Jak odbywa się zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa?

Podejrzenie popełnienia przestępstwa powinno obligować do jego zgłaszania odpowiednim organom ścigania. Nie każdy jednak wie, w jaki sposób można tego dokonać i czy fałszywy alarm nie będzie wiązał się z odpowiedzialnością zgłaszającego. Sprawdźmy zatem, kto i kiedy może zgłosić przestępstwo, Jak odbywa się zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa?

Czym jest przestępstwo?

Tak naprawdę pod pojęciem przestępstwa powinniśmy rozumieć czyn zabroniony przez przepisy prawa powszechnego, który możemy zakwalifikować do zbrodni albo występków. Tym samym przestępstwem nie będą wykroczenia, które spotykamy w życiu codziennym w zasadzie bardzo często (np. wykroczenia drogowe lub drobne kradzieże w sklepach).

O przestępstwie mówimy wtedy, gdy sprawca dopuszcza się czynu zakazanego przez prawo w chwili obowiązywania konkretnych przepisów. Katalog przestępstw został umieszczony przede wszystkim w Kodeksie karnym, znajdziemy go jednak także w wielu innych ustawach (najczęściej na samym końcu danej regulacji). O przestępstwie nie będzie więc mowy, gdy dana osoba naruszy regulacje wewnętrzne panujące w swoim miejscu pracy, jeśli tylko takiego zachowania nie można będzie zakwalifikować jako zbrodnię lub występku.

Organy ścigania w Polsce

Do podstawowych organów ścigania należą policja oraz prokuratura – to one zajmują się wszczynaniem i prowadzeniem śledztw oraz dochodzeń, które następnie mogą doprowadzić do zainicjowania procesu karnego odbywającego się przed sądem. Oprócz tego organami zajmującymi się ściganiem sprawców przestępstw są: Żandarmeria Wojskowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna oraz Służba Celna.

Organy ścigania co do zasady powinny samodzielnie monitorować zdarzenia, które wiążą się z potencjalnymi czynami zabronionymi, jednak w praktyce wykonanie takiego zadania nie jest możliwe w 100%. Tym samym ustawodawca postuluje, aby każda osoba, która podejrzewa popełnienie przestępstwa, zgłaszała je do właściwych organów ścigania. W praktyce takie zgłoszenie odbywa się najczęściej na policji lub w wybranej jednostce prokuratury, znacznie rzadziej w pozostałych organach ścigania. Ustawodawca tak naprawdę pozostawia wybór, gdzie możemy zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa

W rzeczywistości każdy z nas ma prawo zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa – może to być zarówno ofiara czynu zabronionego, świadek, jak i ktokolwiek, kto ma informację o zbrodni lub występku. Sprawca przestępstwa również ma taką możliwość, w takim przypadku dokonane zgłoszenie powinno być traktowane jako dobrowolne przyznanie się do winy, co skutkować powinno złagodzeniem wymierzonej kary, a niekiedy nawet i odstąpieniem od jej wymierzenia.

Podejrzenie popełnienia przestępstwa nie jest tym samym co zgłoszenie popełnienia przestępstwa. Ta niewielka różnica w nazewnictwie ma istotne znaczenie z punktu widzenia zgłaszającego. Jeśli bowiem w zawiadomieniu wskażemy, że mamy tylko podejrzenie co do popełnienia czynu zabronionego, to późniejsze ustalenie, iż nie doszło w ogóle do jego popełnienia, nie będzie skutkowało odpowiedzialnością zgłaszającego. Zupełnie inaczej może być traktowane zgłoszenie, które zatytułujemy: zgłoszenie popełnienia przestępstwa. Jeżeli organ ścigania ustali, że czynu zabronionego nie było, zgłaszający może odpowiadać wówczas karnie na podstawie art. 238 kk, zgodnie z którym kto zawiadamia o przestępstwie lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania, wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Podobnej odpowiedzialności będzie podlegała osoba, która zgłasza co prawda podejrzenie popełnienia przestępstwa, lecz czyni to wielokrotnie względem tej samej osoby, wobec której ustalono, że nie popełniła żadnego czynu zabronionego.

Przykład 1.

Pani Joanna sądzi, że jej sąsiadka popełniła przestępstwo kradzieży w sklepie. Zgłaszała ten fakt do kierownika sklepu, jednak został on zignorowany. W związku z tym postanowiła zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa na policję. W toku czynności prowadzonych przez organ ścigania ustalono, że sąsiadka pani Joanny nie dopuściła się żadnego czynu zabronionego i całą sprawę umorzono. Zgłaszająca nie dała jednak za wygraną i wysyłała kolejne zawiadomienia przeciwko swojej sąsiadce – tym razem do innych komisariatów policji oraz do prokuratury. W tej sytuacji można uznać, że pani Joanna sama popełniła przestępstwo zawiadomienia o przestępstwie niepopełnionym i będzie można ją pociągnąć do odpowiedzialności karnej.

