Czy opłacenie mandatu jest obowiązkowe?

Otrzymanie mandatu nie jest niczym przyjemnym. Z drugiej jednak strony służy on represjonowaniu w związku z popełnionym wykroczeniem. Czasami uprawniony do wystawienia mandatu źle ocenia całą sytuację – czy w takim przypadku kara grzywny musi być opłacona? Czy opłacenie mandatu jest obowiązkowe? Wszystko zależy tak naprawdę od okoliczności danej sprawy.

Czym jest mandat?

Zgodnie z treścią art. 98 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w postępowaniu mandatowym można nakładać grzywnę w drodze mandatu karnego:

• wydawanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył;
• kredytowanego, wydawanego ukaranemu za potwierdzeniem odbioru;
• zaocznego.

Mandat jest formą kary, która pojawia się w związku z popełnieniem wykroczenia – czynu zabronionego o lżejszym charakterze niż przestępstwo. W praktyce mandaty pojawiają się najczęściej przy wykroczeniach drogowych – w tych przypadkach uprawnionymi do ich wystawiania są oczywiście funkcjonariusze policji. Co ciekawe, straż miejska również może wystawiać mandaty karne, wszystko dzięki Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 2003 roku w sprawie wykroczeń.

Przyjęcie mandatu – obowiązkowe czy nie?

Obecnie przyjęcie wystawionego mandatu nie jest obowiązkowe. Co prawda istniały plany wprowadzenia odmiennej regulacji, jednak ostatecznie nie weszły one w życie. Osoba, wobec której wystawiony został mandat karny, ma więc pełną możliwość odmowy jego przyjęcia. W takim wypadku nie dochodzi do opłacenia wystawionej grzywny.

Jak stanowi art. 99 kpsw, w razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku tym należy zaznaczyć, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu albo nie uiścił grzywny nałożonej mandatem zaocznym, a w miarę możności podać także przyczyny odmowy.

Analogicznie – jeśli ukarany przyjmuje mandat, to musi on opłacić go w pełnej wysokości (jednorazowo lub ratalnie, gdy dopuszczona zostaje taka możliwość).

Pamiętajmy jednak, że odmowa przyjęcia mandatu może mieć różny finał. Jeśli sąd uzna, że w danym przypadku wystawienie mandatu było bezpodstawne, obwiniony nie będzie musiał go zapłacić. Jeśli jednak mandat zostanie utrzymany w mocy, sprawca wykroczenia musi liczyć się z koniecznością zapłaty większej sumy pieniężnej, która będzie obejmowała dodatkowe koszty postępowania sądowego oraz odsetki od nieterminowej płatności mandatu.

Przedawnienie mandatu

Legalnym sposobem na uniknięcie zapłaty prawomocnego mandatu jest skorzystanie z instytucji przedawnienia. Sprawca wykroczenia może powołać się na ten zarzut, wskazując, że od ukarania minął już znaczny okres, który uprawnia go do odmowy dokonania płatności.

Obowiązujące przepisy wyraźnie wskazują, że mandat zachowuje swoją ważność przez 3 lata od dnia jego uprawomocnienia się, tj. od dnia jego przyjęcia przez sprawcę wykroczenia. Pamiętajmy jednak, że przedawnienie dotyczy wyłącznie mandatów kredytowanych – tych, których termin płatności został odroczony (z reguły do 7 dni od dnia przyjęcia mandatu). W przypadku mandatów zaocznych i gotówkowych nie można zastosować tej instytucji (przedawnienie w ogóle tutaj nie zachodzi).

Jeśli w toku biegu przedawnienia właściwy urząd skarbowy, który jest uprawniony do ścigania płatności wystawionych mandatów, nie upomni się o swoją należność przed sądem lub komornikiem sądowym, ukarany może skutecznie powołać się na zarzut przedawnienia i w ten sposób uniknie odpowiedzialności za brak płatności. Pamiętajmy jednak, że jeśli w trakcie biegu terminu przedawnienia urząd skarbowy upomni się o płatność na drodze sądowej lub egzekucyjnej, bieg terminu przedawnienia ulegnie przerwaniu i będzie naliczany od początku.

