Ubezpieczenia rolnicze – obowiązkowe i dobrowolne

Ze względu na specyfikę pracy rolniczej ustawodawca wyodrębnił szczególny akt prawny regulujący uprawnienia rolników i współpracujących z nim osób w zakresie ubezpieczeń społecznych. Realizacja wspomnianych uprawnień należy także do odrębnego podmiotu, jakim jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Warto zatem przyjrzeć się temu, w jaki sposób kształtują się ubezpieczenia rolnicze, z uwzględnieniem ubezpieczeń obowiązkowych i dobrowolnych.

Ubezpieczenie społeczne rolników – podstawy prawne

Kwestie dotyczące ubezpieczeń rolniczych zostały unormowane w Ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2021 roku poz. 266, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o KRUS”.

Osoby objęte ubezpieczeniem społecznym rolników oraz rodzaje ubezpieczenia

Ubezpieczenie społeczne rolników (dalej określane mianem „ubezpieczenia”) obejmuje – na zasadach określonych w ustawie o KRUS – rolników i pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika, którzy:

• mają obywatelstwo polskie lub
• są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (RP) na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy albo są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

Ubezpieczenia rolnicze – podstawowe pojęcia

Aby właściwie zrozumieć problematykę związaną z ubezpieczeniem rolniczym, należy zapoznać się z definicjami ustawowymi. Oznacza to, że w rozumieniu ustawy o KRUS:

• przez rolnika – rozumie się pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia;
• przez domownika należy rozumieć – osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy;

• przez pomocnika rolnika – rozumie się osobę pełnoletnią, z którą rolnik zawarł umowę o pomocy przy zbiorach, o której mowa w art. 91a ustawy o KRUS.

Rodzaje ubezpieczeń przewidzianych w ustawie o KRUS

Ustawa o KRUS przewiduje 2 rodzaje ubezpieczenia:

• z mocy ustawy o KRUS albo
• na wniosek zainteresowanej osoby lub rolnika, na którego rachunek ta osoba pracuje.

Ubezpieczenia obowiązkowe

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o KRUS – ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy:

• rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
• domownik rolnika, o którym mowa wyżej

– jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu bądź nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy:

1. rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;
2. domownik rolnika, o którym mowa wyżej;
3. osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
4. małżonek osoby wskazanej w pkt 3, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.

Ubezpieczenie dobrowolne

Ogólnie rzecz ujmując, ubezpieczeniem rolniczym dobrowolnym, czyli na wniosek, mogą być objęte osoby, które nie spełniają warunków do podlegania temu ubezpieczeniu z mocy ustawy, a jednocześnie działalność rolnicza jest dla tych osób źródłem utrzymania.

Powyższa zasada odnosi się zatem do rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne, którego powierzchnia obejmuje obszar użytków rolnych nie większy niż 1 ha przeliczeniowy, a także do małżonka rolnika lub domownika, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu albo nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty.

Innego rolnika, domownika lub osobę, która przeznaczyła grunty do zalesienia, obejmuje się ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim na wniosek, wyłącznie w zakresie ograniczonym do jednorazowych odszkodowań wypadkowych, jeżeli podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mają ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W odniesieniu do ubezpieczenia emerytalno-rentowego mogą nim być objęte – na zasadzie dobrowolności (na wniosek) – następujące osoby:

• inny rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym;
• osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy;
• osoba pobierająca rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową;
• osoba pobierająca rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w Ustawie z dnia 31 stycznia 2019 roku o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, o którym mowa w art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS;
• osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik lub domownik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej bądź pracy w gospodarstwie rolnym w związku z nabyciem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie Ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych, albo zasiłku dla opiekuna na podstawie Ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 roku o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów przez okres pobierania tego świadczenia, albo zasiłku – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, o którym mowa w art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS.

W powyższym wyliczeniu pojawia się odwołanie do art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o KRUS – przepis ten stanowi, że emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres 25 lat, z uwzględnieniem art. 20 cytowanej ustawy (przepis ten wskazuje okresy pracy na roli zaliczane do okresu ubezpieczenia).

Ubezpieczenia rolnicze – podsumowanie

Praca na roli rządzi się swoimi prawami. Istniejące w tym obszarze odrębności wpływają na konieczność ustalenia szczególnych zasad ubezpieczenia rolników, ich małżonków oraz domowników. Odpowiednie ustalenia w tym zakresie zostały zawarte w ustawie o KRUS. Rolnik posiadający gospodarstwo rolne o określonym obszarze użytków rolnych podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy. To samo dotyczy małżonka rolnika i domownika, jednak ani rolnik, ani wskazane osoby nie mogą podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu lub posiadać ustalonego prawa do emerytury bądź renty. Rolnicy, którzy nie mają gospodarstwa o określonej ustawowo powierzchni, mogą się ubezpieczyć dobrowolnie (na wniosek).