Nowy Rok – nowe prawo – zmiany w zasiłkach

Nowy Rok przyniesie pracownikom oraz pracodawcom szereg zmian legislacyjnych. Nie wszystkie z nich wynikają z rewolucji podatkowej zwanej Nowym Ładem. Wraz z dniem 1 stycznia 2022 r. zmianie ulega również ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Jakie zmiany w zasiłkach mają miejsce od 2022 roku? Wyjaśniamy!

Zasiłek chorobowy, macierzyński i opiekuńczy nie przysługuje:

1. osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym;
2. osobom współpracującym z osobami fizycznymi, korzystającym z tzw. ulgi na start w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń społecznych;
3. duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia

w razie wystąpienia w dniu powstania prawa do świadczenia, zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę. 

W 2022 r. 1% minimalnego wynagrodzenia będzie wynosił 30,10 zł. Każda niedopłata w opłacaniu składek przekraczająca 30,10 zł, spowoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia do czasu spłaty należności. Ponadto prawo do świadczenia przedawni się, jeśli zaległości nie zostaną uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia. 

Wznowienie świadczenia nastąpi w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do tych świadczeń, nie później jednak niż w ciągu 60 dni od spłaty całości zadłużenia.

Od nowego roku nieterminowe opłacanie należnej składki nie powoduje ustania dobrowolnych ubezpieczeń. W konsekwencji nie ma też potrzeby składania wniosków o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie.

Okres zasiłku chorobowego

Do końca grudnia 2021 r. zasiłek chorobowy przysługuje maksymalnie przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – przez 270 dni, niezależnie od tego czy choroba przypada w czasie czy po ustaniu stosunku zatrudnienia. 

Czas ten jednak zostanie znacząco skrócony. Według art. 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej, od dnia stycznia 2022 r, za okres niezdolności do pracy przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego zasiłek chorobowy będzie się należeć nie dłużej niż przez 91 dni. Dotychczasowe okresy wypłaty zasiłku pozostają bez zmian w przypadkach, gdy niezdolność do pracy:

1. powstanie wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów
2. zostanie spowodowana gruźlicą, 
3. wystąpi w trakcie ciąży. 

Ulegnie jednak zmianie sposób obliczania okresu zasiłkowego. W obecnym stanie prawnym okres zasiłkowy jest sumą wszystkich okresów nieprzerwanej niezdolności do pracy oraz niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej (np. kwarantanny, izolacji czy izolacji w warunkach domowych z powodu choroby zakaźnej). Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. W wyniku nowelizacji art. 9 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.

Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży. Z powyższego wynika, że traci znaczenie kryterium tej samej jednostki chorobowej. Do tego samego okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie nieprzerwane okresy niezdolności do pracy, nawet jeżeli są spowodowane różnymi przyczynami.

Wysokość zasiłku za pobyt w szpitalu

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku, za okres pobytu w szpitalu ulegał on jednak zmniejszeniu do 70% podstawy wymiaru zasiłku. Od 1 stycznia 2021 r., przepis regulujący owo zmniejszenie zostanie derogowany. Na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek za czas pobytu w szpitalu również będzie wynosił 80 % chyba, że niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy:

1. przypada w okresie ciąży;
2. powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;
3. powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Co uzasadnia wypłatę zasiłku w wysokości 100 % wymiaru podstawy.  

Świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy i zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego osób mających ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym

Na podstawie art.18 ust. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobom uprawnionym do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów. Katalog ten od 1 stycznia 2021 r. zostanie rozszerzony na mocy art. 18 ust. 8 ustawy, według którego do grupy tej dołączą osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym:

1. żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin,
2. funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Z kolei na mocy nowego art. 25 ust. 2 ustawy zasiłkowej osobom, które na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym mają ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej nie uzyskają prawa do zasiłku wyrównawczego, a na podstawie art. 13 ust. 1a ustawy nie będą ponadto uprawnione do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Zmiany w zasiłkach - zasiłek macierzyński po ustaniu ubezpieczenia 

Zasiłek macierzyński przysługuje w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

1. wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
2. z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Ubezpieczonej będącej pracownicą, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Od 1 stycznia 2022 r. w obydwu przypadkach pracownica uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego i prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego także wówczas, jeżeli na skutek śmierci pracodawcy stosunek pracy ulegnie wygaśnięciu. 