Zgodnie z treścią art. 123 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia przerywa się:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw bądź egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
• przez wszczęcie mediacji.

Przykład 1.

Pan Jan został ukarany mandatem kredytowanym 10 kwietnia 2019 roku. Do tej chwili urząd skarbowy nie wystąpił z żądaniem zapłaty kary grzywny, natomiast ukarany nie dokonał żadnej płatności. Obowiązek zapłaty przedawnił się 11 kwietnia 2022 roku – tj. od tego dnia ukarany mandatem nie będzie musiał go zapłacić, powołując się na zarzut przedawnienia.

Przykład 2.

Pan Jan został ukarany mandatem kredytowym 10 kwietnia 2020 roku. Do tej chwili urząd skarbowy wysyłał sprawcy wykroczenia liczne wezwania do zapłaty, jednak pozostawały one bezskuteczne – pan Jan nie zapłacił do tej pory ani złotówki. 11 kwietnia 2023 roku jego obowiązek zapłaty ulegnie przedawnieniu, mimo że urząd skarbowy wysyłał liczne wezwania do zapłaty.

Przykład 3.

Pan Jan został ukarany mandatem kredytowym 10 kwietnia 2019 roku. Urząd skarbowy wysyłał do niego liczne wezwania do zapłaty, jednak pozostawały one bezskuteczne. 9 kwietnia 2021 roku urząd skarbowy założył sprawę sądową o zapłatę zaległego mandatu wraz z odsetkami ustawowymi za zwłokę w płatności. W tym przypadku pan Jan nie może powołać się na zarzut przedawnienia, nawet jeśli sprawa sądowa zakończy się po 11 kwietnia 2022 roku – wytoczenie sprawy sądowej przerywa bowiem bieg terminu przedawnienia w każdej sytuacji.

Przykład 4.

Pan Jan został ukarany mandatem zaocznym 10 kwietnia 2020 roku. Do dzisiaj nie uiścił jednak grzywny za swoje wykroczenie. Nie będzie on mógł powoływać się na zarzut przedawnienia, ponieważ nie stosujemy tej instytucji do tego rodzaju mandatów (nawet jeśli miną już 3 lata od przyjęcia mandatu).

Uchylenie mandatu karnego

Innym sposobem uniknięcia zapłaty za otrzymany mandat jest doprowadzenia do jego uchylenia. Taka sytuacja będzie mogła zaistnieć, gdy kara została nałożona wbrew obowiązującym przepisom. Prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono:

• za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie albo
• na osobę, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 lat, albo
• gdy ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia z przyczyn, o których mowa w art. 15–17 Kodeksu wykroczeń (obrona konieczna, stan wyższej konieczności, sytuacja niepoczytalności sprawcy wykroczenia).

Uchylenie następuje na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego złożony nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się mandatu lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, lub z urzędu.

Prawomocny mandat karny podlega uchyleniu w każdym czasie na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, albo z urzędu, jeżeli:

• Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego została nałożona grzywna tym mandatem;
• potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Uprawniony do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona grzywna. W przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałożył grzywnę w drodze mandatu albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony pokrzywdzony. Przed wydaniem postanowienia sąd może zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. Uchylając mandat karny, nakazuje się podmiotowi, na którego rachunek pobrano grzywnę, zwrot uiszczonej kwoty.

Podsumowanie - opłacenie mandatu

Opłacenie mandatu nie jest obowiązkowe, jeśli kara grzywny uległa już przedawnieniu – dotyczy to jednak wyłącznie mandatów kredytowanych z odroczonym terminem płatności. Sprawca wykroczenia może uniknąć płatności także wtedy, gdy dojdzie do uchylenia mandatu karnego, a więc wtedy, gdy udowodni się przed sądem, że został on wydany z naruszeniem obowiązujących przepisów.