Wypadek przy pracy – należne świadczenia

Wypadek przy pracy może przydarzyć się każdemu, zarówno pracownikowi fizycznemu, jak i biurowemu. Wypadek, jako zdarzenie losowe, ze swej natury jest nieprzewidywalny, niemożliwe jest zatem ewentualne przygotowanie się. W związku z tym każdy pracownik jest ubezpieczony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i w razie potrzeby przysługuje mu szereg świadczeń, które mają mu pomóc w powrocie do zdrowia oraz utrzymaniu się w czasie niemożności wykonywania pracy. Jakie zdarzenia uważane są za wypadek przy pracy oraz jakie świadczenia przysługują ubezpieczonemu pracownikowi z tytułu wypadku? Na te pytania odpowiemy w niniejszym artykule.

Każdy pracownik narażony jest na wypadek przy pracy, czy to w miejscu jej świadczenia, czy też w trakcie podróży służbowej. Niekiedy może dojść do sytuacji, że leczenie oraz powrót do zdrowia po wypadku zabiera wiele tygodni czy nawet miesięcy. Należy pamiętać o regularnym odprowadzaniu składek na ubezpieczenie wypadkowe, gdyż osoba, która nie podlega ubezpieczeniu, w razie niemożności wykonywania pracy może pozostać bez jakichkolwiek środków do życia. Osobom pracującym na umowie o pracę lub zlecenie składki ubezpieczeniowe opłaca pracodawca lub zleceniodawca, w przypadku innych umów (np. umowy o dzieło) pracownik zobowiązany jest opłacać je samodzielnie.

Jakie zdarzenia stanowią wypadek przy pracy?

Materię wypadku przy pracy, jego konsekwencji oraz świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych reguluje Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej jako ustawa o ubezpieczeniu społecznym).

Definicja wypadku przy pracy została zawarta w art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym. Zgodnie z tym przepisem wypadek przy pracy stanowi zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, tj. działaniem sił czynników zewnętrznych, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą i spowodowało uraz lub śmierć. Aby można było mówić o wypadku przy pracy, wszystkie wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie. Dane zdarzenie jest nagłe, jeżeli wystąpiło maksymalnie w ciągu jednej dniówki roboczej. Z kolei zdarzenie będzie miało związek z pracą, jeżeli nastąpiło:

• podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• w trakcie wykonywania czynności bez polecenia, ale na rzecz pracodawcy;
• w czasie, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków pracowniczych.

Na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie traktowane są wypadki, którym pracownik ulegnie:

• w czasie podróży służbowej, w trakcie której pracownik nie świadczy pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Wypadek przy pracy a wynagrodzenie

Na wstępie należy wskazać, że ubezpieczonemu pracownikowi, który uległ wypadkowi w czasie wykonywania pracy, przysługuje zwolnienie lekarskie. Trzeba przy tym podkreślić, że takie zwolnienie jest podstawą do otrzymania zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego. Przy tym samo zwolnienie lekarskie nie jest wystarczające, aby pracownik otrzymał 100% wynagrodzenia w czasie pobierania zasiłku wypadkowego – takie wynagrodzenie przysługuje pod warunkiem, iż okoliczności wypadku przy pracy wskazują na to, że pracownik nie przyczynił się do powstania zdarzenia. Jeżeli więc wypadek przy pracy wydarzył się z winy pracownika – przez działanie umyślne bądź rażące zaniedbanie – pracownikowi przysługuje 80% podstawy wynagrodzenia.

Zasiłek jest wypłacany z ZUS maksymalnie przez 182 dni. Jeżeli zaś po tym okresie ubezpieczony nadal jest niezdolny do pracy, przysługuje mu świadczenie rehabilitacyjne, które może pobierać przez kolejne 12 miesięcy (w wysokości 100% podstawy wynagrodzenia).

