Czy młodociany pracownik ma prawo do odprawy?
Młodociani pracownicy należą do szczególnej grupy, która korzysta z dodatkowej ochrony gwarantowanej przez przepisy prawa pracy. Istnieją jednak sytuacje, w których młodociany pracownik może zostać zwolniona – czy przysługuje jej wówczas prawo do odprawy, tak jak ma to miejsce w przypadku zwykłych pracowników? Wiele w tej kwestii zależy od stażu pracy i rodzaju zwolnienia.
Czym jest odprawa pracownicza?
Zgodnie z treścią art. 921 Kodeksu pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Odprawa pracownicza jest więc formą świadczenia pieniężnego, która pojawia się najczęściej wraz z przejściem danego pracownika na emeryturę, rzadziej, gdy nabywa on prawo do renty.
W art. 921 § 1 kp został ustalony minimalny standard uprawnień płacowych pracownika z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Przewidziana w tym przepisie odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem powszechnym, ustawowo gwarantowanym, a jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę pracownika i jest niezależna od posiadanego przez uprawnionego stażu zatrudnienia. Jest to świadczenie, które każdy pracownik powinien otrzymać raz w życiu, gdy traci swój status pracowniczy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. W układach zbiorowych pracy i regulaminach wynagradzania można jednak ukształtować zasady nabywania prawa do tego świadczenia i ustalania jego wysokości w sposób korzystniejszy dla pracowników od wynikającego z powołanego przepisu.
Młodociany pracownik a odprawa pracownicza
Przepisy prawa pracy wymagają, aby zatrudniane osoby były co do zasady pełnoletnie. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest jednak zawieranie umów o pracę z osobami, które nie ukończyły jeszcze 18. roku życia – mowa oczywiście o pracownikach młodocianych. W rozumieniu obecnych przepisów jest to osoba, która ukończyła 15 lat, jednak nie osiągnęła jeszcze pełnoletności.
Młodociany pracownik korzysta z szeregu przywilejów pracowniczych, nie można go zatrudniać na wszystkich stanowiskach pracy i trzeba umożliwić mu dalsze kształcenie (tak, aby obowiązki pracownicze nie kolidowały z jego nauką).
Ze względu na wiek, młodociany pracownik sam z siebie nie nabywa prawa do żadnej odprawy emerytalnej. Świadczenie to jest bowiem przeznaczone wyłącznie dla osób, które mogą przejść na emeryturę, a więc takich, które posiadają odpowiedni staż pracy oraz wiek (obecnie – mężczyźni 65 lat, kobiety 60 lat). Młodociany nie spełni żadnego z powyższych warunków, czyli z mocy samego prawa nie może żądać wypłaty omawianego świadczenia.
Zupełnie inaczej będzie w przypadku odprawy rentowej – zasady przyznawania świadczenia rentowego różnią się bowiem znacząco od tych, które regulują wypłacanie emerytury. Młodociany może więc starać się o rentę w zasadzie bez względu na posiadany przez siebie wiek lub staż pracy. To z kolei uprawnia go do żądania zapłaty odprawy rentowej, pod warunkiem jednak, że stosunek pracy ustał w związku z przejściem takiej osoby na rentę.
Przykład 1.
Młodociany pracownik uległ podczas pracy poważnemu wypadkowi, wskutek czego przebywał na zwolnieniu lekarskim przez dwa miesiące. Okazało się, że nie będzie on mógł wrócić do pracy, ponieważ uszczerbek na jego zdrowiu jest zbyt poważny i długotrwały. ZUS wydał decyzję, na podstawie której młodociany otrzymał prawo do renty. Musiał on rozwiązać umowę o pracę z tego powodu – w związku z tym przysługuje mu prawo do odprawy rentowej, która będzie wypłacona przez ostatni zatrudniający go zakład pracy.
Jak ustalić odprawę rentową dla młodocianego pracownika?
Prawo do odprawy rentowej młodociany pracownik zyskuje tylko wtedy, gdy spełni łącznie dwie przesłanki:
- uzyska rentę z tytułu niezdolności do pracy,
- ustanie wiążącego go stosunku pracy pozostaje w związku z przyznaną mu rentą.
