Praca w więzieniu - czy jest obowiązkowa?

Podstawowym celem każdego pracownika jest uzyskanie stosownego wynagrodzenia. Praca jest niekiedy utożsamiana z przymusem, szczególnie gdy wykonujemy ją wbrew sobie. Pojęcie pracy pojawia się także w przypadku więźniów – czy jednak każdy osadzony musi spełniać swoje zawodowe obowiązki?

Kara pozbawienia wolności

Jedną z najpowszechniejszych kar stosowanych na świecie jest kara pozbawienia wolności. Stanowi ona represję wobec sprawców dosyć poważnych czynów zabronionych. W polskim systemie prawnym kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat i wymierza się ją w miesiącach oraz latach. W wyjątkowych przypadkach sąd może zastosować także karę dożywotniego pozbawienia wolności – dotyczy to skazania za szczególnie poważne przestępstwa.

Kara pozbawienia wolności polega w praktyce na osadzeniu skazanego w konkretnie wskazanym więzieniu. Myli się jednak ten, kto uważa, że więźniowie przebywają w takich miejscach jak w hotelu. Spora część z nich musi pracować na swoje utrzymanie, a niekiedy także po to, by spłacić pokrzywdzonych.

Praca w więzieniu

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka od lat twierdzi, że praca skazanych na karę pozbawienia wolności jest w pełni uzasadniona tylko wtedy, gdy ma na celu choćby częściową resocjalizację skazanego. W polskim systemie prawnym praca osoby osadzonej w więzieniu niekoniecznie musi wiązać się z procesem resocjalizacji.

Zgodnie z treścią art. 121 Kodeksu karnego wykonawczego, skazanemu zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy. Skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach:

• umowy o pracę,
• umowy zlecenia,
• umowy o dzieło,
• umowy o pracę nakładczą,
• na innej podstawie prawnej.

Zatrudnienie skazanego następuje za zgodą i na warunkach określonych przez dyrektora zakładu karnego, zapewniających prawidłowy przebieg odbywania kary pozbawienia wolności.

Pamiętajmy, że nieprzestrzeganie przez skazanego lub podmiot zatrudniający warunków zatrudnienia określonych przez dyrektora zakładu karnego stanowi podstawę cofnięcia zgody. O cofnięciu zgody powiadamia się pisemnie skazanego i podmiot zatrudniający. Dyrektor zakładu karnego może cofnąć zgodę na zatrudnienie skazanego lub wykonywanie przez niego pracy zarobkowej z przyczyn związanych z funkcjonowaniem zakładu karnego, a zwłaszcza z jego bezpieczeństwem. Zawiadamia się o tym pisemnie skazanego oraz podmiot zatrudniający. Zdolność skazanego do pracy oraz w miarę potrzeby rodzaj, warunki i czas pracy określa lekarz. Z wykonywania pracy można zwolnić skazanego kształcącego się lub z innych ważnych powodów.

Kolejną ważną informacją jest to, że skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności odbywający karę w zakładzie karnym typu zamkniętego może wykonywać pracę wyłącznie na terenie zakładu karnego.

Prawa i obowiązki skazanego wykonującego pracę

Wykonywanie pracy w więzieniu przez osoby pozbawione wolności tylko częściowo podlegają pod regulację przepisów zawartych w Kodeksie pracy. W pierwszej kolejności taki pracownik musi wykonywać swoje obowiązki zgodnie z regulaminem danego zakładu karnego, co z oczywistych względów będzie oznaczało ograniczenie typowych praw pracowniczych (jak choćby prawa do urlopu wypoczynkowego, który mógłby odbywać się poza murami więzienia).

Skazanego instruuje się o sposobie wykonywania przydzielonej pracy, szkoli w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz obsługi maszyn i urządzeń, a także zapoznaje z podstawowymi zasadami i normami pracy oraz zasadami wynagradzania za pracę.

Skazany jest obowiązany pracować sumiennie i wydajnie, przestrzegać dyscypliny i regulaminu pracy, przepisów porządkowych, przeciwpożarowych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także dbać o porządek w miejscu pracy i o stan obsługiwanych maszyn i urządzeń.

Co ciekawe, praca świadczona przez więźniów jest im zaliczana do okresów składkowych – wlicza się do emerytury. Skazany zwalniany z zakładu karnego, zatrudniany w czasie odbywania kary pozbawienia wolności na podstawie skierowania do pracy, otrzymuje zaświadczenie o wykonywaniu pracy.

Czy więźniowie otrzymują wynagrodzenie za pracę?

Wiele osób zastanawia się, czy praca w więzieniu jest w pełni wynagradzana. Z jednej strony stoi to niejako w sprzeczności z celem pozbawienia kogoś wolności, z drugiej zaś niektórzy osadzeni bez stosownej pensji nie byliby spłacić pokrzywdzonych, wobec których sąd orzekł obowiązek spłaty przez skazanego.

Co do zasady praca więźniów jest odpłatna. Zasady wynagradzania za pracę ustala się w porozumieniu zawieranym przez dyrektora zakładu karnego lub w umowie zawieranej przez skazanego. Przy skierowaniu skazanego do prac administracyjno-porządkowych na terenie zakładu karnego wynagrodzenie za pracę ustala dyrektor tego zakładu. Wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie kwoty co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy. W wypadku przepracowania niepełnej miesięcznej normy czasu pracy lub niewykonania pełnej miesięcznej normy pracy wynagrodzenie wypłaca się proporcjonalnie do ilości czasu pracy lub wykonanej normy pracy. W razie zatrudnienia skazanego w niepełnym wymiarze czasu pracy najniższe wynagrodzenie ustala się w kwocie proporcjonalnej do liczby godzin zatrudnienia, biorąc za podstawę kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Pamiętajmy, że skazanemu wynagrodzenie przysługuje tylko za pracę wykonaną, chyba że brak możliwości wykonania obowiązków spowodowany był przeszkodami zaistniałymi z przyczyn dotyczących podmiotu zatrudniającego.

Ustawodawca przewidział jednak, że część obowiązków, które wykonują skazani, nie będzie opłacana, nawet w minimalnym stopniu. Zgodnie bowiem z treścią art. 123a § 1 kkw za prace porządkowe oraz pomocnicze wykonywane na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, a także za prace na cele społeczne na rzecz:

• samorządu terytorialnego;
• podmiotów, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim;
• państwowych lub samorządowych jednostek organizacyjnych;
• spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu lub województwa

– w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie, skazanemu nie przysługuje wynagrodzenie.

Podsumowanie

Skazani, którzy zobowiązani są do odbywania kary pozbawienia wolności, mogą być zobowiązani przez sąd do odbywania określonego rodzaju pracy. Wykonywanie takich obowiązków jest co do zasady odpłatne i zalicza się więźniowi do jego okresów składkowych uprawniających go do pobierania w przyszłości emerytury. Część więźniów może jednak podjąć swoje zatrudnienie dobrowolnie – na zasadach określonych przez dyrektora danego zakładu karnego. Pamiętajmy jednak, że za prace wykonywane na cele społeczne skazani nie otrzymują żadnego wynagrodzenia.