Pracownik młodociany, czyli praca dla osób poniżej 18 roku życia

Młodzi ludzie, którzy chcą nieco dorobić w okresie wakacyjnym często poświęcają swój czas na pracę. Wcześniej jednak zarówno przyszły pracownik, jak i osoba zatrudniająca powinni sprawdzić wszystkie szczegóły i prawa i obowiązki wynikające z takiej współpracy. 

Kodeks pracy poświęca tematyce zatrudnienia osób poniżej 18 roku życia jeden rozdział. Dotyczy to tzw. osób młodocianych, czyli osoby która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. 

Zasady zatrudniania młodocianych oraz osób niemających 15 lat

Podstawowym warunkiem, uprawniającym zatrudnienie młodocianych,  jest to, że: 

• młodociany ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową;
• młodociany przedstawił świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.

Ponadto młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Zwarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobą, jest dopuszczalne w przypadku wyrażenia na to zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego tej osoby oraz uzyskania pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, może być, na wniosek jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, jeżeli:

1. została ona przyjęta do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w ośmioletniej szkole podstawowej albo

2. uzyskała zezwolenie dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskała pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, spełniającą obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez nią przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.

Pracownik młodociany a wykaz prac lekkich

Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Należy kategorycznie pamiętać, że praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.

Przykłady prac lekkich:

• zbieranie owoców i warzyw (występuje ograniczenie, co do dźwigania ciężarów),
• przenoszenie dokumentacji i sprzętu biurowego (występuje ograniczenie, co do dźwigania ciężarów),
• pomocnicze prace biurowe, np. kurier; 
• prace porządkowe wokół budynków, garaży, wiat itp.

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego. Dokonując tych ustaleń, pracodawca musi pamiętać, że tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin, a ponadto w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.

Podczas ferii szkolnych, kiedy nie ma zajęć szkolnych, wymiar czasu pracy młodocianego może zostać zwiększony, ale nie może on przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Istotne, że dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

Niezależnie, od tego przy młodociany jest zatrudniony u jednego przedsiębiorcy, czy u kilku przedsiębiorców, czas pracy wskazany powyżej obowiązuje łącznie. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Możliwość wykonywania pracy na rzecz określonych podmiotów

Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy. W orzecznictwie przyjmuje się, że mowa jest tutaj o pracy w oparciu o umowy cywilnoprawne.

Wymaga się, dopełnienia specjalnej procedury. Przede wszystkim, podjęcie pracy lub innego zajęcia zarobkowego przez dziecko (zawarcie umowy cywilnoprawnej) musi każdorazowo zostać poprzedzone wydaniem przez właściwego inspektora pracy zezwolenia. Wnioskiem o wydanie tego zezwolenia występuje podmiot prowadzący działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. Do wniosku muszą być załączone wymagane przez prawo dokumenty: 

1. pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;

2. opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;

3. orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych;

4. jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu - opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych.

Zezwolenie zostanie cofnięte, jeśli właściwy inspektor pracy stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom określonym w wydanym zezwoleniu. Zezwolenie zostanie cofnięte, kiedy przedstawiciel ustawowy lub opiekun dziecka, złoży wniosek o jego cofnięcie. 

Praca sezonowa

Ustawodawca w rzeczywistości, nie definiował pojęcia pracy sezonowej, choć taka funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i prawnym. „Określenie praca sezonowa pochodzi od słowa "sezon" oznaczającego porę roku. Wypływa stąd wniosek, iż mowa o pracy wykonywanej tylko przez część roku, związanej z określonym sezonem, tj. z właściwościami pór roku, zwłaszcza warunkami atmosferycznymi.

Takie rozumienie określenia "praca sezonowa" jest zgodne z doktryną prawa pracy, w której jako przykłady pracy sezonowej podaje się w szczególności pracę pracowników cukrowni (zatrudnionych na czas kampanii cukrowniczej), palaczy c.o. (zatrudnionych na tzw. okres grzewczy), pracowników zatrudnionych przy niektórych pracach rolnych (np. przy żniwach, wykopkach) lub leśnych (np. przy wyrębie lub sadzeniu drzew), pracowników zatrudnionych na okres letni w obiektach turystyczno-wypoczynkowych, na koloniach letnich. 

Charakterystyczną cechą prac sezonowych jest więc ich związek z porą roku, tzn. sezonem (wiosennym, letnim, jesienno-zimowym).

Dlatego w przypadku młodocianych nie jest poprawne ujmowanie zatrudnienia młodocianego jako do pracy sezonowej, jako takiej z uwagi na brak tej regulacji w przepisach prawa. Wydaje się, że w praktyce należałoby ująć zatrudnienie młodocianego pod inną nazwą prawną niż praca sezonowa, na rzecz takiej, która została unormowana w kodeksie pracy. Nie stoi to jednak na przeszkodzie zatrudnieniu młodocianego do pracy przy podwiązywaniu pomidorów, lub pracy do zbieraniu owoców pomimo, że jest to typowa praca sezonowa. Ten charakter pracy wpisuje się bowiem w kanon pracy lekkiej.

Podsumowanie 

Analiza dotycząca zagadnienia pracy sezonowej, jak również możliwości zatrudniania młodocianych, pozwala stwierdzić, że młodociani mają prawo dorobić sobie na zaspokojenie własnych potrzeb i mogą zostać zatrudnieni, przy zachowaniu odpowiednich zasad. Jednak pracodawca musi wnikliwie czuwać nad rodzajem wykonywanej pracy przez młodocianego oraz dbać, aby nie przekraczano ustawowego czasu pracy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.