Stalking w pracy - czym jest i jak go rozpoznać?
Stalking jest przestępstwem, które uwzględniono w przepisach Kodeksu karnego dość niedawno, bo od 2011 roku. Zjawisko to może występować również w miejscu pracy. Wtedy ma ono wiele podobieństw do mobbingu.
Czym jest stalking?
Chcąc scharakteryzować zjawisko stalkingu, należy odwołać się do treści art. 190a § 1 Kodeksu karnego. W myśl tego przepisu, kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Sąd Okręgowy w Warszawie, dokonując wykładni wspomnianego przepisu, w wyroku z 18 lipca 2019 roku (IX Ka 640/19) wskazał: „[…] przez nękanie należy rozumieć wielokrotne prześladowanie wyrażające się w podejmowaniu różnych naprzykrzających się czynności, których celem jest udręczenie, utrapienie, dokuczenie lub niepokojenie pokrzywdzonego lub osoby najbliższej. Aby wyczerpać znamiona tego czynu sprawca może podejmować działania legalne, jak to miało miejsce w przypadku oskarżonego, czyli wysyłać listy, wiadomości tekstowe, czy nachodzić w miejscach pracy. Zachowania mogą przybrać również postać zachowań nielegalnych, jak […] rozpowszechnianie nieprawdziwych lub przykrych informacji godzących w cześć lub dobre imię. […] O uporczywym zachowaniu świadczyć będzie z jednej strony szczególne nastawienie psychiczne, wyrażające się w nieustępliwości nękania, tj. trwaniu w swego rodzaju uporze, mimo próśb i upomnień pochodzących od pokrzywdzonego lub innych osób o zaprzestanie przedmiotowych zachowań, z drugiej strony – dłuższy upływ czasu przez który sprawca je podejmuje […] . By zachowanie mogło być uznane za uporczywe powinno polegać na nieustannym oraz istotnym naruszeniu poczucia prywatności innej osoby oraz na wzbudzeniu w pokrzywdzonym uzasadnionego poczucia zagrożenia. Ustawodawca nie wymaga, aby zachowanie sprawcy niosło za sobą element agresji. […] Zaznaczenia wymaga, że poczucie zagrożenia pokrzywdzonego oznacza, że zachowanie sprawcy rodzi przypuszczenie, że może nastąpić eskalacja zamachu i sprawca jest w stanie posunąć się do naruszenia innych dóbr, jego lub osoby najbliższej, zwłaszcza co do życia i zdrowia. Poczucie zagrożenia może powstać w wyniku stałego braku komfortu bezpieczeństwa spowodowanego zachowaniem sprawcy, tj. podjęcia przez niego takich czynności, które wytworzą u pokrzywdzonego wrażenie stałego śledzenia (obserwowania, podglądania) lub naruszenia jego rzeczy lub korespondencji. Wytworzone poczucie zagrożenia musi być jednak uzasadnione, a zatem poparte obiektywnym przekonaniem, że każdy przeciętny człowiek o porównywalnych do ofiary cechach osobowości, psychiki, intelektu i umysłowości w porównywalnych warunkach także odczuwałby tego typu zagrożenie”.
Przejawami stalkingu mogą być w szczególności: nieustanne obserwowanie, śledzenie, fotografowanie, nagrywanie, ciągłe telefonowanie, wysyłanie listów, e-maili, SMS-ów, nachodzenie w różnych miejscach, grożenie, włamywanie się do skrzynek na listy lub do mieszkania ofiary w celu pozostawienia wiadomości lub innych przedmiotów, kierowanie wyzwisk.
Podobieństwo do mobbingu
Na gruncie stosunku pracy przestępstwo stalkingu wykazuje pewne podobieństwa do mobbingu, który w art. 943 § 2 Kodeksu pracy (kp) zdefiniowano jako działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie odrębnych przepisów. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę z powodu mobbingu powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy (art. 943 § 1, 3–5 kp).