Wypadek przy pracy a przysługujące ubezpieczonemu świadczenia

Katalog świadczeń przysługujących ubezpieczonemu, który uległ wypadkowi, został unormowany w art. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym. Ma on charakter zamknięty, a więc ubezpieczony nie ma sposobności, opierając się na omawianej ustawie, do pobierania innego rodzaju świadczeń niż opisane w art. 6 ustawy. Możliwe jest jednak dodatkowe dochodzenie roszczeń uzupełniających na podstawie przepisów ustawy Kodeks cywilny.

W razie wypadku przy pracy ubezpieczony ma prawo do:

1. zasiłku chorobowego;
2. świadczenia rehabilitacyjnego;
3. zasiłku wyrównawczego;
4. jednorazowego odszkodowania;
5. renty z tytułu niezdolności do pracy;
6. renty szkoleniowej;
7. renty rodzinnej;
8. dodatku do renty rodzinnej;
9. dodatku pielęgnacyjnego;
10. świadczenia w postaci pokrycia kosztów leczenia w zakresie stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Zasiłek chorobowy

Istotą zasiłku chorobowego jest zapewnienie środków do życia ubezpieczonemu czasowo niezdolnemu do pracy. Zasiłek chorobowy przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu, tj. przysługuje już od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja, gdy ubezpieczony w czasie niezdolności do pracy pobiera wynagrodzenie, uposażenie, stypendium lub innego rodzaju świadczenie przysługujące na podstawie odrębnych ustaw. Jak zostało wyżej wskazane, zasiłek ten przysługuje przez okres nie dłuższy niż 182 dni i wynosi 100% podstawy wymiaru  wynagrodzenia.

Świadczenie rehabilitacyjne

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, jeżeli w dalszym ciągu jest on niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza prognozują odzyskanie zdolności do pracy. Pracownik ma prawo do świadczenia rehabilitacyjnego przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego. Tak jak w poprzednim wypadku, świadczenie to przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru wynagrodzenia.

Zasiłek wyrównawczy

Zasiłek wyrównawczy przysługuje pracownikowi, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu na skutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Celem omawianego zasiłku jest uzupełnianie uzyskiwanych zarobków z tytułu wykonywanego po wypadku zatrudnienia, które w porównaniu z wynagrodzeniem uzyskiwanym przed wypadkiem uległo zmniejszeniu.

Niezbędnymi przesłankami nabycia prawa do omawianego zasiłku jest wykazanie, że ubezpieczony jest pracownikiem, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jak również – że w następstwie doznanego uszczerbku doszło do obniżenia wynagrodzenia ubezpieczonego.

Jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego oraz dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty

Jednorazowe odszkodowanie to świadczenie pieniężne o charakterze zryczałtowanym, co oznacza, że jego zadaniem nie jest naprawienie pełnej szkody. Wynika to z faktu, że jednorazowe odszkodowanie wypłaca się niezależnie od tego, czy równocześnie nastąpiło obniżenie wynagrodzenia albo czy stopień utraty zdrowia uzasadnia nabycie prawa do świadczeń rentowych. Przysługuje ono w wysokości określanej jako iloczyn części przeciętnego wynagrodzenia i procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Przesłankami nabycia prawa do omawianego odszkodowania jest doznanie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu na skutek wypadku przy pracy.

W okresie od 1 kwietnia 2024 roku do dnia 31 marca 2025 roku, za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje 1269 zł. Natomiast z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy bądź niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonemu przysługuje 19 819 zł.

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje także członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, jak również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. 

Do grona uprawnionych do odszkodowania członków rodziny zalicza się małżonka, dzieci, przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki (przed osiągnięciem pełnoletności), rodzeństwo, rodziców, osoby przysposabiające, a także macochę i ojczyma, o ile w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe.

W wyżej określonym czasie, jednorazowe odszkodowanie wynosi 114 231 zł.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego, jak również bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty.

Renta szkoleniowa

Renta szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu, wobec którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku w związku z wypadkiem przy pracy. Celem renty szkoleniowej jest pomoc w przekwalifikowaniu pracowników niezdolnych do pracy w dotychczasowym zawodzie, aby mogli wykonywać inną pracę, a co za tym idzie, zapobieżenie wykluczeniu zawodowemu i aktywizacji zawodowej ubezpieczonego.