Przepisy Kodeksu pracy niestety nie wskazują, w jaki sposób ustalić wysokość przysługującej odprawy rentowej, robią to na szczęście regulacje zawarte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
Zgodnie z powyższym aktem prawnym wysokość odprawy rentowej jest ustalana na takich samych zasadach jak obliczanie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Nie stosujemy tutaj jednak tzw. współczynnika ekwiwalentu, o którym mowa we wspomnianym wcześniej rozporządzeniu. Pamiętajmy, że przy ustalaniu prawidłowej wysokości omawianej odprawy, należy uwzględnić:
- składniki wynagrodzenia miesięcznego młodocianego pracownika – w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do odprawy rentowej;
- składniki wynagrodzenia przysługujące młodocianemu pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy – w średniej wysokości z tego okresu;
- składniki wynagrodzenia przysługujące młodocianemu pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy – w średniej wysokości z tego okresu.
Równie istotne jest to, że składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne odprowadzane za młodocianego pracownika w ogóle nie mogą być naliczane od odprawy rentowej. Jedynym obciążeniem takiego świadczenia jest jego opodatkowanie.
Jak uzyskać odprawę rentową młodocianego pracownika?
Wypłata odprawy rentowej, która przysługuje młodocianemu pracownikowi, powinna nastąpić co do zasady z mocy samego prawa, a więc bez żadnych działań ze strony zatrudnionego. To na pracodawcy ciąży obowiązek obliczenia, a następnie wypłacenia omawianego świadczenia. Często jednak zdarza się, że przełożeni zapominają o odprawach rentowych i pracownicy muszą się o nie ubiegać samodzielnie.
Jeżeli pracodawca zapomniał lub celowo nie chce wypłacić omawianego świadczenia młodocianemu, pracownik powinien wystąpić o nie z pisemnym żądaniem. Wystarczy, aby złożył wniosek, który będzie zawierał roszczenie zapłaty odprawy rentowej w związku z przejściem na rentę oraz zakończeniem z tego powodu istniejącego stosunku pracy. Nie jest przy tym konieczne, aby młodociany podawał konkretną kwotę, która jest mu należna w takiej sytuacji. Na pracodawcy bowiem spoczywa obowiązek prawidłowego obliczenia odprawy rentowej oraz jej terminowe wypłacenie. Pracownik nie musi uzasadniać swojego wniosku, wystarczy, że powoła się w nim na treść art. 921 kp.
Pracodawca jest zobowiązany do przyjęcia takiego pisma, a następnie do obliczenia i zapłaty odprawy rentowej – robi się to w ostatnim dniu zatrudnienia młodocianego w danym zakładzie pracy. Jeżeli jednak zatrudniający ma wątpliwości co do przyznania takiego świadczenia, może oczywiście odmówić jego wypłaty. W tej sytuacji pracownik może skierować sprawę do sądu pracy i tam domagać się zapłaty odprawy rentowej (w decyzji odmawiającej wypłatę pracodawca powinien umieścić pouczenie o prawie do odwołania się do właściwego sądu).
Do najczęstszych przyczyn odmowy wypłaty odpraw rentowych przysługujących młodocianym należą kwestionowane przez pracodawców związki przyczynowe pomiędzy uzyskaniem prawa do renty a rozwiązaniem stosunku pracy w danym zakładzie. Jeżeli zatrudniający będzie w stanie udowodnić, że nabycie prawa do renty nie pozostaje w żadnej korelacji z ustaniem stosunku pracy, nie będzie musiał wypłacać żadnej odprawy z tego tytułu.
Pamiętajmy, że prawo do odprawy rentowej przysługującej młodocianemu jest niezbywalne – pracownik nie może się jej ani zrzec, ani odmówić jej przyjęcia lub wypłaty w innej formie niż pieniężna. Pracodawca natomiast nie może sprzeciwić się zapłaty takiego świadczenia, jeżeli wszystkie przesłanki uzasadniające jego wypłatę zostały spełnione.
Podsumowanie
Młodociany pracownik ma prawo do odprawy rentowej, pod warunkiem jednak, że uzyskana przez niego renta pozostaje w związku z zakończeniem stosunku pracy w danym zakładzie. Młodociany nie ma jednak możliwości otrzymania odprawy rentowej, ponieważ nigdy nie spełni warunków posiadania odpowiedniego stażu pracy oraz wieku. Wysokość odprawy rentowej należnej młodocianemu pracownikowi jest ustalana na podobnych zasadach jak obliczanie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, z pominięciem jednak współczynnika ekwiwalentu.
