Kiedy następuje przedawnienie zasiłku?
Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, która może uchronić dłużnika przed odpowiedzialnością za niewykonane zobowiązanie. Możemy je stosować także w przypadku spraw pracowniczych oraz świadczeń przyznawanych z ubezpieczeń społecznych. Dla zatrudnionego, który nie otrzymał należnego zasiłku, jest to szczególnie istotny temat – kiedy bowiem traci on prawo do skutecznego żądania wypłaty takiego świadczenia? Kiedy ma miejsce przedawnienie zasiłku?
Czym jest przedawnienie?
Roszczenia majątkowe co do zasady ulegają przedawnieniu. W praktyce polega to na tym, że wraz z upływem określonego okresu czasu, uprawniony traci prawo do skutecznego dochodzenia realizacji swojego roszczenia od drugiej strony. Samo zobowiązanie istnieje co prawda w dalszym ciągu, jednak przekształca się w tzw. formę naturalną (jego spełnienie zależy wówczas wyłącznie od dobrej woli zobowiązanego).
Przedawnienie jest zatem instytucją prawa cywilnego, które pozostaje w ścisłym związku z upływem oznaczonego czasu. Zgodnie z treścią art. 118 Kodeksu cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin ten jest krótszy niż 2 lata.
Nie budzi wątpliwości, że skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczającą podstawą dla oddalenia powództwa. Nie ma więc potrzeby ustalania, czy zachodzą wszystkie przesłanki materialnoprawne uzasadniające jego uwzględnienie, a badanie tych przesłanek w takiej sytuacji jest zbędne. Uwzględnienie zarzutu przedawnienia czyni bezprzedmiotowym badanie okoliczności relewantnych prawnie w rozumieniu art. 227 kpc dla potencjalnej odpowiedzialności deliktowej pozwanego.
Przepisy regulujące kwestię przedawnienia mogą być stosowane także do regulacji z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym do zasad regulujących prawo do pobierania odpowiednich zasiłków.
Przedawnienie zasiłku
Zasiłki z racji swojego majątkowego charakteru również podlegają przedawnieniu. Jeśli uprawniony do ich otrzymania zbyt długo będzie zwlekał ze złożeniem wniosku o ich wypłatę lub wyrównanie, może okazać się, że nie uzyska żadnego świadczenia (nawet przy założeniu, że początkowo spełniał wszystkie przesłanki uzasadniające wypłatę zasiłku w pełnej wysokości).
Zgodnie z treścią art. 67 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego oraz opiekuńczego przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje.
Jeżeli niezgłoszenie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej, termin 6 miesięcy liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia. Jeżeli niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem błędu płatnika składek albo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie 3 lat.
Jak widać, termin przedawnienia roszczeń o zapłatę zasiłku jest niewielki – co do zasady uprawniony ma bowiem tylko pół roku na zgłoszenie swojego wniosku o wypłatę przysługującego mu świadczenia.
Przedawnienie roszczenia o zasiłek chorobowy następuje ipso iure, co oznacza, że ubezpieczony po upływie okresów przedawnienia traci prawo do zasiłku i nie ma procesowych możliwości ubiegania się o jego wyrównanie (art. 54 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17.12.1974 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, t.j.: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.; aktualnie art. 67 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 25.6.1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, t.j.: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.).
Przedawnienie zasiłku a decyzja organu rentowego
Przedawnienie prawa do świadczenia zasiłkowego następuje z mocy samego prawa, wystarczające jest, że dojdzie do upływu ustawowego czasu, a uprawniony nie będzie mógł skutecznie wyegzekwować należnego mu świadczenia. Organ zobowiązany do wypłaty zasiłku wydaje wówczas decyzję odmawiającą przyznania wnioskowanego świadczenia, wskazując, że jest ono nienależne z powodu przedawnienia roszczenia uprawnionego. W przypadku, gdy płatnikiem zasiłku jest pracodawca, nie wydaje on takiej decyzji – powstrzymuje się jedynie od wypłaty danego świadczenia. W tej sytuacji, jeśli pracownik nie zgadza się z odmową zapłaty, może skierować do ZUS-u wniosek o zapłatę konkretnego zasiłku. Gdy Zakład uzna, że doszło w danej sprawie do przedawnienia, wyda stosowną decyzję odmowną.
