Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Ubezpieczenia rolnicze – obowiązkowe i dobrowolne

Ze względu na specyfikę pracy rolniczej ustawodawca wyodrębnił szczególny akt prawny regulujący uprawnienia rolników i współpracujących z nim osób w zakresie ubezpieczeń społecznych. Realizacja wspomnianych uprawnień należy także do odrębnego podmiotu, jakim jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Warto zatem przyjrzeć się temu, w jaki sposób kształtują się ubezpieczenia rolnicze, z uwzględnieniem ubezpieczeń obowiązkowych i dobrowolnych.

Ubezpieczenie społeczne rolników – podstawy prawne

Kwestie dotyczące ubezpieczeń rolniczych zostały unormowane w Ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2021 roku poz. 266, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o KRUS”.

Osoby objęte ubezpieczeniem społecznym rolników oraz rodzaje ubezpieczenia

Ubezpieczenie społeczne rolników (dalej określane mianem „ubezpieczenia”) obejmuje – na zasadach określonych w ustawie o KRUS – rolników i pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika, którzy:

  • mają obywatelstwo polskie lub
  • są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (RP) na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy albo są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

W ubezpieczeniu wyodrębnia się ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

Ubezpieczenia rolnicze – podstawowe pojęcia

Aby właściwie zrozumieć problematykę związaną z ubezpieczeniem rolniczym, należy zapoznać się z definicjami ustawowymi. Oznacza to, że w rozumieniu ustawy o KRUS:

  • przez rolnika – rozumie się pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia;
  • przez domownika należy rozumieć – osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy;

  • przez pomocnika rolnika – rozumie się osobę pełnoletnią, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach, o której mowa w art. 91a ustawy o KRUS.

Rodzaje ubezpieczeń przewidzianych w ustawie o KRUS

Ustawa o KRUS przewiduje 2 rodzaje ubezpieczenia:

  • z mocy ustawy o KRUS albo
  • na wniosek zainteresowanej osoby lub rolnika, na którego rachunek ta osoba pracuje.

Ubezpieczenia obowiązkowe

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o KRUS – ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy:

  • rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
  • domownik rolnika, o którym mowa wyżej

– jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu bądź nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy pomocnik rolnika, wyłącznie w zakresie ograniczonym do jednorazowych odszkodowań z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej bądź rolniczej choroby zawodowej, zwanych dalej „jednorazowymi odszkodowaniami wypadkowymi”.

Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy:

  1. rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
  2. domownik rolnika, o którym mowa wyżej;
  3. osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
  4. małżonek osoby wskazanej w pkt 3, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.

Art. 5 ustawy o KRUS

Przepisy ustawy o KRUS dotyczące ubezpieczenia rolnika i świadczeń przysługujących rolnikowi stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym.

Ubezpieczenie dobrowolne

Ogólnie rzecz ujmując, ubezpieczeniem rolniczym dobrowolnym, czyli na wniosek, mogą być objęte osoby, które nie spełniają warunków do podlegania temu ubezpieczeniu z mocy ustawy, a jednocześnie działalność rolnicza jest dla tych osób źródłem utrzymania.

Powyższa zasada odnosi się zatem do rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne, którego powierzchnia obejmuje obszar użytków rolnych nie większy niż 1 ha przeliczeniowy, a także do małżonka rolnika lub domownika, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu albo nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty.

W myśl postanowień art. 7 ust. 2 ustawy o KRUS ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim na wniosek obejmuje się innego rolnika lub domownika, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osobę, która, będąc rolnikiem, przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Innego rolnika, domownika lub osobę, która przeznaczyła grunty do zalesienia, obejmuje się ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim na wniosek, wyłącznie w zakresie ograniczonym do jednorazowych odszkodowań wypadkowych, jeżeli podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mają ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W odniesieniu do ubezpieczenia emerytalno-rentowego mogą nim być objęte – na zasadzie dobrowolności (na wniosek) – następujące osoby:

  • inny rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym;
  • osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy;
  • osoba pobierająca rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową;
  • osoba pobierająca rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w Ustawie z dnia 31 stycznia 2019 roku o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, o którym mowa w art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS;
  • osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik lub domownik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej bądź pracy w gospodarstwie rolnym w związku z nabyciem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie Ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych, albo zasiłku dla opiekuna na podstawie Ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 roku o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów przez okres pobierania tego świadczenia, albo zasiłku – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, o którym mowa w art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS.

W powyższym wyliczeniu pojawia się odwołanie do art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS – przepis ten stanowi, że emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres 25 lat, z uwzględnieniem art. 20 cytowanej ustawy (przepis ten wskazuje okresy pracy na roli zaliczane do okresu ubezpieczenia).

Ubezpieczenia rolnicze – podsumowanie

Praca na roli rządzi się swoimi prawami. Istniejące w tym obszarze odrębności wpływają na konieczność ustalenia szczególnych zasad ubezpieczenia rolników, ich małżonków oraz domowników. Odpowiednie ustalenia w tym zakresie zostały zawarte w ustawie o KRUS. Rolnik posiadający gospodarstwo rolne o określonym obszarze użytków rolnych podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy. To samo dotyczy małżonka rolnika i domownika, jednak ani rolnik, ani wskazane osoby nie mogą podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu lub posiadać ustalonego prawa do emerytury bądź renty. Rolnicy, którzy nie mają gospodarstwa o określonej ustawowo powierzchni, mogą się ubezpieczyć dobrowolnie (na wniosek).