Czy prawo do zasiłku dla bezrobotnych może zależeć od przyczyny rozwiązania stosunku pracy?
Zasiłek dla bezrobotnych stanowi formę pomocy dla osób, które znalazły się bez pracy. Ma on na celu zachęcenie osoby uprawnionej do aktywnego poszukiwania zatrudnienia. W konsekwencji świadczenie to nie obejmuje osób, które, pozostając długotrwale bezrobotne, nie podejmują działań w celu zmiany tego stanu. Czy prawo do zasiłku dla bezrobotnych może zależeć od przyczyny rozwiązania stosunku pracy? Wyjaśniamy w tym artykule.
Prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jego wysokość i okres pobierania
Zgodnie z art. 71 ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – dalej „ustawa” – prawo do zasiłku dla bezrobotnych przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:
nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych, oraz
w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni był aktywny zawodowo lub opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy, ewentualnie opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy zarobkowej za granicą – w zakresach szczegółowo określonych w ust. 1 pkt 2 lit. a-i wspomnianego artykułu.
Wysokość zasiłku dla bezrobotnych wynosi:
1662,00 zł miesięcznie w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku,
1305,20 zł miesięcznie w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku
Jednakże bezrobotnemu, którego łączne okresy aktywności zawodowej (opłacania składek), szczegółowo określone w ustawie, wynoszą:
mniej niż 5 lat – przysługuje zasiłek w wysokości 80% jednej z ww. kwot zasiłku;
co najmniej 20 lat – przysługuje zasiłek w wysokości 120% jednej z ww. kwot zasiłku
– (art. 72 ust. 8 Obwieszczenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 2024 roku w sprawie wysokości zasiłku dla bezrobotnych).
Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych wynosi:
180 dni – dla bezrobotnych zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze powiatu, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju;
365 dni – dla bezrobotnych:
zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze powiatu, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju, lub
powyżej 50. roku życia oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku, lub
którzy mają na utrzymaniu co najmniej 1 dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania po dniu nabycia prawa do zasiłku przez tego bezrobotnego, lub
samotnie wychowujących co najmniej 1 dziecko w wieku do 15 lat (art. 73 ust. 1 ustawy).
Wydawanie decyzji o przyznaniu albo odmowie przyznania prawa do zasiłku dla bezrobotnych należy do zadań samorządu powiatu – starosty (art. 9 ust. 1 pkt 14 lit. b ustawy).
Wyłączenie prawa do zasiłku dla bezrobotnych
Prawo do zasiłku dla bezrobotnych nie przysługuje m.in. bezrobotnemu, który w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w powiatowym urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy lub stosunek służbowy za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron, chyba że porozumienie stron nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania lub pracownik rozwiązał umowę o pracę w trybie art. 55 § 11 Kodeksu pracy, tj. bez wypowiedzenia, z powodu dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 75 ust. 1 pkt 2 ustawy).
To wyłączenie prawa do zasiłku ma charakter czasowy, gdyż zgodnie z art. 75 ust. 2 pkt 2 ustawy wspomnianemu wyżej bezrobotnemu zasiłek przysługuje po okresie 90 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy.
Przyczyna rozwiązania stosunku pracy
Jak wynika z omawianych przepisów, rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego przez pracownika za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron nie w każdym przypadku skutkuje przesunięciem w czasie prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Jeżeli ustanie stosunku pracy lub stosunku służbowego następuje z powodu:
upadłości lub likwidacji pracodawcy;
zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy;
zmiany miejsca zamieszkania;
rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia, w związku z dopuszczeniem się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika
– bezrobotny zachowuje prawo do pobierania zasiłku już od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy.
W celu ustalenia, czy zachodzą przesłanki wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych, organy zatrudnienia mają zatem obowiązek zbadania nie tylko trybu rozwiązania stosunku pracy, ale również powodów, z jakich do niego doszło, przy czym organy te nie mogą poprzestać wyłącznie na treści świadectwa pracy (patrz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 23 października 2024 roku, III SA/Kr 802/24).
Przykład 1.