Renta szkoleniowa przysługuje pracownikowi niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy.

Renta rodzinna

Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny ubezpieczonego zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej albo rencisty uprawnionego do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Obligatoryjną przesłanką omawianego świadczenia jest zaistnienie związku przyczynowego między wypadkiem przy pracy a śmiercią ubezpieczonego.

Renta rodzinna przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego zmarłego, a także bez względu na datę powstania jego niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem.

Dodatek do renty rodzinnej

Dodatek do renty rodzinnej przysługuje sierocie zupełnej pobierającej rentę rodzinną z ubezpieczenia wypadkowego. Zgodnie z art. 19 ustawy o ubezpieczeniu społecznym zasady przysługiwania i wysokość omawianego dodatku ogłasza prezes ZUS w specjalnym komunikacie. W 2024 roku dodatek wynosi ona 620,36 zł miesięcznie. Kwota dodatku jest kwotą której nie pomniejsza się o podatek dochodowy i składki ubezpieczeniowe.

Dodatek pielęgnacyjny

Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, pod warunkiem że osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji bądź ukończyła 75. rok życia. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje jednak osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.

Wysokość dodatku pielęgnacyjnego ogłasza prezes ZUS w specjalnym komunikacie. Od 1 marca 2024 roku dodatek pielęgnacyjny wynosi 330,07 zł.

Pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne

Pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, jako jedyne z omawianych świadczeń nie posiadają charakteru pieniężnego. Zgodnie z ustawą o zasiłku społecznym fundusz wypadkowy pokrywa koszty skutków wypadków przy pracy w zakresie świadczeń zdrowotnych z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych, które są nierefundowane na podstawie odrębnych przepisów. Pokrywane są także koszty wyrobów medycznych w wysokości udziału własnego świadczeniobiorcy.

Kiedy ubezpieczony nie otrzyma świadczenia z funduszu wypadkowego?

Omówione wyżej świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu jeżeli: umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszyłeś przepisy o ochronie życia i zdrowia i udowodniono, że to była jedyna przyczyna wypadku; przyczyniłeś się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, ponieważ byłeś nietrzeźwy, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych (nie dotyczy to członków Twojej rodziny, którzy w takich przypadkach zachowują prawo do świadczeń).

Świadczenia nie przysługują też, jeśli sam opłacasz składki na swoje ubezpieczenia i masz zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ​​​​​​​w wysokości 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę – w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń w tytułu choroby zawodowej. Świadczenia nie przysługują do czasu, aż spłaci się całość zadłużenia.

Przedawnienie prawa do pobierania świadczeń

Prawo do pobierania omawianych świadczeń przedawnia się, jeżeli zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne  nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tych świadczeń z tytułu choroby zawodowej.

Wypadek przy pracy – podsumowanie

Jak wskazano na samym początku, wypadek przy pracy ma charakter zdarzenia nagłego i nieprzewidywalnego. Dlatego tak ważne jest, aby dopilnować pracodawcę, by ten rzetelnie i systematycznie opłacał składki na ubezpieczenie wypadkowe, a w sytuacji prowadzenia własnej działalności opłacać je regularnie samemu. Nawet najmniejsze niedopatrzenie albo krótka opieszałość może skutkować tym, że pracownik, który uległ wypadkowi, zostanie bez środków do życia.

Jeżeli wszelkie formalności zostały dopełnione i ubezpieczenie wypadkowe obejmuje pracownika, w razie wypadku on lub jego rodzina mają prawo do szeregu świadczeń socjalnych – od zasiłku chorobowego po rentę szkoleniową wypłacaną w celu przekwalifikowania się pracownika. Ważny jest również fakt, że wiele z omówionych świadczeń wypadkowych może się ze sobą kumulować. Warto znać swoje prawa i w razie nieszczęśliwego wypadku mieć pełną świadomość, jaki rodzaj pomocy społecznej będzie nam przysługiwać.