Zakłócanie spokoju mieszkańca a naruszenie dóbr osobistych

Niniejszy artykuł skupi się na kilku kwestiach związanych z prawem własności każdego człowieka, prawem do niezakłóconego mieszkania. Czym jest zakłócanie spokoju mieszkańców? W jaki sposób reagować na działania sąsiadów czy innych osób, które przeszkadzają w spokojnym zamieszkaniu? Czy jest to naruszenie dóbr osobistych? Na te pytania, wraz z przykładami, odpowiedź zostanie udzielona w artykule. Ponadto wyjaśnione zostanie, czym są dobra osobiste i czy takim dobrem jest spokój mieszkańca.

Co to są dobra osobiste?

Dobra osobiste zostały uregulowane w art. 23 i 24 ustawy Kodeks cywilny (kc). Nie ma w niej jednak ich definicji, a przykładowe wyliczenie, co jest za nie uznawane.

Doktryna i judykatura – czyli postulaty osób zajmujących się prawem i orzecznictwo sądów wskazują, że dobra osobiste to wartości o charakterze niemajątkowym, które wiążą się z osobowością człowieka oraz są powszechnie uznane w społeczeństwie.

Są one niezbywalne, niepodzielne, przyrodzone, ściśle związane z człowiekiem. Nie podlegają zatem dziedziczeniu, a wygasają ze śmiercią.

Dobra osobiste pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Już samo zagrożenie dóbr osobistych cudzym działaniem może powodować przysługujące roszczenie o zaniechanie naruszeń.

Odpowiedzialność ponosi także ten, kto dokonał naruszenia dóbr osobistych innej osoby.

Przykłady dóbr osobistych

W Kodeksie cywilnym zawarty jest otwarty katalog dóbr osobistych. Składają się na nie:

• zdrowie;
• wolność;
• cześć;
• swoboda sumienia;
• nazwisko lub pseudonim;
• wizerunek;
• tajemnica korespondencji;
• nietykalność mieszkania;
• twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i realizatorska.

Wskazany powyżej katalog ma charakter otwarty, co oznacza, że również inne prawa podmiotowe mogą stanowić dobra osobiste, ale nie są wprost wskazane w przepisie. Celem takiego uregulowania jest to, że w związku z nieustannie zmieniającymi się realiami, rozwojem techniki, nowymi formami zatrudnienia, mogłoby się okazać, że mimo oczywistego naruszenia dobra osobistego, kodeks zakładałby, że nie jest to dobro osobiste. Nie można zaś zgodzić się z taką konkluzją, ponieważ utrudniałoby to dochodzenie praw osobom, których dobra osobiste zostały naruszone i powodowałoby nadmierną kazuistykę. Zamiast wyliczenia kilku przykładowych dóbr, regulacja zawierałaby wiele przykładów, czyniąc przepis nieczytelnym.

Przykład 1.

Pani Maria jest matką samotnie wychowującą dwóch synów. Na osiedlu zaczęły pojawiać się negatywne komentarze o jej byłym mężu, w tym oczerniające go plotki o tym, że jest w więzieniu. Przez to dzieci pani Marii nabrały podejrzeń, obwiniały matkę o brak informacji o ojcu. W tej sytuacji dobrem osobistym pani Marii i jej synów jest więź rodzinna, która jest zagrożona, a wręcz naruszona, działaniem sąsiadów i może w związku z tym żądać zaniechania tych naruszeń. 

Roszczenia przysługujące za zagrożenie i naruszenie dóbr osobistych

Art. 24 kc przewiduje instrukcję tego, jakie mechanizmy mogą zostać uruchomione w przypadku zagrożenia lub naruszenia dóbr osobistych człowieka.

W przypadku zagrożenia dóbr osobistych poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zaniechanie  takiego działania, na przykład rozsiewania fałszywych informacji odnośnie do osoby – narusza to jej cześć, wizerunek, a może dotyczyć także zdrowia, zwłaszcza psychicznego.

 Takie żądanie może być dochodzone w sposób pozasądowy – kierując odpowiednią korespondencję do osoby bezprawnie zagrażającej dobrom osobistym – a jeśli nie przyniesie to oczekiwanego rezultatu, można wystąpić do właściwego sądu z pozwem o nakazanie pozwanemu zaniechania naruszeń.

Jeżeli zaś dojdzie do naruszenia dóbr osobistych, poszkodowany ma następujące roszczenia:

• zaniechania naruszeń;
• podjęcia czynności zmierzających do usunięcia skutków naruszeń;
• o złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
• o zadośćuczynienie pieniężne;
• o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Niezwykle istotne jest to, że zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych było bezprawne. Stan bezprawności wyłącza bowiem odpowiedzialność za zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych.

Zgodnie z przepisem, bezprawność jest domniemana. Oznacza to, że osoba, której dobro osobiste jest zagrożone lub naruszone, nie musi wykazywać, że było to bezprawne.

To osoba naruszająca musi ewentualnie wykazać, że jej działanie było bezprawne. 

