Przedawnienie roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych

Dochodzenie roszczeń cywilnych nie jest bezterminowe. Należy mieć na uwadze, że istnieje instytucja przedawnienia, która umożliwia zobowiązanemu do zaspokojenia roszczenia uchylenie się od tego obowiązku po upływie określonego terminu. Czym jest przedawnienie roszczeń? Odpowiadamy w artykule. 

Umowy cywilnoprawne są bardzo często spotykane w obrocie gospodarczym. Najczęściej pojęcie „umowa cywilnoprawna” stosowne jest w kontekście umowy zlecenie czy umowy o dzieło, jednakże z prawnego punktu widzenia ma ono zdecydowanie szersze zastosowanie, gdyż pojęcie to obejmuje umowy zawierane na podstawie regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym.

Czym jest przedawnienie roszczeń?

Przedawnienie dotyczy także roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych. Przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe.

Należy pamiętać, że zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Ponadto nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli doszło do jego przedawnienia.

Podstawowe terminy przedawnienia

Aktualnie terminy przedawnienia są następujące:

1. termin podstawowy przedawnienia wynosi 6 lat, 

2. termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata.

Należy pamiętać, że aktualnie zawsze koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że w lipcu 2018 roku terminy przedawnienia uległy zmianie. Wcześniej podstawowy termin przedawnienia roszczeń wynosił 10 lat. 

Ustawa nowelizująca terminy przedawnienia określa przepisy przejściowe mające zastosowanie do roszczeń powstałych przed jej wejściem w życie.

Przykład 1.

Pani Anna miała wobec pana Adama roszczenie o zapłatę, które stało się wymagalne 1 grudnia 2013 roku. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 1 grudnia 2023 roku. Z uwagi na to, że roszczenie powstało przed 9 lipca 2018 roku i tego dnia nie było przedawnione, do ustalenia terminu przedawnienia znajdą zastosowanie przepisy przejściowe. Na nowych zasadach ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 31 grudnia 2024 roku. Porównując dotychczasowy i nowy termin przedawnienia, okazuje się, że wcześniejszym z nich jest 1 grudnia 2023 roku i to właśnie z jego upływem nastąpi przedawnienie roszczeń.

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

Terminy przedawnienia wynikające z przepisów szczególnych

Przepisy szczególne przewidują dodatkowo m.in. następujące terminy przedawnienia:

1. roszczenie sprzedawcy o dopłatę różnicy ceny wynikające z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej, minimalnej lub wynikowej przedawnia się z upływem roku od dnia zapłaty;
2. roszczenie kupującego o zwrot tej różnicy ceny wynikające z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej, minimalnej lub wynikowej przedawnia się z upływem roku od dnia zapłaty;
3. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem 2 lat;
4. roszczenie wobec sprzedawcy odpowiadającego z tytułu rękojmi ulega przedawnieniu, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona po upływie 2 lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości po upływie 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu;
5. roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady;
6. roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta, a jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne;
7. roszczenie sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej przedawnia się z upływem 6 miesięcy;
8. roszczenia wynikające z umowy kontraktacji przedawniają się z upływem 2 lat od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione od dnia, w którym powinno było być spełnione;
9. roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane;
10. roszczenia z umowy najmu, tj. roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy;
11. roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy;
12. roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany;
13. roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem 2 lat;
14. w przypadku umowy zlecenia zarówno roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju, jak i roszczenia z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom oraz roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone, przedawniają się z upływem 2 lat;
15. roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany od dnia, kiedy miał być wykonany;
16. roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona;
17. roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo;
18. roszczenia z umowy spedycji przedawniają się z upływem roku;
19. roszczenia przysługujące spedytorowi przeciwko przewoźnikom i dalszym spedytorom, którymi się posługiwał przy przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, kiedy spedytor naprawił szkodę, albo od dnia, kiedy wytoczono przeciwko niemu powództwo;
20. roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem 3 lat;
21. roszczenia z tytułu umowy składu przedawniają się z upływem roku.

Bieg, zawieszenie i przerwanie terminu przedawnienia

W przypadku roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przede wszystkim co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju przez czas trwania przeszkody.

Oczywiście mogą zdarzyć się inne sytuacje i wówczas odpowiednio należy stosować przepis art. 121 kc regulujący bieg zawieszenia przedawnienia roszczeń pomiędzy małżonkami, rodzicami a dziećmi czy osobami nieposiadającymi pełnej zdolności do czynności prawnych a ich przedstawicielami.

Aktualnie bieg przedawnienia przerywa się:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw bądź egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia bądź zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
• przez wszczęcie mediacji.

Skutkiem przerwania biegu przedawnienia jest to, że po każdej takiej sytuacji przedawnienie biegnie na nowo. 

Ponadto trzeba pamiętać, że roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju bądź orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym lub ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem 6 lat, a gdy roszczenie to obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat.