Mediacja, ugoda a zwrot opłaty sądowej - najważniejsze informacje

Co do zasady każde postępowanie sądowe związane jest z koniecznością uiszczenia odpowiednich kosztów procesowych, na które składają się różne elementy. Czy mediacja lub ugoda zawarta przed sądem ma jakikolwiek wpływ na zwrot opłaty sądowej?

Czym są opłaty sądowe?

Kwestia opłat sądowych została bardzo dokładnie uregulowana w Ustawie z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z jej zapisami koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przez koszty sądowe powinniśmy rozumieć wszystkie koszty związane z danym postępowaniem – m.in. koszty opinii biegłych, opłaty sądowe od wniesionego pozwu lub wniosku, koszty przeprowadzenia postępowania dowodowego. Co do zasady koszty sądowe pojawiają się w ramach sądowej procedury cywilnej, rzadziej administracyjnej i karnej.

Opłaty sądowe stanowią jedno z głównych źródeł utrzymania polskich sądów. Najczęściej są one związane z pozwami lub wnioskami pojawiającymi się w ramach postępowań nieprocesowych. Opłaty są bardzo zróżnicowane i z reguły wynoszą 5% wartości przedmiotu sporu, przy czym nie mogą być niższe niż kwota 30 zł i nie wyższe niż 100 000 zł. Brak wniesienia opłaty wraz z pismem, którego ona dotyczy, jest co do zasady równoznaczny z tym, że sąd nie przyjmie danej sprawy do rozpoznania. Strona lub uczestnik postępowania, którzy nie są w stanie uiścić stosownej opłaty, mogą zawsze wnioskować o zwolnienie z obowiązku jej zapłaty w całości lub części.

Zwrot opłaty sądowej

Opłaty sądowe należą do kosztów postępowania, co oznacza, że mogą być zwracane w całości lub części dla tej osoby, która je uiściła. Aby tak się stało, niezbędne jest spełnienie dwóch warunków:

• zawnioskowania o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych – zwyczajowo robi się to w piśmie inicjującym sprawę (pozwie lub wniosku o wszczęcie postępowania);
• uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia przez powoda lub wnioskodawcę chociażby w części. Sąd, wydając wyrok lub postanowienie, rozstrzyga w zakresie kosztów postępowania i może zobowiązać pozwanego lub pozostałych uczestników postępowania do zwrotu całości lub części opłaty sądowej wniesionej przez inicjatora sprawy.

Jak widzimy, zwrot opłaty sądowej może dotyczyć zarówno części zapłaconej już kwoty, jak i jej całości. Co do zasady postanowienie sądu w zakresie rozstrzygnięcia tej materii nie podlega zaskarżeniu – jeśli sąd uzna, że powodowi lub wnioskodawcy nie należy się zwrot opłaty od pozwu lub wniosku, to nie będzie można zaskarżyć takiego rozstrzygnięcia. Czasami zdarza się, że inicjator sprawy nie otrzymuje zwrotu opłaty sądowej, mimo że faktycznie wygrał całą sprawę (takie sytuacje należą jednak do rzadkości).

Mediacja i ugoda sądowa

W zasadzie w każdej sprawie sądowej istnieje możliwość przeprowadzenia mediacji i zawarcia ugody. Ma to na celu odciążenie wymiaru sprawiedliwości i możliwie maksymalne skrócenie czasu trwania postępowania. Ustawodawca nagradza strony, które osiągnęły porozumienie po rozpoczęciu postępowania sądowego, ale przed wydaniem orzeczenia kończącego sprawę – w takim przypadku istnieje możliwość uzyskania zwrotu wniesionej opłaty sądowej. W zależności od tego, na jakim etapie doszło do zawarcia ugody i czy w grę wchodziła mediacja sądowa, czy też pozasądowa, zwrot opłaty będzie zróżnicowany.

Jeśli mediacja zakończy się ugodą, którą zatwierdzi sąd, powód otrzyma zwrot 100% wniesionej przez siebie opłaty sądowej. Taka sytuacja będzie możliwa jednak wyłącznie wtedy, gdy nie doszło jeszcze do przeprowadzenia żadnej rozprawy. Jeśli rozprawa miała już miejsce, a ugodę zawarto później, opłata może zostać zwrócona w wysokości 75% jej pierwotnej wartości.

Przykład 1.

Jaki zwrot opłaty sądowej otrzyma powód, który uiścił opłatę od pozwu w wysokości 5000 zł i zawarł ugodę z pozwanym w ramach mediacji sądowej na 1 dzień przed przeprowadzeniem zaplanowanej rozprawy? 

W tym przypadku zwrot będzie obejmował całość wpłaconej kwoty, a więc 5000 zł.

Przykład 2.

Jaki zwrot opłaty sądowej otrzyma powód, który uiścił opłatę od pozwu w wysokości 5000 zł i zawarł ugodę z pozwanym w ramach mediacji sądowej na drugi dzień po przeprowadzeniu pierwszej rozprawy? W tym przypadku zwrot będzie obejmował 75% wpłaconej kwoty, a więc 3750 zł.

