakładać grzywnę w drodze mandatu karnego:

• wydawanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył;
• kredytowanego, wydawanego ukaranemu za potwierdzeniem odbioru;
• zaocznego.

Mandat karny wydawany ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył, znajduje zastosowanie tylko wobec osoby czasowo przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niemającej stałego miejsca zamieszkania albo pobytu. Mandat taki staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi, który ją nałożył.

Mandat karny kredytowany wydawany jest głównie osobom mającym miejsce stałego zamieszkania lub pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bądź innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Mandat powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego.

Grzywna nałożona na sprawcę mandatem kredytowanym może zostać przez niego uiszczona w formie bezgotówkowej, za pomocą karty płatniczej lub innego instrumentu płatniczego, o ile funkcjonariusz ją nakładający dysponuje odpowiednim urządzeniem do autoryzacji rozliczeń.

Grzywnę uważa się za uiszczoną z chwilą potwierdzenia dokonania płatności uzyskanego z urządzenia do autoryzacji rozliczeń. Funkcjonariusz informuje ukaranego o możliwości uiszczenia grzywny w formie bezgotówkowej.

Mandatem karnym zaocznym można nałożyć grzywnę w razie stwierdzenia wykroczenia, którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, gdy nie zachodzi wątpliwość co do osoby tego sprawcy. Wówczas mandat zaoczny doręcza się sprawcy albo pozostawia się go w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać.

Mandat zaoczny powinien wskazywać organ, na którego rzecz w terminie 14 dni ukarany może uiścić grzywnę, oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Mandat ten staje się prawomocny z chwilą uiszczenia uprawnionemu organowi grzywny we wskazanym terminie. Termin do uiszczenia grzywny liczy się od dnia wystawienia mandatu pozostawionego w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać lub doręczenia mandatu sprawcy.

W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku tym należy zaznaczyć, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu albo nie uiścił grzywny nałożonej mandatem zaocznym, a w miarę możności podać także przyczyny odmowy.

Elementy wniosku o ukaranie

Wniosek o ukaranie powinien zawierać: 

• imię i nazwisko oraz adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do ustalenia jego tożsamości;
• określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia;
• wskazanie dowodów;
• imię i nazwisko oraz podpis sporządzającego wniosek, a także adres, gdy wniosek pochodzi od pokrzywdzonego.

Wniosek o ukaranie składany przez oskarżyciela publicznego powinien ponadto zawierać wskazanie:

• przepisów, pod które zarzucany czyn podpada;
• miejsca zatrudnienia obwinionego oraz, w miarę możności, danych o jego warunkach materialnych, rodzinnych i osobistych;
• pokrzywdzonych, o ile takich ujawniono;
• wysokości wyrządzonej szkody;
• stanowiska osoby sporządzającej wniosek;
• sądu właściwego do rozpoznania sprawy;
• danych dotyczących uprzedniego skazania obwinionego za podobne przestępstwo lub wykroczenie, jeżeli oskarżyciel powołuje się na tę okoliczność.

Petycja dotycząca uchylenia art. 41 kw

Należy wskazać, że w 2018 roku została zgłoszona petycja w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej uchylenia art. 41 Ustawy z dnia 20 maja 1971 roku – kw, dotyczącego możliwości zastosowania w stosunku do sprawcy czynu pouczenia, zwrócenia uwagi, ostrzeżenia lub innych środków oddziaływania wychowawczego. W uzasadnieniu petycji wskazano, że postulat uchylenia art. 41 kw, który umożliwia zastosowanie „specyficznego środka karnego, jakim jest pouczenie, wynika z faktu braku skuteczności tego środka wychowawczego. Uchylenie uprawnienia do stosowania środków wychowawczych uzasadniono tym, że pouczenie nigdy nie było skutecznym środkiem wychowawczym i stanowi cyt. »zachętę policjantów do odstępowania od swoich obowiązków w zamian za przyjęcie korzyści majątkowych od potencjalnych sprawców wykroczenia«”.