Działanie nie będzie bezprawne, jeśli:

• jest oparte na prawie,
• stanowi wykonywanie prawa podmiotowego,
• stanowi działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego,
• stanowi działanie w obronie uzasadnionego interesu prywatnego.

Podsumowując, aby dochodzić roszczeń z tych tytułów, muszą być spełnione łącznie 3 przesłanki:

1. istnienie dobra osobistego;
2. zagrożenie lub naruszenie tego dobra;
3. bezprawność naruszenia lub zagrożenia.

Czy spokój mieszkańca jest dobrem osobistym?

Już po wyliczeniu katalogu dóbr osobistych w Kodeksie cywilnym można udzielić twierdzącej odpowiedzi na zadane pytanie.

Spokój mieszkańca jest dobrem osobistym – pod pojęciem nietykalności mieszkania.

Człowiek ma prawo do poszanowania swego mieszkania, oznaczającego nie tylko prawo do faktycznej przestrzeni fizycznej, lecz także do spokojnego korzystania z tej przestrzeni w rozsądnych granicach. Co istotne, nie dotyczy to wyłącznie właściciela mieszkania, lecz także najemcy. Naruszenia prawa do poszanowania mieszkania nie ograniczają się do konkretnych naruszeń, takich jak wtargnięcie do mieszkania danej osoby, lecz mogą także obejmować naruszenia, które się rozprzestrzeniają, takie jak hałas, emisje, wonie lub inne podobne formy ingerencji. Poważne naruszenie może skutkować naruszeniem prawa osoby do poszanowania jej mieszkania, jeżeli uniemożliwia jej korzystanie z jego udogodnień.

Przykład 2.

Pan Karol mieszka w Krakowie w kawalerce. Nad jego mieszkanie wprowadził się sąsiad, który w wolnych chwilach, po pracy, w godzinach wieczornych, do ok. 23.00, naprawia wiertarki, czyniąc przy tym hałas przekraczający dopuszczalne normy. Pan Karol przeprowadził odpowiednie badania, z których wynika, że poziom hałasu był kilkukrotnie przekroczony. Wielokrotnie wzywał sąsiada do zaniechania naruszeń – sąsiad nie prowadził działalności gospodarczej polegającej na naprawie takiego sprzętu, robił to także w trakcie ciszy nocnej, co przemawia za bezprawnością jego działań.

Nie każde naruszenie spokoju mieszkańca jest równocześnie naruszeniem dóbr osobistych. Naruszenie powinno charakteryzować się:

• natężeniem;
• powtarzalnością;
• uciążliwością;
• wykraczaniem poza normy wynikające z prawidłowego korzystania z lokalu mieszkalnego, norm sąsiedzkich i stosunków międzyludzkich.

W taki  sposób należy poczytywać na przykład głośne odtwarzanie zapętlonych utworów muzycznych, odgłosów zwierząt niespotykanych w warunkach miejskich, takich jak krowa, kogut czy wilk, tudzież głośne odtwarzanie czynności generujących hałas, drażliwych dla człowieka w dłuższej perspektywie czasu, w postaci dźwięku pracującej wiertarki, uderzających o powierzchnie płaskie metalicznych rzeczy. Takie działania są zawinione, często podejmowane wyłącznie w celu udręczenia sąsiadów.

Roszczenia osób, których spokój mieszkańca jest zakłócany

Osoba, której spokój mieszkańca jest zakłócony, zatem gdy dochodzi do naruszenia jej dobra osobistego polegającego na nietykalności mieszkania, może żądać w ramach ochrony dóbr osobistych:

• zaniechania naruszeń;
• podjęcia czynności zmierzających do usunięcia skutków naruszeń;
• złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;

Przykład 3.

Oświadczenie może dotyczyć oficjalnych przeprosin, wywieszonych na przykład na stronie spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty, albo na tablicy ogłoszeniowej na osiedlu, na tablicy w klatce, podpisanych przez naruszającego, z przyznaniem się do naruszania spokoju mieszkańca, ze zobowiązaniem się do ich zaniechania w przyszłości.

• o zadośćuczynienie pieniężne;

Przykład 4.

Zadośćuczynienie może być związane z uszczerbkiem na zdrowiu psychicznym związanym z naruszeniami, w przypadku obaw włamania się innej osoby do domu, wskutek na przykład notorycznego niszczenia zamka do drzwi wejściowych w mieszkaniu lub zamka w bramie wjazdowej do posesji. Te negatywne przeżycia mogą być podparte terapią psychologiczną, co na pewno będzie uwzględnione w przypadku wydania wyroku i w wysokości zasądzonego zadośćuczynienia.

• o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Ponadto, w przypadku zakłócania spokoju mieszkańca, które polega na wdzieraniu się do domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo nieopuszczaniu tego miejsca wbrew żądaniu osoby uprawnionej, osoba, której spokój jest zakłócany, może zgłosić zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w stosunku do naruszającego jej mir domowy.

Zakłócającemu, w przypadku zgłoszenia zawiadomienia, grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Musi jednak dojść do wdarcia się do domu – karalne nie są zatem naruszające spokój mieszkańca hałasy, immisje – tych dochodzić może w toku postępowania cywilnego.