Przerwy w okresie zasiłkowym

Według art. 43 ustawy podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Od. 1 stycznia 2022 r. okres trzech miesięcy zostaje zastąpiony okresem jednego miesiąca kalendarzowego. Zatem przerwy między okresami pobierania zasiłków dłuższe niż jeden miesiąc, będą wymagały ponownego przeliczenia podstawy ich wymiaru. 

Prawo ZUS do pozyskiwania danych i informacji

Od nowego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty, może pozyskiwać dane i informacje w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłat. Ubezpieczeni oraz płatnicy składek będą zobowiązani do udostępnienia ich bezpłatnie. 

Terminy wypłaty zasiłków 

Zgodnie z art. 64 ustawy zasiłkowej płatnicy składek będący równocześnie płatnikami zasiłków dokonują wypłaty świadczeń w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, natomiast ZUS – na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Wypłata nie może jednak nastąpić później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień. Jeżeli płatnik składek nie wypłacił zasiłku w terminie, jest on zobowiązany do wypłaty odsetek od tego zasiłku. W związku z nowelizacją art. 64 ustawy 30 dniowy termin liczony będzie od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku, a nie od daty złożenia dokumentów.  

Tryb dokonywania potrąceń 

Pobrane nienależnie świadczenia od nowego roku podlegają potrąceniu z należnych zasiłków oraz innych świadczeń nie tylko w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, lecz również egzekucji sądowej.  W wyniku nowelizacji do ustawy dodano art. 66a według którego, potrąceń ze świadczeń określonych w ustawie dokonuje się na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ze świadczeń określonych w ustawie nie dokonuje się potrąceń należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych. W przypadku przyznania prawa do emerytury na podstawie przepisów o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okres, za który ubezpieczony pobierał zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia albo świadczenie rehabilitacyjne, pobrane z tego tytułu kwoty zalicza się na poczet przyznanej emerytury. Kwoty te traktuje się jak świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przepisy intertemporalne 

Zgodnie z art. 21 ustawy zmieniającej zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1.01.2022 r., wypłaca się na dotychczasowych zasadach, za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. 

Zmiany z zakresu ubezpieczeń

Na mocy ustawy zmieniającej zwiększona zostanie granica uzyskiwanych dodatkowych przychodów warunkująca zawieszenie renty socjalnej - z 70 % przeciętnego wynagrodzenia do 130 %. Co oznacza, że pobierający rentę będą mogli otrzymywać wyższe wynagrodzenie za pracę bez konieczności zmniejszania lub zawieszenia świadczenia.

Kolejna zmiana dotyczy ujednolicenia zasad przeliczenia wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych w odniesieniu do starych jak i nowych świadczeń, wobec osób, które pracują (zwiększają wymiar lat składkowych) będzie to możliwe jedynie raz w roku.

Za sprawą nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw, od stycznia 2022 roku zaczną obowiązywać zmiany dotyczące korygowania imiennego raportu miesięcznego ZUS DRA oraz innych dokumentów rozliczeniowych ZUS. Do 5 lat ograniczono termin składania korekt dokumentów rozliczeniowych za styczeń 2022 roku i miesiące kolejne. Dokumenty korygujące za okresy rozliczeniowe od 1999 do 2021 roku, będzie można złożyć najpóźniej do dnia 1 stycznia 2024 roku. Po upływie tych terminów korekty podstawy wymiaru składek będą ewidencjonowane wyłącznie na koncie ubezpieczonego z urzędu na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu albo prawomocnej decyzji. Z kolei od 1 kwietnia 2022 r. zawiadomienie płatnika o wysokości obowiązującej go stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe będzie dokonywane w formie elektronicznej na Platformie Usług Elektronicznych ZUS. Już od 1 stycznia 2023 r. posiadanie profilu informacyjnego na PUE ZUS będzie obowiązkowe dla każdego płatnika.