Nękanie a stalking - czy znaczą to samo?
Kodeks karny zawiera przepisy odnoszące się do szeregu różnych przestępstw. Wiele z nich występuje w różnych formach, co przekłada się na zwiększenie lub zmniejszenie odpowiedzialności sprawy. Duża część czynów zabronionych jest do siebie bardzo podobna. Jak interpretować takie pojęcia w świetle prawa? Nękanie a stalking - czy są pojęciami tożsamymi i dotyczą tego samego przestępstwa?
Przestępstwo nękania
Zgodnie z treścią art. 190a Kodeksu karnego (kk), kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, przez co wyrządza jej szkodę majątkową lub osobistą. Jeżeli następstwem czynu zabronionego jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15. Ściganie ww. przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Powyższa regulacja odnosi się do przestępstwa tzw. uporczywego nękania. W dużym skrócie polega ono na bezpośrednim lub pośrednim męczeniu innej osoby poprzez różne działania, wskutek czego ofiara czuje się zagrożona. W praktyce nękanie przyjmuje postać osobistych niechcianych kontaktów ze strony sprawcy, a także wysyłania wiadomości mailowych, SMS, wykonywania połączeń telefonicznych czy nawet zasypywania ofiary listami.
Uporczywe nękanie zachodzi, gdy występują łącznie dwa elementy – obiektywny i subiektywny, to jest powtarzalność zachowania sprawcy, jak również szczególne nastawienie psychiczne sprawcy do czynu polegające na nieustępliwości czy też chęci postawienia na swoim (obojętne z jakich pobudek).
Poczucie zagrożenia oznacza, że zachowanie sprawcy rodzi u pokrzywdzonego przypuszczenie, że może nastąpić eskalacja zamachu i sprawca jest w stanie posunąć się do naruszenia innych dóbr jego lub osoby mu najbliższej. Poczucie zagrożenia może także powstać w wyniku stałego braku komfortu bezpieczeństwa spowodowanego zachowaniem sprawcy, to jest podjęcia przez niego takich czynności, które wytworzą u ofiary stałe wrażenie śledzenia. Wytworzone poczucie zagrożenia musi jednak być uzasadnione, a zatem poparte obiektywnym przekonaniem, że każdy przeciętny człowiek o porównywalnych do ofiary cechach osobowości w porównywalnych warunkach także odczuwałby takie zagrożenie.
Nękanie a stalking
Regulacja zawarta w art. 190a kk posługuje się wprost pojęciem nękania, które musi być uporczywe. Sprawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej tylko wtedy, gdy jego zachowanie będzie uporczywe. W przypadku jednorazowego niechcianego kontaktu nie ma mowy o nękaniu, choć oczywiście może dojść wówczas do powstania przestępstwa groźby karalnej. Pojęcie nękania jest więc uregulowane prawnie i występuje wprost w obowiązujących przepisach.
Stalking jest wyrazem pochodzącym z języka angielskiego i oznacza prześladowanie jakiejś osoby w formie fizycznej lub wirtualnej. Pojęcie to nie widnieje wprost w polskich przepisach, jednak na gruncie prawa karnego jest czynem zabronionym stypizowanym we wskazanym już art. 190a kk. Innymi słowy uporczywe nękanie a stalking w świetle obowiązujących przepisów podlegają tej samej odpowiedzialności karnej.
Sprawcą stalkingu może być tak naprawdę każdy człowiek. Wskutek rozwoju nowoczesnych technologii przestępstwo to może zostać popełnione także w formie zdalnej. Sprawca może bowiem nękać swoją ofiarę telefonami, wiadomościami SMS lub mailami, a także komentarzami pod zdjęciami i filmami na portalach społecznościowych. Z uporczywym nękaniem mamy do czynienia wtedy, gdy pokrzywdzony nie życzy sobie kontaktu ze sprawcą i wyraźnie mu to zakomunikuje, lecz ten nie zamierza zaprzestać swoich działań. Mniejsze znaczenie odgrywa tutaj motywacja sprawcy – może to być chęć zemsty czy nawet forma niezdrowego uczucia do ofiary, a nawet chęć sprawienia komuś zwykłej przykrości. W świetle obowiązującego orzecznictwa sprawca omawianego czynu może działać w różnym celu. W związku z tym, że jego zachowanie musi być uporczywe oraz musi ono prowadzić do określonego skutku, powinien on zarówno swoją świadomością, jak i wolą obejmować te elementy stanu faktycznego. Realizacja celu, który sam w sobie nie zasługuje na negatywną ocenę, środkami stanowiącymi uporczywe nękanie innej osoby prowadzące do wzbudzenia w niej poczucia zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub naruszające jej prywatność może wypełniać znamiona przestępstwa z art. 190a kk.
Przykład 1.
