Wypadek przy pracy pod wpływem alkoholu a świadczenia wypadkowe

Każdy wypadek przy pracy wymaga odrębnego potraktowania, co jest istotne z wielu powodów, takich choćby, jak ustalenie uprawnień pracowniczych z ubezpieczeń społecznych czy poprawienie stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy. Czasem jednak występuje sytuacja, w której konkretny przypadek nie jest do końca jednoznaczny, np. dochodzi do zbiegu różnych okoliczności, takich jak stan nietrzeźwości pracownika przy jednoczesnych zaniedbaniach organizacyjnych pracodawcy. Jak w przepisach traktuje się wypadek przy pracy pod wpływem alkoholu – o tym poniżej w artykule. 

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy – podstawy prawne

Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy oraz warunki nabywania prawa do tych świadczeń zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej ustawą wypadkową.

Wyłączenie prawa do świadczeń przysługujących na podstawie przepisów ustawy wypadkowej

Przypadki, w których ubezpieczonemu nie będą przysługiwać świadczenia należne w razie zaistnienia wypadku przy pracy, zostały wskazane w art. 21 ustawy wypadkowej. Oznacza to zatem, że wspomniane świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu:

• gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
• który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy wypadkowej ubezpieczony jest obowiązany poddać się badaniu na obecność alkoholu lub środków odurzających albo substancji psychotropowych. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające przeprowadzenie badania powoduje pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się badaniu.

Decydujące znaczenie przy odpowiedzi na pytanie, czy pracownikowi przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, jest zatem ustalenie stanu jego trzeźwości poprzez niezwłoczne badania na podstawie skierowania wystawionego przez płatnika.

Przykład 1.

Pracownik uległ wypadkowi przy pracy. Świadek zdarzenia zeznał do protokołu, że w jego ocenie pracownik zachowywał się tak, jakby był w stanie nietrzeźwości. Pracodawca, po otrzymaniu tej informacji nie skierował pracownika na badania mające na celu ustalenie zawartości alkoholu we krwi, uznał natomiast, że zeznania świadka stanowią wystarczający dowód w sprawie. Pracownik nie zostanie pozbawiony świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, gdyż nie przeprowadzono badania na obecność alkoholu we krwi, wobec czego nie zostały spełnione warunki określone w art. 21 ust. 2 i 3 ustawy wypadkowej. Zeznania świadka nie mogą przesądzać w tej sprawie, zachowanie pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, mogło być bowiem mylnie zinterpretowane przez świadka. Poszkodowany mógł np. cierpieć na rozmaite dolegliwości wywołujące podobne skutki jak użycie alkoholu (cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego). 

Dokonując kwalifikacji prawnej danego zdarzenia, zawsze należy brać pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, na co zwrócono uwagę w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 stycznia 2002 roku (III AUa 2312/00, OSA 2003/6/24).

Przykład 2.

Pracownik uległ wypadkowi przy pracy, po czym zeznał, że przedtem w ciągu kilku godzin spożył 4 piwa. Również świadkowie wypadku potwierdzili, że zachowanie pracownika było nietypowe, nacechowane brawurą i lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa obowiązującego na stanowisku pracy. Pracodawca skierował pracownika do placówki medycznej celem ustalenia zawartości alkoholu we krwi. Poddał się on badaniu, wskutek czego stwierdzono stan nietrzeźwości. Konsekwencją tego jest pozbawienie pracownika świadczeń należnych na podstawie ustawy wypadkowej.   

Czy jednak zawsze fakt nadużycia alkoholu w pracy, jakkolwiek sam w sobie naganny, spowoduje pozbawienie pracownika świadczeń należnych na podstawie przepisów ustawy wypadkowej? Nie jest to wcale takie oczywiste, jakby mogło się wydawać w pierwszej chwili. Na pewien szczególny aspekt odnoszący się do tej kwestii zwrócił uwagę skład orzekający Sądu Najwyższego (SN), wydając wyrok 8 kwietnia 1999 roku (II UK 557/98, PiZS 1999/9/35). SN uznał, że oceniając winę pracownika jako wyłączną przyczynę wypadku przy pracy, trzeba wziąć pod uwagę nie tylko jego zachowanie, lecz także wszystkie okoliczności wypadku, a zwłaszcza zachowanie się innych uczestników wypadku i zaniedbania organizacyjno-techniczne pracodawcy.

Zwrot kosztów badań niezbędnych do ustalenia zawartości alkoholu w organizmie pracownika 

Koszty badań na zawartość alkoholu we krwi pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, podlegają zwrotowi kierującemu na te badania przez ZUS, z tym że w przypadkach, gdy okaże się, że ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku – koszty badań ponosi ubezpieczony. 

Wypadek przy pracy pod wpływem alkoholu a świadczenia z ustawy wypadkowej – podsumowanie

Fakt spożywania alkoholu przez pracownika, który następnie uległ wypadkowi przy pracy, jest na ogół okolicznością negatywnie wpływającą na prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Wynika to jednoznacznie z określonych postanowień ustawy wypadkowej. Praktyka pokazuje jednak, że może dojść do sytuacji, która wymaga bardziej wielostronnej oceny, ukazującej obraz zaistniałego zdarzenia w szerszej perspektywie. Właśnie takie – bardziej złożone przypadki – trafiają na wokandę. Analiza orzecznictwa SN wskazuje, że sam stan nietrzeźwości poszkodowanego nie musi – w konkretnych realiach – oznaczać automatycznego pozbawienia pracownika świadczeń przysługujących na mocy ustawy wypadkowej.