Zawiadomienie o przestępstwie nie musi być dokonane przez osobę pokrzywdzoną

Prawdopodobnie wielu z nas było świadkami przestępstwa, a z pewnością wszyscy słyszeli o takim zdarzeniu i jego reperkusjach. Zdecydowanie rzadziej udaje się zatrzymać osobę popełniającą przestępstwo, tym bardziej istotne jest niezwłoczne powiadomienie organów ścigania o sytuacji, w której doszło do złamania prawa. W tym miejscu pojawia się pytanie – czy – prócz poszkodowanej osoby – zawiadomienie o przestępstwie może dokonać każdy? Wyjaśnienia dotyczące tych kwestii znajdują się poniżej.

Przestępstwo – informacje ogólne

Pojęcie przestępstwa nie zostało określone w postaci uogólnionej formuły, można je natomiast zrekonstruować poprzez odwołanie do wybranych przepisów Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny, zwanej dalej „kk”.

Zgodnie z art. 1 § 1 kk odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Z kolei odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (art. 2 kk).

Przestępstwo jest kwalifikowane jako zbrodnia albo występek, przy czym:

• zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą;
• występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie wówczas, gdy sprawca ma zamiar jego popełnienia, czyli chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Nieumyślność czynu zabronionego zachodzi, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, jednak się go dopuszcza na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, w przypadku gdy następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Zawiadomienie o przestępstwie – podstawy prawne

Kwestie dotyczące zawiadomienia o przestępstwie regulują przepisy Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego (kpk).

Do zawiadomienia o przestępstwie stosuje się odpowiednio przepisy kpk o zachowaniu poufności i ochrony danych osoby, która dokonała zgłoszenia (art. 148a oraz art. 156a).

Jak zatem wynika z treści art. 304 § 1 kpk, zawiadomienie o przestępstwie nie jest zarezerwowane wyłącznie dla poszkodowanego. Każda osoba, która powzięła informację o przestępstwie popełnionym z urzędu, ma społeczny obowiązek powiadomienia organów ścigania.

Nie tylko osoba, ale także instytucje są obowiązane do podjęcia określonych działań w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że mogło dojść do czynu przestępczego.

Zawiadomienie o przestępstwie lub własne dane o jego popełnieniu, co do którego obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa przez prokuratora, policja przekazuje wraz ze zgromadzonym materiałem niezwłocznie prokuratorowi.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w praktyce

Jak już wspomnieliśmy, prawo (w niektórych przypadkach obowiązek) do zgłoszenia informacji o przestępstwie ma każda osoba – nie tylko poszkodowana, ale również ta, która była świadkiem przestępstwa lub ma informacje o tym czynie. 

Zawiadomienie o przestępstwie składa się w jednostce Policji albo w prokuraturze. Złożenie informacji o przestępstwie w komisariacie, który nie jest właściwy terytorialnie dla miejsca popełnienia przestępstwa, nie stanowi problemu, ponieważ sprawa będzie przekazana odpowiedniej jednostce. Fakt popełnienia przestępstwa można ponadto zgłosić w dowolnej jednostce prokuratury.

Osoba zgłaszająca możliwość popełnienia przestępstwa musi mieć świadomość konieczności złożenia zeznań w jednostce Policji lub prokuratury, z których sporządza się protokół. Dokument ten trzeba dokładnie przeczytać i podpisać (jeżeli nie zawiera błędów lub innych uchybień). Zawiadamiający o przestępstwie może być także wezwany do uczestnictwa w charakterze świadka już na etapie postępowania sądowego.

Zawiadomienie o przestępstwie nie musi być dokonane przez osobę poszkodowaną – podsumowanie

W odniesieniu do poszkodowanego wskutek czynu zabronionego zawiadomienie o przestępstwie jest czymś oczywistym (choć wiadomo także, że z różnych powodów ofiary działań o charakterze przestępczym nie dokonują zgłoszeń). Informację o zdarzeniu, wobec którego istnieje prawdopodobieństwo zakwalifikowania jako przestępstwo, może przekazać organom ścigania każda osoba, nie tylko poszkodowany. W przypadku gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu, powstaje społeczny obowiązek zawiadomienia prokuratury lub policji. Taki obowiązek spoczywa ponadto na instytucjach państwowych i samorządowych. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zostały zawarte w postanowieniach kpk.