Czy pracodawca może zlecić wykonywanie innej pracy?

Pół roku temu zostałem zatrudniony na stanowisku Młodszego Specjalisty do spraw Logistyki. Kilka dni temu otrzymałem polecenie służbowe do prezesa, że mam zastępować magazyniera. Podobno jako jedyny z biura posiadam uprawnienia do kierowania wózkami jezdniowymi, dlatego zostałem wybrany. Wykonywanie innej pracy ma trwać miesiąc, do powrotu ze zwolnienia lekarskiego nieobecnego pracownika. Czy pracodawca może zlecić mi taką pracę? Kiedy mogę odmówić jej wykonywania?

                                                                                                                                                                Tomasz, Gdynia

Artykuł 42 § 2 Kodeksu pracy mówi o możliwości powierzenia pracownikowi innych obowiązków niż przewidziane w umowie o pracę. Przepisy wymieniają cztery warunki, które powinno spełniać polecenie wykonywania innej pracy, a bez których jest ono nieważne i pracownik nie musi się do niego zastosować.

Wykonywanie innej pracy a uzasadniona potrzeba pracodawcy

W myśl przepisów Kodeksu pracy polecenie wykonania innej pracy musi wynikać z uzasadnionych potrzeb pracodawcy. Często prowadzi to do sporów, ponieważ to pracodawca subiektywnie ocenia potrzeby przedsiębiorstwa. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego uzasadniona potrzeba powinna jednak dotyczyć zakładu jako całości, a nie jednostki organizacyjnej. Może być ona spowodowana np. reorganizacją, wahaniami w zatrudnieniu lub koniecznością zastępstwa innego pracownika.

Odpowiednia praca

Aby powierzyć pracownikowi pracę inną niż ta określona w umowie, należy zadbać o to, by była ona zgodna z kwalifikacjami zawodowymi podwładnego. Nie można powierzyć pracownikowi pracy, której nie potrafi on wykonać oraz takiej, która byłaby dla niego uwłaczająca czy nieodpowiadająca wykształceniu lub stażowi pracy. Nowe zadania nie mogą więc przekraczać kwalifikacji pracownika oraz muszą odpowiadać jego wykształceniu, doświadczeniu zawodowemu, umiejętnościom i predyspozycjom fizycznym.

Wynagrodzenie a wykonywanie innej pracy

W przypadku gdy pracownik wykonuje pracę inną niż w umowie, wówczas jego wynagrodzenie na nowym stanowisku powinno być takie samo, jakie otrzymywał do tej pory. Jest to nienaruszalna reguła, od której nie ma wyjątków. Nawet gdy inni pracownicy na takich samych stanowiskach otrzymują niższą pensję, wynagrodzenie także musi pozostać na tym samym poziomie.

Czasowy charakter

Wykonywanie innej pracy jest ograniczone czasowo. Łącznie nie może przekroczyć 3 miesięcy w ciągu roku kalendarzowego. Warto pamiętać, że okres ten nie musi być ciągły, ponieważ bierze się pod uwagę cały rok kalendarzowy. Wyjątkową sytuacją jest powierzenie innej pracy na przełomie roku kalendarzowego – wtedy okres jej wykonywania może trwać łącznie 6 miesięcy (w każdym roku po 3 miesiące). Gdy okres liczący 3 miesiące zostanie przekroczony w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje odszkodowanie na podstawie Kodeksu cywilnego. Jeżeli pracodawca nadal chce, aby pracownik pozostał na danym stanowisku, wówczas musi zastosować tryb wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub płacy.

Oddelegowanie – kiedy bezskuteczne?

Oddelegowanie, czyli powierzenie innej pracy pracownikowi, jest bardzo obwarowane. Jeśli oddelegowanie pracownika nastąpiło w warunkach zgodnych z Kodeksem pracy oraz wynagrodzenie nie zostało obniżone, wówczas pracownik co do zasady powinien wykonać polecenie służbowe. Niespełnienie któregokolwiek z czterech wymienionych wyżej warunków sprawia, że polecenie wykonywania innej pracy jest bezskuteczne. Pracownik nie musi się do niego zastosować, a gdy dojdzie do rozwiązania umowy o pracę, przysługuje mu roszczenie w sądzie pracy. Gdy spełnione są wszystkie warunki, wtedy niepodjęcie wskazanej przez pracodawcę pracy jest uznawane za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. Może ono stanowić podstawę do wypowiedzenia umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Kiedy można się nie zgodzić?

Jak już wcześniej wspomniano, oddelegowanie pracownika musi być zgodne z przepisami. Aby pracodawca mógł skorzystać z takiej opcji, przede wszystkim muszą być spełnione następujące kryteria:

• uzasadniona potrzeba pracodawcy;
• pensja nie została obniżona;
• praca odpowiada kwalifikacjom pracownika;
• czas oddelegowania nie przekracza 3 miesięcy w roku kalendarzowym.

Powierzona praca powinna odpowiadać kwalifikacjom pracownika. Oznacza to, że pracownik nie może zostać oddelegowany do pracy ani poniżej, ani powyżej swoich kwalifikacji. Trzeba pamiętać, że „kwalifikacje” to nie tylko przygotowanie zawodowe, ale i wykształcenie, doświadczenie, umiejętności czy predyspozycje. Przełożony może więc skierować pracownika tylko do takiej pracy, która z uwagi na jego wykształcenie czy doświadczenie będzie dla niego odpowiednia, a jego zasoby będą mogły być należycie wykorzystane. Niedopuszczalne jest w tym przypadku powierzenie pracy np. nauczycielowi pracy sprzątaczki i na odwrót. Kwestie powierzenia innej pracy muszą być rozpatrywane bardzo indywidualnie i nie mogą godzić w pracownika.

Oddelegowanie a badania profilaktyczne

Powierzenie innej pracy bez dokonania wypowiedzenia zmieniającego warunki zatrudnienia jest możliwe na czas określony, jednak tylko do 3 miesięcy w roku kalendarzowym. Ponadto pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Praca ta, choć zgodna z kwalifikacjami pracownika, może powodować inne szkodliwości oraz być świadczona w innych warunkach. Tym samym jeśli więc czasowe powierzenie innej pracy wiąże się z istotnymi zmianami dotyczącymi środowiska pracy, wówczas niezależnie od tego, czy pracownik posiada ważne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy – tej dotychczasowej – czy też nie, powinno się go skierować na wstępne badania profilaktyczne.

Powierzenie innej pracy w okresie wypowiedzenia

Często stosowaną praktyką jest powierzenie pracownikowi innej pracy w okresie wypowiedzenia. Nie każdy pracodawca chce bowiem skorzystać z opcji zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy. Taki mechanizm jest jak najbardziej prawidłowy i możliwy do zastosowania, szczególnie w sytuacji, gdy pracodawca nie chce, aby pracownik świadczył pracę na tym konkretnym stanowisku w tym okresie – np. w obawie przed umyślnym wyrządzeniem szkody na rzecz pracodawcy.

Wykonywanie innej pracy – podsumowanie

Powierzenie innej pracy jest jak najbardziej możliwe. Pracownik nie może odmówić jej przyjęcia, jeśli wszystkie warunki oddelegowania go zostały spełnione. Odmowa może skutkować zwolnieniem pracownika w trybie dyscyplinarnym. Pracownik nie ma jednak związanych rąk, jeśli w jego przekonaniu zlecenie innej pracy nie odpowiada jego kwalifikacjom lub też zaistniały inne uchybienia. W razie rozwiązania umowy pracownik może dochodzić swoich praw w sądzie.