Zwolnienie od podatku spadkowego - czy jest możliwe?

Nabycie praw i przedmiotów majątkowych w drodze dziedziczenia podlega co do zasady opodatkowaniu. Ustawodawca przewidział jednak możliwość zwolnienia od daniny publicznej. Nie każdy jednak wie, że aby skorzystać z takiego rozwiązania, należy dopełnić określonych formalności. Jak zatem uzyskać zwolnienie od podatku spadkowego?

Podatek od nabytego spadku

Każdy spadek nabyty na podstawie przepisów prawa polskiego podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Tak naprawdę zobowiązany do opłacenia tej daniny będzie każdorazowo spadkobierca, który zdecyduje się przyjąć przeznaczony mu spadek. Samo powołanie do spadku nie oznacza, że automatycznie stajemy się spadkobiercami i podatnikami – aby tak było, niezbędne jest ostateczne nabycie spadku.

Nabycie masy spadkowej może nastąpić na dwa różne sposoby:

• wskutek mocy samego prawa, gdy minie 6 miesięcy od chwili, kiedy dana osoba dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku (z reguły jest to data śmierci spadkodawcy);
• wskutek złożenia oświadczenia woli o nabyciu spadku wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza, jeszcze przed upływem wspomnianych wcześniej 6 miesięcy.

Nabycie spadku powinno być udokumentowane prawomocnym postanowieniem sądu rejonowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo zarejestrowanym notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia. Te dwa dokumenty są kluczowe dla ustalenia, od kiedy dana osoba może odpowiadać za podatek od nabytego spadku.

Pamiętajmy, że forma powołania do spadku nie ma żadnego znaczenia w kwestiach podatkowych. To, czy dana osoba nabyła spadek wskutek przepisów ustawy albo na mocy pozostawionego testamentu, jest bez znaczenia – dla urzędów skarbowych liczy się sam fakt nabycia spadku, choćby nie przedstawiał on żadnej wartości lub gdy nabyto wyłącznie zobowiązania zmarłego.

Zwolnienie od podatku spadkowego – kto może skorzystać?

Pierwszym podstawowym warunkiem uzyskania zwolnienia od podatku od spadków i darowizn jest spełnienie kryterium podmiotowego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zwolnienie należy się spadkobiercy, który może zostać zaliczony do tzw. zerowej grupy podatkowej. W jej skład wchodzą następujący członkowie rodziny zmarłego:

• małżonek;
• zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki);
• wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie);
• pasierbowie (dzieci adoptowane);
• rodzeństwo;
• ojczym i macocha.

Jeśli spadkobierca należy do jednej z ww. kategorii, może ubiegać się o uzyskanie zwolnienia od podatku od spadków i darowizn. Sam fakt należenia do kategorii zerowej grupy podatkowej nie uchroni jednak od obowiązku zapłaty daniny publicznej, ponieważ o zwolnienie należy zawnioskować.

Wniosek o zwolnienie od podatku spadkowego

Kolejnym warunkiem, który należy spełnić, aby uzyskać zwolnienie od podatku od spadków i darowizn, jest zgłoszenie faktu nabycia spadku do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Robi się to przy pomocy druku SD-Z2, który należy doręczyć do urzędu osobiście lub listem poleconym. Właściwym urzędem będzie tutaj urząd skarbowy miejsca zamieszkania podatnika (spadkobiercy), natomiast gdy w spadku znajduje się jakakolwiek nieruchomość lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – urząd skarbowy właściwy ze względu na miejsce położenia takiej nieruchomości.

Formularz podatkowy nie podlega żadnej opłacie skarbowej i można go pobrać zarówno w siedzibie każdego urzędu skarbowego w Polsce, jak i przez internet. Do wniosku należy dołączyć dowód nabycia spadku pod postacią odpisu prawomocnego postanowienia sądu rejonowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo wypisu zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Niektóre urzędy skarbowe pozwalają na przesyłanie kopii tych dokumentów, inne wymagają urzędowych kopii (odpisów lub wypisów) – zanim wyślemy wniosek do właściwego urzędu, warto zasięgnąć informacji, jaka praktyka jest preferowana w danym urzędzie. Druk SD-Z2 nie jest skomplikowany, podaje się w nim przede wszystkim dane spadkobiercy, dane spadkodawcy, dane dotyczące śmierci spadkodawcy oraz składniki odziedziczonego majątku wraz z ich wartością. Nie trzeba obawiać się, że wyższa wartość spadku przekreśla szanse na uzyskanie zwolnienia podatkowego – lepiej zatem nie oszukiwać w zeznaniu podatkowym i nie zatajać niektórych przedmiotów spadkowych i ich dokładnej wartości.