Bezrobotny zarejestrował się w powiatowym urzędzie pracy 11 marca 2024 roku, zatem okres 6 miesięcy przed zarejestrowaniem należało liczyć od 10 września 2023 roku do 10 marca 2024 roku. W tym okresie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy przez wspomnianą osobę za wypowiedzeniem, przy czym bezrobotny wskazał, że nastąpiło to w wyniku zmiany miejsca zamieszkania. Jako dowód na zmianę miejsca zamieszkania bezrobotny przedstawił umowy najmu. W tym przypadku w razie uznania przez organ zatrudnienia, że dowody przedstawione w związku ze zmianą miejsca zamieszkania są wiarygodne, podjęta zostanie decyzja o przyznaniu zasiłku dla bezrobotnych od dnia zarejestrowania się bezrobotnego w powiatowym urzędzie pracy (bez konieczności odczekania 90-dniowego okresu karencji).
Przypadek zawarcia porozumienia stron po wypowiedzeniu dokonanym przez pracodawcę
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 20 lipca 2017 roku (III SA/Łd 484/17) wyrażono pogląd, że sankcja wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych nie znajduje zastosowania również w sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron nie było wynikiem braku woli kontynuowania przez pracownika stosunku pracy (stosunku służbowego), lecz uprzedniego wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę i brakiem propozycji przywrócenia pracownika do pracy. W przypadku, w którym najpierw pracodawca rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem na podstawie art. 32 § 1 pkt 3 i § 2 kp, a następnie wyraził zgodę na zmianę trybu rozwiązania umowy o pracę poprzez rozwiązanie umowy za porozumieniem stron (art. 30 § 1 pkt 1 kp), po zarejestrowaniu się przez pracownika w charakterze bezrobotnego nie powinno stosować się okresu karencji poprzedzającego wypłacanie zasiłku. W omawianych okolicznościach jest bowiem oczywiste, że ustanie stosunku pracy na skutek pierwotnego wypowiedzenia przez pracodawcę stanowiło bezpośrednią przyczynę rozwiązania umowy o pracę.
W takim przypadku, bez dostatecznego zbadania i ocenienia, czy po stronie pracownika istniała wola kontynuowania konkretnego stosunku pracy, można by było dojść do błędnego wniosku, że zachodzą przesłanki do wyłączenia prawa do zasiłku w pierwszych 90 dniach bezrobocia. Tak więc organ zatrudnienia decydujący o prawie do zasiłku zobowiązany jest podejmować wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Organ, wykorzystując dozwolone przepisami środki dowodowe, powinien zebrać cały materiał dowodowy pozwalający na dokonanie stosownych ustaleń i wydanie rozstrzygnięcia w sprawie.
Przykład 2.
Pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. Pracownik, aczkolwiek jego dążeniem nie było zakończenie stosunku pracy, uznał, że przy ubieganiu się w przyszłości o pracę u innych pracodawców, korzystniejsze może być posiadanie w świadectwie pracy informacji, że umowa o pracę została rozwiązana za porozumieniem stron. Dlatego też zwrócił się do pracodawcy z wnioskiem o zmianę trybu rozwiązania umowy, z wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, na porozumienie stron. Pracodawca przychylił się do wniosku pracownika i porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę zostało przez strony podpisane jeszcze przed upływem okresu wypowiedzenia, w związku z czym wypowiedzenie stało się bezskuteczne, a stosunek pracy ustał na mocy porozumienia stron. W tych okolicznościach nie ma podstaw do zastosowania wyłączenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych na czas 90 dni od dnia zarejestrowania bezrobotnego w powiatowym urzędzie pracy, gdyż inicjatorem rozwiązania stosunku pracy był pracodawca, a nie pracownik.
Na zakończenie należy zauważyć, że jak wskazuje się w orzecznictwie sądów, świadomą intencją ustawodawcy było odmienne potraktowanie osób, które same przyczyniają się do utraty zatrudnienia i do nabycia statusu bezrobotnego, od osób, które tracą pracę z przyczyn od nich niezależnych. Nie powinny być jednakowo traktowane osoby, które własnym zachowaniem doprowadziły do rozwiązania stosunku pracy, pozbawiając się jednocześnie podstaw utrzymania (i w związku z tym domagają się przyznania świadczenia w postaci prawa do zasiłku), oraz osoby, które utraciły pracę i możliwość zarobkowania na skutek okoliczności od nich niezależnych.
