Odpowiedzialność karna za przestępstwo popełnione za granicą

Zgodnie z przepisami polskiego prawa karnego, a w szczególności art. 6§2 Kodeksu karnego czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Należy wskazać, że zdarzają się sytuacje popełnienia przez polskich obywateli przestępstw poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, a także sytuacje popełnienia przestępstw przez cudzoziemców poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej na szkodę polskiego obywatela, polskiego podmiotu, Polski jako kraju czy polskich organów i instytucji. W takich sprawach trzeba stosować przepisy rozdziału XIII kk – Odpowiedzialność za przestępstwo popełnione za granicą.

Stosowanie polskich przepisów w przypadku przestępstw popełnionych za granicą

Omawiając tematykę odpowiedzialności karnej za przestępstwo popełnione za granicą, trzeba przytoczyć pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1991 roku, I KZP 29/91, w którym wskazano: „Z brzmienia art. 113 kk wynika także w sposób niebudzący wątpliwości, że przepis ten odnosi się do osób, które w czasie popełnienia przestępstwa za granicą były obywatelami polskimi w rozumieniu ustawowych przepisów o obywatelstwie polskim. Zgodnie z art. 113 kk obywatel polski za granicą obowiązany jest przestrzegać całokształtu polskiego ustawodawstwa karnego, tzn. wszystkich przepisów karnych zawartych w kk, jak też w ustawach szczególnych, bez względu na przedmiot ochrony określony w tych przepisach. W konkretnych przepisach karnych przedmiot ochrony ujmowany jest oczywiście w sposób zróżnicowany. Obok przepisów karnych, w których przedmiotem ochrony są wartości uniwersalne, istnieją także takie przepisy karne, które ograniczają przedmiot ochrony do wyraźnie wskazanych w ustawowych znamionach danego przestępstwa interesów Państwa Polskiego, polskiej osoby prawnej lub obywatela polskiego. Wszystkie polskie przepisy karne, niezależnie od chronionego w nich przedmiotu, są wiążące dla obywatela polskiego przebywającego za granicą”.

Przykład 1.

Siostry Anna i Krystyna, obie posiadające obywatelstwo polskie, zamieszkiwały w Szwecji. Pewnego dnia siostry pokłóciły się, a w czasie kłótni pani Anna pobiła swoją siostrę Krystynę, powodując u niej ciężki uszczerbek na zdrowiu. W tym wypadku po ustaleniu, że pobicie jest w Szwecji czynem przestępczym, wobec pani Anny zastosowanie znajdą polskie przepisy dotyczące odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą.

Przykład 2.

Pan Władysław zawarł umowę z amerykańskim kontrahentem na zakup maszyn służących do produkcji żywności. Mężczyzna zapłacił za zakup maszyn, ale kontrahent z Ameryki oszukał go i ich nie dostarczył. Pan Władysław nie odzyskał także swoich pieniędzy. Dlatego też po ustaleniu, że oszustwo jest czynem przestępczym w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, wobec amerykańskiego kontrahenta znajdą zastosowanie polskie przepisy dotyczące odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą skierowane przeciwko interesom obywatela polskiego.

Warunki i zasady odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą

Przepisy kk wskazują, że warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

Gdyby jednak zachodziły w takim przypadku różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, stosując ustawę polską, sąd może uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 stycznia 2002 roku (sygn. II AKa 240/01) wskazano, że „zastosowanie rozwiązania przewidzianego w art. 111 kk jest uzależnione od ustalenia, że przestępstwo zostało przez obywatela polskiego popełnione za granicą. W przypadku bowiem popełnienia przestępstwa przez obywatela polskiego na terenie Polski nie ma potrzeby ustalania, czy konkretne zachowanie stanowi także przestępstwo poza granicami państwa polskiego, nawet wówczas, gdyby dalsze czynności sprawcze, niemające już znaczenia dla przyjętej kwalifikacji prawnej, zostały wykonane przez inną osobę, ale już poza terytorium Polski”.