Przykład 2.

Pan Michał zgłosił podejrzenie popełnienia przestępstwa rozboju przeciwko swojemu koledze z pracy. Okazało się jednak, że nie doszło do popełnienia żadnego czynu zabronionego. Po 2 miesiącach pan Michał był świadkiem, jak ten sam kolega dopuścił się kradzieży mienia o znacznej wartości, posiadał też stosowne nagranie zrobione telefonem komórkowym. Pan Michał obawia się jednak, że ponowne zgłoszenie na policję może oznaczać dla niego odpowiedzialność karną za zbyt częste inicjowanie spraw karnych wobec tej samej osoby. W tym przypadku nie powinniśmy jednak mówić o takiej odpowiedzialności, ponieważ zgłaszający posiada nagrania, które są dowodem winy jego kolegi.

W jakiej formie zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa?

Jeśli chcemy zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa, możemy tego dokonać w dowolnej placówce policji lub prokuratury. Zgłoszenie nie podlega żadnym opłatom i możemy to zrobić zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej. W tym pierwszym przypadku zgłoszenie będzie spisane w formie protokołu przez osobę upoważnioną do przyjmowania tego rodzaju spraw. Jeśli chodzi o pisemne zgłoszenia, to mogą one być przesyłane do organów ścigania listami poleconymi lub pozostawiane na komisariacie policji albo w prokuraturze (odpada wówczas konieczność sporządzania protokołu przyjęcia sprawy do rozpoznania). W praktyce lepiej jest, gdy zgłoszenie jest dokonywane w formie pisemnej, a nie ustnej, forma ustna jest niestety często bagatelizowana przez pracowników organów ścigania, którzy dokonują selekcji zgłoszeń samodzielnie już na tym początkowym etapie (nie zawsze na podstawie przedstawionych faktów i dowodów). Organy ścigania są zobowiązane natomiast do udzielania odpowiedzi na każde pisemne zgłoszenie, stąd wybór formy pisemnej i listu poleconego jest lepszym rozwiązaniem.

W przypadku wyboru pisemnej formy zgłoszenia powinno ono zawierać:

• dane zgłaszającego (anonimy pozostawiane są co do zasady bez rozpoznania);
• dane organu ścigania, do którego kierowane jest pismo;
• dokładny opis prawdopodobnego przestępstwa (lepiej jest posługiwać się zwrotami wskazującymi na podejrzenie popełnienia przestępstwa, a nie na rzekomy fakt jego wykonania);
• dowody potwierdzające wersję zgłaszającego;
• możliwie jak największą liczbę danych osoby podejrzewanej o popełnienie czynu zabronionego;
• podpis zgłaszającego.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że zgłoszenie dokonane w organie ścigania, który nie jest właściwy dla miejsca popełnienia przestępstwa, nie będzie przeszkodą do wszczęcia odpowiedniego postępowania (o ile będzie ono oczywiście uzasadnione). W tym przypadku niewłaściwy organ ścigania przekaże sprawę do organu właściwego. Zgłaszający nie będzie jednak obarczony żadną odpowiedzialnością za zgłoszenie dokonane w błędnym miejscu.

Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa nie powinno być anonimowe. Zgłaszający powinien podać wszystkie swoje dane osobowe, uwzględniając w to dane teleadresowe. W przypadku zgłoszenia w formie ustnej należy zabrać ze sobą dowód osobisty lub paszport. Dzieci z oczywistych względów nie mogą samodzielnie dokonywać zgłoszeń, muszą to robić przy pomocy swoich rodziców lub prawnych opiekunów. 

Zgłoszenie powinno odbyć się jak najszybciej, ponieważ każdy dzień zwłoki może oznaczać zniszczenie dowodów świadczących przeciwko osobie podejrzanej, a nawet umożliwić jej skuteczną ucieczkę z kraju. Ustawodawca nie wskazuje jednak żadnego konkretnego terminu na dokonywanie omawianych zgłoszeń. Pamiętajmy tutaj o przedawnieniu karalności, zgodnie bowiem z treścią art. 101 § 1 i 2 kk karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

• 40 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;
• 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię;
• 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;
• 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
• 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.

Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Każdy zgłaszający podejrzenie popełnienia przestępstwa otrzymuje informację o załatwieniu danej sprawy – dotyczy to zarówno odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego, jak i zainicjowania śledztwa lub dochodzenia. Taka informacja przychodzi do zgłaszającego najczęściej listem poleconym.

Podsumowanie

Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa może być dokonane do dowolnie wybranego organu ścigania w Polsce – najczęściej będzie to jednak policja lub prokuratura. Stosowne zawiadomienie może zostać złożone zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej i nie podlega żadnej opłacie skarbowej. Zbyt częste lub nieuzasadnione zgłoszenia mogą być traktowane przez organy ścigania bardzo surowo i wiązać się z odpowiedzialnością karną zgłaszającego.