Poradnik Pracownika

Praca na różnych umowach a podstawa zasiłku chorobowego

Wykonywanie pracy na podstawie kilku różnych umów to częsta praktyka. W większości przypadków jest to sposób na obniżenie kosztów zatrudnienia (obniżenie opłacania składek ZUS). Bywają jednak sytuacje, kiedy łączenie różnych umów warto przemyśleć, ponieważ minimalizowanie kosztów w formie opłacanych składek ZUS w perspektywie długoterminowej wcale nie musi być najbardziej optymalnym rozwiązaniem. Szczególnie jeśli mamy na myśli kobiety, które planują zajść w ciążę i chciałyby pobierać zasiłek macierzyński. Przeanalizujemy, z czym wiąże się łączenie poszczególnych umów i jak to może wpływać na obowiązek opłacania składek ZUS, co z kolei łączy się bezpośrednio z podstawą zasiłku macierzyńskiego. Czy podstawa zasiłku chorobowego ma na to jakiś wpływ?

Podstawa zasiłku chorobowego i innych świadczeń za czas niezdolności do pracy

Na wstępie należy wyjaśnić, że kwota otrzymywanego zasiłku macierzyńskiego wynika bezpośrednio z podstawy zasiłku chorobowego. Przy ustalaniu podstawy zasiłku macierzyńskiego obowiązują te same zasady, które obowiązują przy ustalaniu podstawy zasiłku chorobowego. Podstawa zasiłku chorobowego z kolei jest związana z wysokością opłacanych składek na ubezpieczenie chorobowe (bez względu na to, czy to ubezpieczenie jest dobrowolne, czy obowiązkowe dla osoby ubezpieczonej) w okresie 12 miesięcy przed wystąpieniem choroby. Co ważne, istnieją sytuacje, kiedy podstawa ta jest wyliczana z okresu krótszego.

Co do zasady podstawę zasiłku chorobowego stanowi średni przychód uzyskany w okresie 12 miesięcy przed wystąpieniem choroby (lub innej niezdolności do wykonywania pracy), od którego były naliczane składki na ubezpieczenie chorobowe. Kwota przychodu powinna zostać pomniejszona o składki społeczne potrącane przez pracodawcę, czyli 13,71%.

Tak ustalona kwota podstawy zasiłku jest punktem wyjścia do określenia kwoty zasiłku, a jego ostateczna wysokość zależy od procentu, który wynika z odrębnych przepisów związanych z rodzajem i sposobem wykorzystywania danego świadczenia, przykładowo:

  • zasiłek chorobowy może wynosić 80% lub 100%;
  • zasiłek macierzyński może wynosić 70%, 81,5% lub 100%.

Od 2023 roku zostały wprowadzone zmiany polegające na ustaleniu wysokości zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego na poziomie 70% podstawy wymiaru zasiłku (jednakże w razie złożenia przez pracownicę wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w terminie nie później niż 21 dni po porodzie miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosi 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.

Zbieg tytułu do ubezpieczenia

Łączenie pracy na etacie z innymi formami zatrudnienia, np. z umową zleceniem lub z prowadzeniem działalności, jest jak najbardziej możliwe i zgodne z przepisami prawa. Jednak w takiej sytuacji najczęściej dochodzi do zbiegu tytułu ubezpieczeń. Co to znaczy? Co do zasady każda osoba (oczywiście są wyjątki) wykonująca pracę na podstawie umowy (różnych umów) jest objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnymi, rentowymi, wypadkowymi) oraz zdrowotnymi. Do składek społecznych zaliczana jest także składka na ubezpieczenie chorobowe. Dla umów o pracę składka ta jest obowiązkowa, natomiast dla umowy o dzieło lub podczas prowadzenia działalności gospodarczej – dobrowolna, którą osoba ubezpieczona może, ale nie musi opłacać. Jest to bardzo ważna informacja, ponieważ od tego, czy składka chorobowa (i składki społeczne) są dobrowolne, czy obowiązkowe, zależy możliwość zgłoszenia się do tego ubezpieczenia. Zostanie to wyjaśnione w dalszej części artykułu na przykładach.

Opłacanie obowiązkowej lub dobrowolnej składki chorobowej daje możliwość pobierania zasiłku chorobowego za czas niezdolności do pracy.

Do zbiegu tytułu ubezpieczeń dochodzi w sytuacji, kiedy osoba ubezpieczona opłaca składki z kilku tytułów, a podstawa składek z jednego z tytułów jest równa lub wyższa niż minimalne wynagrodzenie obowiązujące w danym roku. W takiej sytuacji składki społeczne będą obowiązkowe z tego tytułu (jednego), z którego podstawa jest równa lub wyższa niż minimalna krajowa, a z pozostałych tytułów obowiązkowa będzie tylko zdrowotna, natomiast składki społeczne będą dobrowolne. Należy jednak wiedzieć, że posiadając zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, składki ZUS z tego tytułu zawsze są obowiązkowe, bez względu na pozostałe posiadane tytuły ubezpieczenia i wysokość ich podstawy.