Formularz SD-Z2 jest jednocześnie wnioskiem o zwolnienie podatkowe oraz informacją zawiadamiającą urząd skarbowy o fakcie nabycia określonych praw lub rzeczy po spadkodawcy. Podatnik nie musi więc załączać żadnego dodatkowego wniosku do takiego druku. Pamiętajmy jednak, że wniosek powinien zostać przesłany do urzędu w ściśle oznaczonym terminie – chodzi o okres 6 miesięcy liczonych od dnia nabycia masy spadkowej lub udziału w spadku. Termin ten liczony jest od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie nabycia spadku albo od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza (jest to dzień wizyty w kancelarii notarialnej). Otwarcie spadku nie oznacza początku biegu 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie podatkowe. Dopełnienie wszelkich formalności związanych z potwierdzeniem praw do spadku jest więc terminem początkowym dla omawianych 6 miesięcy.

Co jednak, jeśli spadkobierca nie zgłosi nabycia spadku w wymaganym terminie? W takiej sytuacji traci prawo do zwolnienia od podatku. Urząd skarbowy ma wówczas prawo do naliczenia stosownego podatku oraz kary za brak informacji o dziedziczeniu ze strony spadkobiercy. Nie ma wówczas znaczenia, że dana osoba nie wiedziała o swoim obowiązku. Jedyną linią obrony może być co najwyżej długotrwała choroba lub przebywanie w szpitalu, które uniemożliwiły dopełnienie wszystkich formalności. W praktyce urzędy skarbowe nie dają o sobie znać przez dłuższy czas, tak by zaległości podatkowe mogły narastać i można było naliczać od nich odsetki za nieterminową zapłatę. Urząd skarbowy może odezwać się do zapominalskiego podatnika nawet po 5 latach – pamiętajmy, że posiada on informację o nabyciu spadku bezpośrednio z sądów powszechnych oraz od notariuszy. Spadkobierca nie ma więc co liczyć na to, że uda mu się ukryć fakt nabycia nawet najmniejszej masy spadkowej.

Co ważne, nabycie tzw. pustego spadku również wymaga zgłoszenia do właściwego urzędu skarbowego. Nawet jeśli w skład masy spadkowej nie wchodzi kompletnie nic, zgłoszenie powinno zostać przesłane do urzędu jak najszybciej.

Dodatkowe zwolnienie od podatku spadkowego

Ustawodawca przewidział jeszcze jedno zwolnienie od podatku od spadków i darowizn, które nie ma nic wspólnego z przynależnością do zerowej grupy podatkowej. W tym zakresie chodzi o to, co dokładnie weszło do spadku. Zwolnieniu podlega nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego:

• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym; jeżeli w skład wyposażenia mieszkania wchodzą meble zabytkowe, przepis lit. c niniejszego punktu stosuje się odpowiednio;
• dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną;
• zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata;
• przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Podsumowanie

Spadkobierca, który definitywnie nabył spadek, może ubiegać się o zwolnienie od podatku od spadków i darowizn tylko wtedy, gdy należy do tzw. zerowej grupy podatkowej (jest członkiem najbliższej rodziny zmarłego). Dodatkowo w terminie 6 miesięcy musi zgłosić fakt nabycia spadku na specjalnym formularzu skarbowym, do którego należy dołączyć odpis prawomocnego postanowienia sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo wypis notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Termin ten jest liczony od dnia wydania ww. dokumentów i jeśli nie zostanie zachowany przez spadkobiercę, to przekreśla szanse na uzyskanie zwolnienia podatkowego.