Skazanie za czyn popełniony za granicą

Co istotne, orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim. W świetle powyższego oczywiste jest, że organy ścigania w Polsce powinny podjąć i prowadzić postępowania przeciwko sprawcy przestępstwa pociągniętego do odpowiedzialności w innym kraju, celem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej tej osoby na terytorium Polski.

W takiej sytuacji polski sąd zalicza na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.

Jeżeli nastąpiło przejęcie obywatela polskiego, który został prawomocnie skazany przez sąd obcego państwa, do wykonania wyroku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd określa według polskiego prawa kwalifikację prawną czynu oraz podlegającą wykonaniu karę lub inny środek przewidziany w tej ustawie. Wówczas podstawę określenia kary lub środka podlegającego wykonaniu będzie stanowić wyrok wydany przez sąd państwa obcego, jak też kara grożąca za taki czyn w polskim prawie, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz to, w jakim zakresie kara lub inny środek zostały wykonane. Przy czym różnice w tym zakresie należy uwzględnić na korzyść skazanego.

Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych, w tym m.in. postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 kwietnia 2004 roku (sygn. II AKz 124/04): „Przejmując do wykonania orzeczenia obce, sąd określa kwalifikację prawną przestępstwa według prawa polskiego i oznacza karę podlegającą wykonaniu w Polsce. Za podstawę swojego orzeczenia sąd bierze wyrok obcy, karę grożącą za taki czyn w Polsce, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz karę tam wykonaną, a wszelkie różnice bierze na korzyść skazanego (art. 114 § 4 kk). Nie mają przy tym zastosowania dyrektywy karania z art. 53 kk”.

Ponadto ustawę karną polską niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umowy międzynarodowej, lub przestępstwa określonego w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzonym w Rzymie 17 lipca 1998 roku.

Zgodnie z przepisami kk dotyczącymi odpowiedzialności karnej za przestępstwo popełnione za granicą wyrokiem skazującym jest prawomocne orzeczenie skazujące za popełnienie przestępstwa wydane przez sąd właściwy w sprawach karnych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, chyba że według ustawy karnej polskiej czyn nie stanowi przestępstwa, sprawca nie podlega karze albo orzeczono karę nieznaną ustawie.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 czerwca 2006 roku, IV KO 22/05: „W konsekwencji przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, częścią systemu prawa polskiego stały się normy dotyczące zasady res iudicata i ne bis in idem, stanowiące acquis communautaire, co w istotny sposób zmieniło zakres obowiązywania zasady powagi rzeczy osądzonej. Z mocy art. 114 § 3 pkt 3 kk w zw. z art. 54 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku (Dz. Urz. UE L 239, z dnia 22 września 2000 roku) normy unijne, określające moc prawną orzeczeń wydawanych w państwach członkowskich, zyskały pierwszeństwo przed ogólną zasadą art. 114 § 1 kk […]. Obowiązywanie zasady ne bis in idem opiera się na wzajemnym zaufaniu między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Zaufanie do prawidłowości orzeczeń pochodzących od organów wymiaru sprawiedliwości innych państw powinno obejmować także politykę kryminalną. Państwo musi uznać wyniki postępowania karnego w innych państwach, nawet jeśli jego wynik jest inny w przypadku postępowania prowadzonego na podstawie własnego prawa karnego. Pewne różnice między rozstrzygnięciami, które mogłyby zapaść w różnych państwach, są nie do uniknięcia. Nie należy jednak traktować tych rozbieżności jako wykluczających skuteczne stosowanie zasady ne bis in idem”.

W razie skazania przez sąd właściwy w sprawach karnych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w sprawach dotyczących stosowania nowej ustawy karnej, która weszła w życie po wydaniu wyroku skazującego oraz zatarcia skazania stosuje się ustawę obowiązującą w miejscu skazania.