Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika - czy jest przestępstwem?

Na skuteczną ochronę praw pracowniczych, poza nakazami i zakazami, których przestrzegać muszą pracodawcy, składają się także określone sankcje, czyli negatywne konsekwencje nieprzestrzegania obowiązujących norm prawnych. Wspomniane sankcje mogą mieć charakter cywilny lub karny. Przeczytaj artykuł, by dowiedzieć się co może grozić za złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika.

Odpowiedzialność cywilna

O odpowiedzialności cywilnej pracodawcy mówimy wówczas, gdy na gruncie przepisów prawa zostaje on zobowiązany do określonego działania lub zaniechania wobec pracownika działań bezprawnych, co w przypadku niezastosowania się do takiego obowiązku podlega egzekucji na podstawie wyroku sądowego. Przykładem może być nałożenie na pracodawcę obowiązku zapłaty odszkodowania, w szczególności za naruszenie godności lub innego dobra osobistego pracownika, naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, dopuszczenie do poddania pracownika mobbingowi, szkodę wyrządzoną przez pracodawcę wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Innym przykładem odpowiedzialności cywilnej jest uznanie przez sąd dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne lub przywrócenie pracownika do pracy – w przypadkach nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę. Z kolei w razie niewywiązywania się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty pracownikowi należnego wynagrodzenia lub innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy pracownikowi przysługuje roszczenie o wypłatę zaległych świadczeń pieniężnych, wraz z odsetkami, oraz roszczenie o spełnienie należnych mu świadczeń niepieniężnych.

Odpowiedzialność karna. Wykroczenia i przestępstwa

Odpowiedzialność karna pracodawcy polega na nałożeniu na niego przez państwo, działające poprzez organy wymiaru sprawiedliwości, określonej kary za popełnienie wykroczenia lub przestępstwa, tj. czynu zabronionego przez prawo i zagrożonego określoną karą.

Zgodnie z art. 1 § 1 Ustawy z dnia 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń wykroczeniem jest czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary:

• aresztu,
• ograniczenia wolności,
• grzywny,
• nagany.

Katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika zawarto w art. 281-283 Kodeksu pracy. Zaliczono do niego m.in. zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, brak potwierdzenia na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy, brak poinformowania pracownika w terminie o warunkach jego zatrudnienia, wypowiedzenie lub rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia, z naruszeniem w sposób rażący przepisów prawa pracy, naruszenie przepisów o czasie pracy, o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych lub dotyczące pokrywania przez pracodawcę kosztów szkoleń, brak prowadzenia dokumentacji pracowniczej, niewypłacanie wynagrodzenia za pracę, nieudzielanie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego, brak wydania pracownikowi w terminie świadectwa pracy, nieprzestrzeganie przez pracodawcę przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Unormowane w kp wykroczenia przeciwko prawom pracownika zagrożone są karą grzywny od 1000 zł do 45 000 zł. 

W art. 7 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny dokonano podziału przestępstw na:

• zbrodnie – czyny zabronione, zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą;
• występki – czyny zabronione, zagrożone grzywną odpowiednio wyższą niż grzywny przewidziane w odniesieniu do wykroczeń, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Jak wynika z powyższego, w ogólnym ujęciu przestępstwa od wykroczeń różnią się surowszą sankcją karną. Tym samym przestępstwa są uznawane w polskim systemie prawa za czyny bardziej naganne niż wykroczenia, a wśród przestępstw – zbrodnie za bardziej naganne niż występki.

Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika

Rozdział XXVIII części szczególnej kk zatytułowano „Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową”. Przepisy w nim zawarte dotyczą w głównej mierze czynów zabronionych wymierzonych w prawa pracownicze. W zamieszczonych w tym rozdziale artykułach (art. 218-221) opisano przestępstwa z zakresu:

• złośliwego lub uporczywego naruszania praw pracownika,
• naruszania zakazu handlu w niedziele i święta,
• niezgłaszania osoby wykonującej pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,
• narażania życia albo zdrowia pracownika,
• niezawiadamiania o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej osoby wykonującej pracę zarobkową.

