Niewypłacenie pensji w terminie – konsekwencje prawne

Zawarcie umowy o pracę daje gwarancję, że za wykonaną pracę pracownik otrzyma wynagrodzenie. Niekiedy jednak z różnych przyczyn tak się nie dzieje. Czy zawsze to wina pracodawcy? Czy za niewypłacenie pensji w terminie pracodawcy grozi kara? Gdzie zgłosić brak wypłaty? Wyjaśniamy w artykule!

Umowa o pracę to gwarancja wynagrodzenia?

Zapisy, jakie powinny znaleźć się w umowie o pracę, są unormowane w Kodeksie pracy. Podczas podpisywania umowy z pracodawcą warto zwrócić uwagę, czy w dokumencie są zawarte podstawowe informacje, takie jak strony umowy, rodzaj umowy, data jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

• rodzaj pracy;
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
• wymiar czasu pracy;
• termin rozpoczęcia pracy.

W samej umowie co do zasady nie ma informacji na temat terminu wynagrodzenia – takie zapisy powinny się jednak znaleźć w informacji do umowy oraz w regulaminach.

Wypłata wynagrodzenia za pracę

Zgodnie z zapisami Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Oznacza to, że pracownik nie może świadczyć pracy bez uzyskiwania za to wynagrodzenia. Warto jednak wspomnieć, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, jeśli więc pracownik przebywa np. na urlopie bezpłatnym, to za ten czas pensji nie otrzyma. Pracodawca ma w kontekście wynagrodzeń obowiązki, z których powinien wywiązywać się regularnie. W szczególności:

• musi terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie;
• wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom;
• wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie;
• wynagrodzenie za pracę płatne raz w miesiącu wypłaca się z dołu, niezwłocznie po ustaleniu jego pełnej wysokości, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego. Jeżeli ustalony dzień wypłaty wynagrodzenia za pracę jest dniem wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłaca się w dniu poprzedzającym;
• na żądanie pracownika jest obowiązany udostępnić do wglądu dokumenty, na których podstawie zostało obliczone jego wynagrodzenie.

Jednym z najważniejszych obowiązków pracodawcy jest więc terminowe wypłacanie wynagrodzenia natomiast niewypłacenie pensji w terminie niesie za sobą negatywne konsekwencje; należy także pamiętać, że samo wynagrodzenie za pracę podlega ochronie.

Ochrona wynagrodzenia za pracę

Wynagrodzenie za pracę podlega ochronie. Przede wszystkim najważniejszą zasadą, która wyróżnia wynagrodzenie ze stosunku pracy, jest to, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść go na inną osobę. Wynagrodzenie jest również chronione, ponieważ pracodawca nie ma prawa potrącić z wynagrodzenia pracownika żadnych należności, chyba że są to należności komornicze bądź dobrowolne. Z wynagrodzenia pracodawca obowiązkowo odlicza składki, podatek i PPK, jeśli pracownik zgłosił się do tego planu oszczędzania. Pracodawca może potrącić z wynagrodzenia następujące należności:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
• kary pieniężne.

W przypadku kiedy pracodawca chce potrącić inne należności ze stosunku pracy, a nie są one wymienione w powyższym katalogu, powinien uzyskać na to zgodę od pracownika.

Przykład 1.

Pracodawca błędnie wyliczył wynagrodzenie, przez co pracownik otrzymał za wysoką pensję. Pracodawca w kolejnym miesiącu nie może automatycznie zmniejszyć wypłaty temu pracownikowi, musi uzyskać od niego zgodę na dobrowolne potrącenie i dopiero wówczas potrącić mu nadwyżkę.

Przykład 2.

Pracownik złożył pracodawcy wniosek o dobrowolne potrącenie na składkę PZU w kwocie 100 zł, następnie dołączył do ubezpieczenia swoje dziecko (50 zł). Pracodawca w wyniku niedopatrzenia potrącił pracownikowi starą kwotę składki. Aby w przyszłym miesiącu pracodawca mógł potrącić pracownikowi większą kwotę, powinien uzyskać od pracownika zgodę na dobrowolne potrącenie na kwotę 50 zł.