Przedawnienie roszczenia o zasiłek następuje zatem z mocy przepisów prawa. Odrębność prawa ubezpieczeń społecznych nie pozwala tu też na odpowiednie stosowanie klauzul generalnych zasad współżycia społecznego czy nadużycia prawa (art. 8 kp, art. 5 kc).
Przedawnienie zasiłku chorobowego i macierzyńskiego
O przedawnieniu prawa do zasiłku chorobowego decyduje data zgłoszenia roszczenia o wypłatę takiego świadczenia przez osobę uprawnioną, a nie data ustąpienia przyczyny uniemożliwiającej wypłatę zasiłku, a w szczególności data opłacenia w całości zaległych składek na ubezpieczenie. W praktyce nie ma znaczenia, czy uprawniony zgłosi swoje żądanie ustnie lub na piśmie, przy czym warto stosować tę drugą formę – w razie jakichkolwiek nieporozumień i trudności w ustaleniu daty złożenia wniosku, pismo będzie jednoznacznym i wiarygodniejszym dowodem niż zeznania uprawnionego lub świadków.
W przypadku zasiłku macierzyńskiego okres przedawnienia jest liczony nieco inaczej – sześciomiesięczny termin przedawnienia prawa do zasiłku macierzyńskiego liczy się bowiem od ostatniego dnia okresu, za który to świadczenie przysługuje, a nie od dnia złożenia wniosku o wypłatę takiego świadczenia. Pamiętajmy jednak, że odmowa uznania stosunku ubezpieczenia społecznego przez organ rentowy, czyli podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie wydłuża terminu przedawnienia roszczenia o zasiłek macierzyński.
Przykład 1.
Pan Michał prowadzi jednoosobową działalności gospodarczą. W okresie od 1 do 7 grudnia 2020 roku był chory i posiadał stosowne zwolnienie lekarskie. Prawo do zasiłku chorobowego będzie przysługiwało mu tylko wtedy, gdy przekaże wszelkie niezbędne dokumenty do ZUS-u najpóźniej do 8 czerwca 2021 roku, czyli przed upływem 6 miesięcy od dnia ostatniego dnia zwolnienia lekarskiego. Jeśli pan Michał dostarczy do ZUS-u wymagane dokumenty po tym terminie, ZUS odmówi wypłaty zasiłku chorobowego, powołując się na zarzut przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy.
Podsumowanie
Zasiłki pracownicze posiadają charakter świadczeń majątkowych, co w praktyce oznacza, że ulegają one przedawnieniu. Co do zasady termin przedawnienia w takich przypadkach wynosi 6 miesięcy i jest liczony od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje. Decydujące znaczenie ma tutaj przede wszystkim dzień złożenia wniosku o wypłatę zasiłku, zaś w przypadku zasiłku macierzyńskiego – ustalenie ostatniego dnia okresu, za który takie świadczenie przysługuje. Przedawnione prawo do żądania zapłaty zaległego zasiłku lub jego wyrównania powoduje, że uprawniony nie ma żadnej prawnej możliwości skutecznego dochodzenia swoich roszczeń (np. przed sądem lub w ramach postępowania egzekucyjnego). W takiej sytuacji, jeśli płatnikiem świadczeń jest ZUS, wydaje on stosowną decyzję administracyjną, w której powoła się na zarzut przedawnienia. Jeśli płatnikiem jest jednak pracodawca, taka decyzja nie zostaje w ogóle wydana, przy czym przedawnione świadczenie oczywiście nie zostaje wypłacone.