Koncentrując nasze rozważania na pierwszym z wymienionych czynów, należy wskazać, że zgodnie z art. 218 § 1a kk, kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Mowa jest zatem o przestępstwie mającym status występku.

Przedmiotem ochrony ustanowionej we wspomnianym przepisie są wszelkie prawa pracownika w rozumieniu art. 2 i art. 22 § 1 i 11 kp, a więc osoby zatrudnionej na warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy (nawet jeżeli zawarta przez strony umowa nie została nazwana umową o pracę), wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego (patrz Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2018 roku, I KZP 5/18).

Zważywszy, że zakres ochrony, o której mowa w art. 218 § 1a kk jest bardzo szeroki (obejmuje całość praw pracowniczych), istotne znaczenie ma odwołanie się do tej cechy charakterystycznej omawianego przestępstwa, która najwyraźniej pozwala je odróżnić od innych czynów opisanych w rozdziale XXVIII kp. Cechą tą jest złośliwość lub uporczywość działania (zachowania) sprawcy. Jak wskazano w wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z 16 stycznia 2019 roku (VII Ka 1210/18), „złośliwość” oznacza działanie sprzeczne z interesem pracowników, podjęte bez racjonalnego wytłumaczenia. Zwrot ten określa stronę podmiotową sprawcy, wskazując na jego motywację, sprowadzającą się do chęci wyrządzenia danej osobie krzywdy, nieprzyjemności, poniżenia. W innych wyrokach znaczenie słów „złośliwość” i „uporczywość” wyjaśniano następująco:

• Zachowanie złośliwe charakteryzuje się chęcią dokuczenia, okazania lekceważenia poprzez nierespektowanie, mimo obiektywnej możliwości, określonego uprawnienia pracowniczego (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 30 marca 2016 roku, II AKa 71/160);
• O złośliwości sprawcy można mówić wówczas, gdy jego działanie bądź zaniechanie zawiera chęć dokuczenia, ewentualnie okazania lekceważenia poprzez nierespektowanie, mimo obiektywnej możliwości, określonego uprawnienia pracowniczego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 13 października 2016 roku, III APa 7/16);
• Pojęcie uporczywości zawiera zarówno wielokrotność uchylania się od wykonania powinności, jak i świadomość niweczenia tym możliwości osiągnięcia stanu założonego przez prawo (wyrok jak wyżej);
• […] zachowanie uporczywe to: długotrwałe, wielokrotne postępowanie nacechowane nieustępliwością (wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z 18 maja 2022 roku, III K 29/21).

Przykład 1.

Oskarżony działa „złośliwie” i „uporczywie”, jak wymaga tego art. 218 § 1a kk, jeżeli 17 razy wnosi o odwołanie pokrzywdzonej z funkcji skarbnika (i to nawet mając świadomość, że nie ma szans, by te jego wnioski zostały uwzględnione), ale też stosuje różnorodne inne sposoby, by dokuczyć pokrzywdzonej (odmowa wydania kluczy do gabinetu, uniemożliwienie korzystania z programów komputerowych i szkoleń, przeniesienie miejsca pracy do innego budynku) (przykład zaczerpnięty z wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 22 listopada 2013 roku, II AKa 171/13).

Przykład 2.

[…] uporczywym naruszeniem praw pracowniczych mogą być również wpłaty składek nieregularne i nieterminowe, zwłaszcza gdy stan takich opóźnień utrzymuje się przez znaczną część okresu objętego zarzutem (przykład zaczerpnięty z wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z 28 czerwca 2022 roku, II Ka 223/22).

Mając na uwadze „złośliwość” lub „uporczywość” działania sprawcy, należy stwierdzić, że przestępstwo opisane w art. 218 § 1a kk jest zawsze popełniane z winy umyślnej, a nie jest jedynie wynikiem niedbalstwa (por. wyrok Sądu Okręgowego w Siedlcach z 28 czerwca 2022 roku, II Ka 223/22).

Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika zasługuje na szczególne potępienie w przypadku niskich pobudek osoby dopuszczającej się przestępstwa.