Podstawa zasiłku chorobowego a praca na różnych umowach

Łączenie pracy na podstawie umowy zlecenia jest częstym rozwiązaniem. Zakładamy, że umowa zlecenie wykonywana jest na rzecz zleceniodawcy, który nie jest pracodawcą.

Jak już zostało wspomniane, składki ZUS z tytułu umowy o pracę są zawsze obowiązkowe, bez względu na wysokość wynagrodzenia otrzymywanego z tego i innych tytułów. Tym samym podczas łączenia umowy o pracę możemy rozważyć dwie sytuacje opisane w poniższej tabeli.

podstawa z umowy o pracę

składki z umowy o pracę

składki z umowy zlecenia

składka chorobowa

=/>

4 242 zł - od stycznia 2024,

4 300 zł - od lipca 2024

obowiązkowe

zdrowotne – obowiązkowe

społeczne – dobrowolne

nie można się zgłosić

<

4 242 zł - od stycznia 2024,

4 300 zł - od lipca 2024

obowiązkowe

zdrowotne – obowiązkowe,

społeczne – obowiązkowe

dobrowolna (można się zgłosić)

Z powyższego zestawienia wynika, że kluczowa jest kwota wynagrodzenia otrzymywanego z tytułu umowy o pracę. Jeśli wynagrodzenie to jest równe lub wyższe, wówczas z tytułu umowy zlecenia składki społeczne są dobrowolne, a obowiązkowa pozostaje jedynie składka zdrowotna.

Z kolei w drugim przypadku, kiedy wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę jest niższe niż minimalna krajowa – wtedy również z tytułu umowy zlecenia składki społeczne i składki zdrowotne są obowiązkowe.

Istotna przy tym zostaje dobrowolność składki chorobowej. Pozostaje ona dobrowolna (i tym samym możliwa do opłacania) tylko w sytuacji, kiedy dla ubezpieczonego składki społeczne z tego tytułu są obowiązkowe. Jeśli składki społeczne są z jakiegokolwiek tytułu dobrowolne, to automatycznie nie ma możliwości zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Optymalizacja zatrudnienia w kontekście podstawy zasiłku chorobowego

W kontekście powyższych zasad osoba, która na co dzień łączy pracę na etacie oraz pracę na podstawie umowy zlecenia i planuje optymalizację zatrudnienia, aby w przyszłości zmaksymalizować podstawę zasiłku chorobowego, może rozważyć poniższe sytuacje.

  1. Zmniejszyć wymiar etatu, aby wynagrodzenie nie przekraczało minimalnej krajowej i z umowy zlecenia zmaksymalizować swoje przychody, które będą objęte obowiązkowymi składkami ZUS i tym samym będzie możliwość zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Przy założeniu, że umowa o pracę trwa od jakiegoś czasu, decydując się na takie rozwiązanie, należy wziąć pod uwagę, że obniżenie wymiaru czasu pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia. Jednocześnie obniżenie wymiaru czasu pracy będzie skutkowało tym, że podczas ustalania podstawy zasiłku chorobowego uwzględniane będą tylko te nowe wartości przychodów, uzyskiwane po obniżeniu etatu. Składki chorobowe opłacane przed zmianą etatu nie zostaną w żaden sposób brane pod uwagę.

Z kolei z tytułu umowy zlecenia do podstawy zasiłku chorobowego zostaną uwzględnione tylko te przychody, od których została odprowadzona składka na ubezpieczenie chorobowe.

To rozwiązanie będzie korzystne, jeśli choroba lub macierzyństwo nastąpią co najmniej po kilku (najlepiej 12) miesiącach od zmiany etatu i oskładkowania zlecenia. Wynika to z zasad ustalania podstawy zasiłku chorobowego.

Przykład 1.

Pani Alina do tej pory była zatrudniona na ¾ etatu z wynagrodzeniem 3700 zł brutto. Do tego wykonywała sesje zdjęciowe w ramach jednej umowy zlecenia, z której przeciętnie uzyskiwała przychód około 4000 zł. Ponieważ z tytułu umowy o pracę otrzymywała wynagrodzenie wyższe niż minimalna krajowa, z tytułu umowy zlecenia opłacała tylko składkę zdrowotną. Tym samym w momencie kiedy zachorowała, podstawę jej zasiłku chorobowego stanowiły tylko przychody z tytułu umowy o pracę.

Przykład 2.