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28 maja 2019 roku (III APa 4/19)
Ocena uporczywości i długotrwałości oddziaływania na pracownika ma charakter zindywidualizowany i musi być odnoszona do każdego, konkretnego przypadku. Do znamion mobbingu należy również ocena skutków, jakie wywołać może uporczywe lub długotrwałe nękanie lub zastraszanie pracownika. Dla uznania określonego zachowania za mobbing z art. 943 § 2 kp nie wymaga się ani stwierdzenia po stronie prześladowcy działania ukierunkowanego na osiągnięcie celu (zamiaru), ani wystąpienia skutku. Wystarczy, iż pracownik był obiektem oddziaływania, które według obiektywnej miary może być ocenione za wywołujące jeden ze skutków określonych w art. 943 § 2 kp. Przy ocenie tej przesłanki niezbędne jest stworzenie obiektywnego wzorca ofiary rozsądnej, co z zakresu mobbingu pozwoli wyeliminować przypadki wynikające z nadmiernej wrażliwości pracownika
Porównując definicje stalkingu i mobbingu, można zauważyć, że łączącym je elementem jest długotrwałe, uporczywe nękanie. Zatem oba te bezprawne zachowania nie mają charakteru incydentalnego, lecz stanowią pewien przebiegający w czasie proces mający określoną dynamikę. W wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z 4 października 2017 roku (II Ka 258/17) zauważono, że znamię przestępstwa w postaci „nękania” jest znamieniem o charakterze zbiorowym (wieloczynnościowym), które zbiera zachowania o różnym charakterze i stopniu dolegliwości, często znacznie rozciągnięte w czasie.
Co różni stalking od mobbingu?
Po pierwsze, stalking w rozumieniu art. 190a § 1 Kodeksu karnego jest kwalifikowany jako poważne przestępstwo zagrożone surową karą. Mobbing, opisany w art. 943 kp, jest zachowaniem prawnie zabronionym, jednak nie stanowi przestępstwa, a odpowiedzialność osoby się jego dopuszczającej ma charakter odszkodowawczy.
Po drugie, ofiarą stalkingu może być osoba poddana nękaniu, a nadto jej bliski. Mobbing jest wymierzony w pracownika (jest zawsze związany ze stosunkiem pracy).
Po trzecie, skutkiem stalkingu jest uzasadnione okolicznościami:
- poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, bądź
- istotne naruszenie prywatności.
Do następstw mobbingu zalicza się natomiast:
- wywołanie zaniżonej oceny przydatności zawodowej;
- poniżenie lub ośmieszenie pracownika;
- izolowanie go lub
- wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Pomimo opisanych różnic przeprowadzenie wyraźnej granicy między stalkingiem i mobbingiem bywa w konkretnych przypadkach mocno utrudnione. Niejednokrotnie dane zachowanie może mieć cechy obu tych zjawisk.
Powyższe prowadzi do istotnego wniosku, że ten, kto podejmuje wobec pracownika działania nękające, narażając się na postawienie mu zarzutu mobbingu, powinien liczyć się z tym, że oprócz odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z art. 943 kp może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej – to samo jego działanie może zostać uznane za przestępstwo stalkingu.
Negatywne zjawiska związane z pracą niebędące mobbingiem (stalkingiem)
Od mobbingu należy odróżnić inne zjawiska, które wywołują skutki prawne, lecz nie są nim, oraz te, które są niepożądane, ale nie wywołują skutków prawnych. Do pierwszej grupy można przykładowo zaliczyć molestowanie (w tym molestowanie seksualne) i dyskryminację. Do drugiej grupy zjawisk – działań niebędących mobbingiem i niewywołujących skutków prawnych – można przykładowo zaliczyć poczucie dyskomfortu w miejscu pracy związane z wypaleniem zawodowym, stres w miejscu pracy, niekulturalne zachowania pracodawcy, jednorazowe akty przemocy psychicznej.
Zjawiska te – choć niepożądane – nie są kwalifikowane jako mobbing, a w konsekwencji również jako stalking, ponieważ nie mają cech uporczywej, ani długotrwałej agresji. Część z nich, jak molestowanie i dyskryminacja, wiążą się z odpowiedzialnością odszkodowawczą, lecz wynikającą z innych przepisów niż unormowania odnoszące się do mobbingu i stalkingu (patrz prawo do odszkodowania z powodu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu – art. 183d kp)
Stalking i mobbing występujące w miejscu pracy wymagają zawsze pilnego przeciwdziałania ze strony pracodawcy.