Monika została porzucona przez swojego narzeczonego w dniu ślubu. Pomimo traumy, którą przeżyła na oczach zaproszonych gości, w dalszym ciągu darzy miłością swojego niedoszłego męża. Były partner zapowiedział jej, że nie chce trwać w tym związku, ponieważ znalazł sobie inną kobietę, nie życzy sobie kontaktów ze strony byłej narzeczonej. Monika nie przyjęła tego do wiadomości i codziennie kontaktuje się z byłym partnerem poprzez środki komunikacji elektronicznej. Zmiana konta oraz numeru telefonu mężczyzny nie pomogła, ponieważ Monika zdobyła jego nowe dane i regularnie wysyła do niego wiadomości świadczące o jej uczuciu i chęci zawarcia związku małżeńskiego. Czy w tym przypadku mamy do czynienia ze stalkingiem, skoro zachowanie Moniki nie wynika ze złej motywacji?
Tak, ponieważ dla ustalenia pojawienia się przestępstwa uporczywego nękania przyczyna zachowania sprawy nie jest istotna. Może oczywiście odgrywać rolę przy ustalaniu wymiaru kary, jednak nie decyduje o tym, czy mamy do czynienia ze stalkingiem. Należy więc uznać, że w opisanej sprawie doszło do popełnienia przestępstwa uporczywego nękania.
Przykład 2.
Paulina jest nękana przez sąsiada, przy czym nigdy nie osobiście, lecz przy pomocy wysyłanych od czasu zdjęć i wiadomości tekstowych. Taki stan trwa od 2 lat, jednak działania sprawcy z reguły są podejmowane 1 lub 2 razy w miesiącu, przez pozostały czas Paulina ma spokój. Czy w tym przypadku możemy mówić, że doszło do stalkingu?
Tak, ponieważ uporczywe nękanie nie musi być realizowane poprzez fizyczny kontakt sprawcy z ofiarą. W opisanej sprawie działania sąsiada są uporczywe i długotrwałe, choć oczywiście podejmowane w dosyć dużych odstępach czasu. Nie przesądza to jednak o tym, że nie możemy mówić o stalkingu.
Dla wyczerpania wszystkich ustawowych znamion przestępstwa tzw. stalkingu z art. 190a § 1 kk nie jest konieczne by wszystkie zachowania sprawcy mieszczące się w pojęciu „uporczywego nękania” miały miejsce jedynie w bezpośrednich relacjach pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym. Gdyby przyjąć takie rozumienie przytoczonego przepisu należałoby wyłączyć z zakresu zastosowanie tej normy prawnej wszelkie sytuacje, w których dochodzi do uporczywego nękania danej osoby w „sieci” za pośrednictwem internetu. Taka konstatacja byłaby sprzeczna z założeniami ustawodawcy przyświecającymi przy wprowadzaniu tego przepisu do kodeksu karnego oraz jednocześnie, całkowicie niedostosowania do realiów dzisiejszych czasów.
Zawiadomienie o stalkingu czy o uporczywym nękaniu?
Przestępstwo stalkingu jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego, co w praktyce oznacza, że organy ścigania nie podejmą odpowiednich działań wobec sprawcy z urzędu. Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa może nastąpić zarówno na policji, jak i w prokuraturze. Dla podjęcia postępowania przygotowawczego nie jest istotne profesjonalne nazewnictwo popełnionego czynu, który jest uznawany przez pokrzywdzonego za stalking. Innymi słowy, ofiara przestępstwa może posługiwać się zamiennie pojęciem uporczywego nękania i stalkingu. Organy ścigania są bowiem odpowiedzialne za dokonanie klasyfikacji zgłaszanego czynu oraz ustalenie, czy rzeczywiście mogło dojść do popełnienia przestępstwa. Tak naprawdę pokrzywdzony nie musi posługiwać się tymi pojęciami, szczególnie gdy zgłoszenie przestępstwa następuje w formie ustnej do protokołu. Oczywiście w każdym przypadku konieczne jest opisanie szczegółów danej sprawy i zaznaczenie, że dochodzi do niechcianych kontaktów pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym. Równie istotne jest wskazanie, jak często dochodzi do uporczywego nękania, od kiedy dokładnie trwa taka sytuacja i w jakiej formie działa sprawca.
Nękanie a stalking - podsumowanie
Na gruncie prawa karnego pojęcie stalkingu nie występuje wprost w przepisach, jednak należy je stosować zamiennie z definicją uporczywego nękania. W rzeczywistości jest to określenie tego samego czynu zabronionego, który może zostać popełniony w różnych formach i z różnych powodów. Stalking jest ścigany wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że musi on zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa do właściwych organów ścigania. Taka osoba ma pełne prawo do zamiennego stosowania tych słów. Podsumowując - nękanie a stalking w świetle prawa są pojęciami tożsamymi, pomimo tego, że termin "stalking" nie został jeszcze wprowadzony do aktów prawnych, na których opiera się Polskie prawo.