Wolna od potrąceń jest kwota minimalnego wynagrodzenia, która w 2024 roku od stycznia do czerwca wynosi 4242 zł brutto, a od lipca do grudnia 4300 zł brutto. Pracodawca na żądanie pracownika jest obowiązany udostępnić do wglądu dokumenty, na podstawie których zostało obliczone jego wynagrodzenie.

Niewypłacenie pensji w terminie – gdzie zgłosić?

Jak już wspomniano, wynagrodzenie za pracę powinno być wypłacone przynajmniej raz w miesiącu w stałym terminie. Co się jednak dzieje, kiedy mija termin wypłaty, a wynagrodzenie nie pojawi się na koncie? Pracodawca zalegający z wypłatami musi liczyć się z konsekwencjami. Pracownik, który nie otrzyma pensji, ma bowiem prawo do:

• zgłoszenia sprawy do Państwowej Inspekcji Pracy;
• złożenia pozwu do sądu pracy.

Niewypłacenie pensji stanowi wykroczenie, ponieważ pracodawca narusza swój podstawowy obowiązek względem pracownika. To, że pracodawca popełnia przestępstwo, wynika wprost z art. 218 Kodeksu karnego: „Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Jeśli więc pracodawca z różnych przyczyn nie realizuje podstawowego obowiązku względem pracownika i nie wypłaca mu pensji lub robi to nieprawidłowo, wówczas popełnia przestępstwo. W takiej sytuacji pracownik ma prawo do reakcji, w tym do złożenia skargi do PIP.

Skarga do PIP – jak to zrobić?

Pracownik, który nie otrzymał pensji, może złożyć skargę dotyczącą naruszania praw pracowniczych. Skarga taka może być zgłoszona do Państwowej Inspekcji Pracy pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej, formularza e-skargi, a także ustnie do protokołu. Warto wspomnieć, że zgodnie z art. 44 ust. 3 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy inspektor pracy jest zobowiązany do nieujawniania informacji, że kontrola przeprowadzana jest w następstwie skargi, chyba że zgłaszający skargę wyrazi na to pisemną zgodę. Złożenie skargi jest więc anonimowe. Po złożeniu skargi inspektor pojawia się na kontroli i może nakazać pracodawcy wypłatę zaległych świadczeń lub też wszcząć postępowanie w sprawie popełnienia wykroczenia przeciwko prawom pracownika. W razie gdyby pracodawca pomimo nakazu zapłaty nadal nie wypłacał zaległych pensji, PIP może wszcząć egzekucję wobec pracodawcy, czyli w pierwszym rzędzie nałożyć karę upomnienia, a nawet nałożyć nie niego grzywnę.

Inspektor, który podejmuje decyzję o nałożeniu kary grzywny, bierze pod uwagę wszystkie okoliczności, jakie zaszły. W ocenie brana jest również pod uwagę kwestia, czy dane wykroczenie było powtarzalne, czy też jednorazowe.

Sprawa w sądzie

Poza możliwością zgłoszenia przez pracownika nieprawidłowości do PIP, pracownik ma również sposobność zaskarżyć pracodawcę do sądu. Do sądu może udać się zarówno pracownik, który ciągle jest zatrudniony w danej firmie, jak i pracownik, który już w firmie nie pracuje. Pozew może złożyć pracownik lub jego reprezentant, np. pełnomocnik, lub też w jego imieniu może wystąpić związek zawodowy.

Pracownik powinien złożyć pozew w sądzie ogólnie właściwym dla pozwanego (pracodawcy): czyli w sądzie, w którego okręgu (obszarze właściwości) pracodawca ma swoją siedzibę bądź w sądzie, w którego obszarze właściwości praca jest, była lub miała być wykonywana (art. 461 § 1 kpc). Pozew poza informacjami takimi jak dane pracownika i pracodawcy oraz sądu powinien zawierać dokładnie określone żądanie, np. przywrócenie do pracy oraz wskazanie faktów, na których powód (pracownik) opiera swoje żądania.

Niewypłacenie pensji w terminie – podsumowanie

Pensja pracownika podlega ochronie, czyli należy ją otrzymać w określonym czasie, miejscu i w określonej kwocie. Niewypłacenie pensji w terminie stanowi podstawowe naruszenie praw pracowniczych. Pracownik nie ma jednak związanych rąk, jeśli jego pracodawca nie wypłaca pensji: może zgłosi sprawę do PIP lub do sądu pracy.