Przykład 3.

Jaki zwrot opłaty sądowej otrzyma powód, który uiścił opłatę od pozwu w wysokości 5000 zł i zawarł ugodę z pozwanym w ramach mediacji sądowej na drugi dzień po przeprowadzeniu pierwszej rozprawy, przy czym sąd nie zamierza zatwierdzić tej ugody ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego? 

W takim przypadku zwrot opłaty sądowej nie będzie możliwy, chyba że powód wycofa swój pozew jeszcze przed wydaniem orzeczenia kończącego dane postępowanie.

Zwrot opłaty sądowej w przypadku zawarcia ugody w ramach mediacji sądowej jest należny tylko względem osoby, która ją uiściła. Innymi słowy, zwrot jest dokonywany na rzecz powoda lub wnioskodawcy, a nie na rzecz wszystkich stron lub uczestników postępowania. Nie mają przy tym znaczenia ustalenia poczynione w drodze zawartej ugody, np. porozumienie co do podziału zwracanej opłaty sądowej na równe części na rzecz powoda i pozwanego.

Przykład 4.

Jaki zwrot opłaty sądowej otrzyma powód, który uiścił opłatę od pozwu w wysokości 5000 zł i zawarł ugodę z pozwanym w ramach mediacji sądowej na drugi dzień po przeprowadzeniu pierwszej rozprawy, jeśli w zatwierdzonej przez sąd ugodzie znalazło się postanowienie, że powód otrzyma 75% wartości zwracanej opłaty, natomiast pozwany 25% tej wartości? 

W tym przypadku tylko powód będzie miał prawo do zwrotu opłaty sądowej w wysokości 75% wpłaconej przez siebie kwoty, a więc dokładnie do 3750 zł. Pozwany nie otrzyma z tej kwoty żadnej części, ponieważ jest mu ona nienależna.

Jak uzyskać zwrot opłaty sądowej?

Zwrot opłaty sądowej od zawartej ugody w ramach mediacji sądowej następuje z urzędu. Niestety nie oznacza to jednak, że przelew lub wypłata gotówki na rzecz powoda lub wnioskodawcy następuje automatycznie. Zwrot z urzędu oznacza w tym przypadku tylko tyle, że sąd rozpoznający daną sprawę nie rozstrzyga uznaniowo o wysokości danego zwrotu i nie uzależnia go od spełnienia innych dodatkowych przesłanek niewymienionych w ustawie.

Aby powód lub wnioskodawca otrzymał należny mu zwrot, konieczne jest złożenie wniosku o zwrot opłaty sądowej. Składa się go na piśmie w sądzie, który prowadził dane postępowanie, przy czym warto wskazać, w jakiej formie chcielibyśmy odebrać pieniądze. Jeśli miałaby to być forma przelewu, niezbędne będzie podanie rachunku bankowego odbiorcy. Gdy mówimy o zwrocie w formie gotówkowej, uprawniony będzie musiał udać się z odpowiednim postanowieniem do głównej kasy sądu. Wniosek o wypłatę zwrotu jest wolny od dodatkowych opłat sądowych i może zostać wniesiony w zasadzie w dowolnej chwili, teoretycznie nawet wiele lat po zakończeniu danej sprawy sądowej. Pamiętajmy, że konieczne jest w tym zakresie podjęcie inicjatywy przez uprawnionego do zwrotu – sąd nie będzie przypominał o prawie do zwrotu, nie zrobi także przelewu zwrotnego na konto powoda lub wnioskodawcy.

Zerwana ugoda a zwrot opłaty sądowej

Jeśli ugoda, która uprawniała do zwrotu opłaty sądowej, zostanie zerwana po zakończeniu postępowania, to tak naprawdę uprawniony w dalszym ciągu może uzyskać należne mu pieniądze. Jeżeli zwrot został już dokonany, to nie musi oddawać pieniędzy – tak naprawdę zwroty są realizowane dopiero wtedy, gdy orzeczenie sądowe kończące postępowanie jest prawomocne. W przypadku, gdyby ugoda sądowa została zerwana przed uprawomocnieniem się orzeczenia kończącego sprawę, każda ze stron lub uczestników postępowania / wnioskodawców ma możliwość ubiegania się o kontynuowanie sprawy przed sądem. W takiej sytuacji nie dochodzi do prawomocnego zakończenia postępowania, a więc przyznany odpowiednim postanowieniem zwrot opłaty sądowej nie będzie miał mocy i będzie po prostu bezskuteczny. Ugoda zostanie wówczas zerwana, a sprawa trafi do rozpatrzenia na normalnych zasadach.

Podsumowanie

Zawarcie ugody w ramach mediacji sądowej uprawnia do ubiegania się o zwrot całości lub odpowiedniej części uiszczonej opłaty sądowej. Prawo do takiego świadczenia przysługuje wyłącznie podmiotowi, który zainicjował sprawę i zapłacił wymaganą kwotę pieniężną. Aby odzyskać zwrot opłaty sądowej, niezbędne jest złożenie właściwego wniosku na piśmie do sądu prowadzącego dane postępowanie.