Pani Alina z przykładu 1. planuje ciążę w przeciągu najbliższego roku. Tym samym chce zabezpieczyć wysokość przyszłego zasiłku macierzyńskiego. Postanowiła więc zmniejszyć wymiar etatu do ½ z wynagrodzeniem 2800. zł. To pozwoliło jej wykonywać więcej sesji zdjęciowych w ramach umowy zlecenia, z której składki ZUS stały się obowiązkowe i dlatego też zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego również z tego tytułu. W takiej sytuacji podczas ustalania podstawy zasiłku chorobowego zostaną uwzględnione składki chorobowe opłacane z tytułu umowy o pracę (uwzględnione zostaną tylko te po zmianie etatu, nawet jeśli będzie ich mniej z 12 miesięcy) oraz chorobowe opłacane z tytułu zlecenia.

Podsumowując, powyższe działanie może być korzystne, jeśli osoba ubezpieczona planuje macierzyństwo lub korzystanie z zasiłku chorobowego w dłużej perspektywie czasu.

  1. Zrezygnować z umowy zlecenia i przejść na pracę na cały etat.

Ta opcja też jest możliwa i niesie za sobą podobne korzyści finansowe jak opcja pierwsza. Zwiększenie wymiaru czasu pracy i tym samym kwoty wynagrodzenia spowoduje, że do ustalenia wymiaru zasiłku zostaną uwzględnione miesiące po zmianie etatu. Co ważne, zmiana wymiaru etatu nie musi wiązać się z posiadaniem umowy na czas nieokreślony. Jeśli umowa o pracę będzie na czas określony, a jej koniec przypadnie w czasie ciąży, to pracodawca ma obowiązek przedłużyć umowę do dnia porodu, z kolei zasiłek macierzyński przez cały rok będzie wypłacał ZUS.

Należy jednak pamiętać, że podczas przebywania na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim i pobierając z tego tytułu zasiłek, możliwe jest kontynuowanie wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia (bez uszczerbku na zasiłku macierzyńskim). W takim przypadku z tytułu umowy zlecenia będzie opłacana tylko składka zdrowotna.

To rozwiązanie jest opłacalne dla osób, które planują skorzystać z zasiłku macierzyńskiego w bliskiej przyszłości.

  1. Kontynuować umowę o pracę na ½ etatu z wynagrodzeniem niższym niż minimalne oraz rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej w zamian za rezygnację z umowy zlecenia.

To rozwiązanie również jest możliwe z prawnego punktu widzenia, jednak w tym przypadku należy rozważyć korzyści lub obciążenia wynikające nie tylko z oskładkowania prowadzenia działalności, ale również ciężar opłacanych podatków, a także obowiązków wynikających z prowadzenia działalności gospodarczej.

W zakresie ubezpieczenia społecznego osoba fizyczna rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej ma prawo skorzystać z preferencyjnych składek takich jak:

  • ulga na start – przez 6 miesięcy opłacana jest tylko składka zdrowotna (brak możliwości zgłoszenia się do ubezpieczenia chorobowego);
  • 24 miesiące opłacania składek społecznych od preferencyjnej (obniżonej podstawy) – wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku, czyli w 2024 od stycznia 1 272,60 zł, a od lipca wzrosły do 1290 zł.

W przypadku korzystania z ulgi na start opłacana jest tylko składka zdrowotna, co oznacza, że w żaden sposób nie wchodzi ona do podstawy zasiłku chorobowego. Z kolei zgłaszając się do składek preferencyjnych, można określić indywidualną podstawę składek społecznych (w tym składki chorobowej), od której będą naliczane składki uwzględniane w podstawie zasiłku. Należy jednak pamiętać, że roczna podstawa wymiaru na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w 2024 roku może wynosić maksymalnie 234 720 zł. 

Co istotne, ustalając tak wysoką podstawę składki chorobowej, należy wiedzieć, że automatycznie od takiej samej podstawy będą naliczane pozostałe składki społeczne, czyli składka emerytalna, rentowa, wypadkowa, co już w znaczny sposób zwiększa koszty prowadzenia działalności.

Osoba ubezpieczona, która zostanie zatrudniona na etacie i z tytułu prowadzenia działalności będzie opłacała składkę chorobową, w razie niezdolności do pracy lub macierzyństwa będzie miała ustalony zasiłek z obu tytułów.

Podsumowując, w sytuacji gdy osoba ubezpieczona uzyskuje przychody z kilku tytułów, warto zoptymalizować je tak, aby z obu tytułów móc opłacać dobrowolne składki chorobowe lub zdecydować się na jeden, ale w jego ramach maksymalizować przychody. Tylko takie podejście będzie miało swoje korzystne przełożenie na podstawę wymiaru zasiłku chorobowego w razie ewentualnej niezdolności do pracy lub kiedy będzie konieczność korzystania ze świadczeń macierzyńskich.