Przyrzeczona umowa na okres próbny a umowa przedwstępna

Umowa na okres próbny stanowi jedną z 3 rodzajów umów uregulowanych w kodeksie pracy. Podpisanie umowy z przyszłym pracownikiem, co do której wcześniej pracodawca zobowiązał się do jej zawarcia, stanowi urzeczywistnienie umowy przyrzeczonej. Przyjrzyjmy się w jakich przypadkach można domagać się zawarcia umowy przyrzeczonej na okres próbny i czy istnieją narzędzia prawne umożliwiające pracownikowi dochodzenia swoich praw, w sytuacji kiedy przyrzeczona umowa nie dochodzi do skutku.

Cechy umowy o pracę na okres próbny

Umowa na okres próby została wykreowana przez ustawodawcę w konkretnym celu, który sprowadza się do przygotowania pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju.

Cechą charakterystyczną umowy na okres próbny jest jej "usługowy" charakter wobec pozostałych umów. Bezpośrednim celem tej umowy nie jest bowiem osiągnięcie gospodarczego celu zatrudnienia w sposób właściwy dla każdej z umów wymienionych w art. 25 § 1 kp, ale "wypróbowanie" pracownika przed nawiązaniem właściwego zatrudnienia, tzn. sprawdzenie jego przydatności na zajmowanym stanowisku i zapewnienie niekłopotliwego (automatycznego) rozwiązania umowy w razie niepomyślnego wyniku próby.

Umowa na okres próbny jest zawierana tylko raz na dany rodzaj pracy. Warto na to zwrócić uwagę, albowiem nie można założyć, że brak przydatności do zajmowania określonego stanowiska oznacza całkowitą nieprzydatność do zatrudnienia u danego pracodawcy. Może bowiem zdarzyć się tak, że pracownik z którym zawarto umowę na okres próby na jednym stanowisku nie sprawdzi się na nim, ale podczas świadczenia pracy podczas okresu próby wykazywał cechy niezbędne do zajmowania innego stanowiska w danym otoczeniu firmy. W takich okolicznościach brak jest przeciwwskazań, aby ten sam pracodawca zatrudnił pracownika na okres próby na nowym stanowisku.

Powyższe wskazanie potwierdza art. 25 § 3 ustawy Kodeks Pracy, zgodnie z którym ponowne zawarcie umowy o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem jest możliwe jeżeli pracownik ma być zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy.

Ustawodawca wyraźnie określił czas trwania umowy na okres próby, wskazując, że może być ona zawarta jedynie na okres 3 miesięcy. Sankcja za naruszenie przepisów regulujących maksymalny czas trwania umowy na okres próbny i dopuszczalność jej powtarzania nie została w Kodeksie indywidualnie określona, choć niewątpliwe podpisanie umowy na okres próby powyżej 6 miesięcy stanowi naruszenie przepisów prawa pracy.

Umowa na okres próbny rozwiązuje się z upływem przewidzianego w niej terminu. Oznacza to, że ustawodawca nie przewidział możliwości jej wcześniejszego zakończenia niż upływ czas na jaki została zawarta, co oczywiście nie stoi na przeszkodzie, aby strony zawarły porozumienie w przypadku wyrażenia przez obie strony woli rozwiązania umowy na czas próbny, wcześniej niż przed terminem poprzednio ustalonym. W tym miejscu należy dodać, że z tytułu wadliwego wypowiedzenia tej umowy przez pracodawcę pracownik ma roszczenie do pracodawcy o odszkodowanie (art. 50 § 1).

Przyrzeczona umowa a umowa przedwstępna

Zawarcie umowy przedwstępnej o pracę na czas próby docelowo zmierza do zawarcia umowy przyrzeczonej, tzn. definitywnej na której podpisanie strony się umówiły.  Możliwość zawarcia umowy przedwstępnej na czas próby wynika z przepisów art. 300 kp w związku z art. 389 kc.

Zgodnie z treścią 389 kc, umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Celem zawarcia umowy przedwstępnej jest stworzenie stanu pewności, że określona, projektowana przez strony umowa, zostanie zawarta. Istotne postanowienia w przypadku przedwstępnej umowy o pracę na okres próby to co najmniej określenie terminu jej trwania, oraz stanowiska i zakresu obowiązków jakie pracownik będzie pełnił i wykonywał u pracodawcy, kiedy umowa przyrzeczona zostanie wprowadzona w życie. Strony umowy przedwstępnej, poza istotnymi postanowieniami, mogą zamieścić w niej, przy uwzględnieniu wskazań z art. 3531 kc, inne postanowienia, które nie dotyczą jej istoty i skuteczności, ale określają ich postępowanie w okresie poprzedzającym zawarcie umowy przyrzeczonej. 

Wydaje się także, że w umowie przedwstępnej powinien być zawarty termin, jakaś granica, która wskazywałby, że umowa przyrzeczona powinna już zostać zawarta. Najprościej jest wskazać w treści umowy przedwstępnej termin przyszłej umowy o pracę. Wówczas strony powinny wskazać termin jako konkretną datę, datę można określić również poprzez wskazanie konkretnego wydarzenia.

Przykład 1.

Umowa przyrzeczona zostanie zwarta bezpośrednio po obronie pracy licencjackiej przez przyszłego pracownika, jednak niepóźnej niż miesiąc po odbiorze przez niego dyplomu, którego kopia będzie stanowiła załącznik do umowy o prace na okres próbny, co potwierdzi zdobyte wykształcenia pracownika w wybranym kierunku.

Natomiast jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Warto wskazać, że w orzecznictwie ugruntował się już pogląd, że sam fakt nadejścia daty zawarcia umowy przyrzeczonej, zawartej w umowie przedwstępnej nie stanowi automatycznego zawarcia umowy o pracę.

W sytuacji, gdy pracodawca nie chce się wywiązać się z obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej, pracownik ma prawo żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że w razie odmowy przez zakład pracy zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę na czas nieokreślony poszkodowanemu przysługuje na podstawie art. 390 § 1 kc w zw. z art. 300 kp roszczenie o odszkodowanie, którego wysokość z reguły nie powinna przekraczać kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia za pracę na stanowisku objętym umową przedwstępną.

Ponadto pracownik ma prawo dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy. W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie przedwstępnej, a w razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami wynikającymi z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów.

Nie można zapomnieć, że roszczenia z tytułu zawartej umowy przedwstępnej mają określony okres przedawnienia. Roszczenia z te przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta.

Pracownik, który w pierwszej kolejności żądał zawarcia umowy przyrzeczonej przed sądem, po oddaleniu powództwa na prawo dochodzić odszkodowania z umowy przedwstępnej, przy czym w tym przypadku roszczenia te przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U.2020.1740 t.j
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.