Do czego potrzebny jest rozwód z orzeczeniem o winie?

Coraz więcej małżeństw się rozpada, a pandemia jeszcze pogłębiła ten problem. Wiele osób, które decydują się na rozwód, są zdeterminowane, aby wykazać przed sądem wyłączną winę za rozkład pożycia małżeńskiego przez współmałżonka. Często osoby te dążą do orzeczenia o winie w rozwodzie, nie zdając sobie sprawy, jakie niesie to konsekwencje.

Przesłanki orzeczenia rozwodu

Zupełność rozkładu pożycia małżeńskiego następuje w momencie, kiedy między małżonkami ustały łącznie następujące więzi:

• uczuciowa,
• fizyczna,
• gospodarcza.

Istnienie chociażby 1 z powyższych więzi będzie prowadzić do uznania, że nie zaszła przesłanka zupełnego rozpadu pożycia, a tym samym sąd nie będzie mógł orzec rozwodu.

Drugą przesłanką orzeczenia rozwodu jest trwałość zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego, która występuje wówczas, kiedy brak jest perspektyw powrotu małżonków do wspólnego pożycia. 

Negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu

Ponadto rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Poza powyższymi sytuacjami orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe w sytuacji wystąpienia negatywnych przesłanek określonych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (kro), tj. gdy będzie to sprzeczne z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 

Sąd zobowiązany jest rozważyć aktualną sytuację małoletnich oraz sytuację, jaka hipotetycznie może mieć miejsce po orzeczeniu rozwodu, biorąc pod uwagę następujące czynniki: sytuację życiową małoletniego, to jak będą się przedstawiać kontakty małoletniego z każdym z rodziców, jeśli nie będą zakłócone wrogą atmosferą, pogodzenie się małoletniego z sytuacją rodzinną, sytuację materialną i opiekuńczą dziecka. Sąd odmówi rozwodu z powołaniem się na negatywną przesłankę jego orzeczenia z uwagi na sprzeczność z dobrem dziecka wtedy, gdy wyżej wskazanych celów nie można osiągnąć poprzez zawarcie odpowiednich regulacji w wyroku orzekającym rozwód. Inne przyczyny uzasadniające oddalenie żądania orzeczenia rozwodu z uwagi na jego sprzeczność z dobrem dziecka to m.in. konieczność zapewnienia małoletniemu odpowiednich warunków materialnych, konieczność zapewnienia małżonkom sprawowania wspólnej pieczy nad dzieckiem, brak porozumienia małżonków w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej po orzeczeniu rozwodu.

Sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego ma miejsce wówczas, gdy jego orzeczenie prowadziłoby w istocie do rażącej krzywdy małżonka, który sprzeciwia się rozwodowi, jak też w sytuacji, gdy orzeczenie rozwodu stanowiłoby nagrodę za złe traktowania małżonka, złośliwy stosunek do osoby małżonka lub inne zachowania, które należy zakwalifikować jako zachowania lekceważące instytucję małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych. Dokonując oceny sprzeczności orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego, sąd bierze pod uwagę: wiek małżonków, czas pozostawania w związku małżeńskim, rozkład ciężarów w małżeństwie, stan zdrowia małżonków, zdolności do zaspokajania ich potrzeb, inne okoliczności charakteryzujące ich moralne oraz materialne warunki życiowe.

Elementy wyroku rozwodowego

Zgodnie z przepisami kro wyrok rozwodowy powinien zawierać następujące elementy:

• rozstrzygnięcie co do rozwodu i kwestii winy, o ile małżonkowie zgodnie nie wniosą o wydanie przez sąd orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie lub sąd nie uzna, że żadne z małżonków nie ponosi winy za rozkład pożycia;
• rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków;
• rozstrzygnięcie o kontaktach rodziców z małoletnim dzieckiem;
• rozstrzygnięcie o alimentach na małoletnie dzieci;
• rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków lub eksmisji małżonka na żądanie drugiego małżonka, ewentualnie rozstrzygnięcie o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego;
• rozstrzygnięcie o podziale majątku wspólnego, o ile zgłoszono taki wniosek, a przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Należy pamiętać, że w sprawie o rozwód rozstrzygnięcie o obowiązku alimentacyjnym rodziców względem ich małoletnich dzieci, odnosi się do świadczeń od daty prawomocności tego wyroku. 

Zawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego

O winie małżonka świadczą w szczególności:

• zdrada małżeńska,
• pozory zdrady,
• przemoc fizyczna,
• przemoc psychiczna,
• przemoc ekonomiczna,
• alkoholizm i inne nałogi, 
• porzucenie małżonka,
• bezczynny tryb życia w małżeństwie,
• odmowa współżycia fizycznego w małżeństwie,
• odmowa wzajemnej pomocy w małżeństwie,
• chorobliwa zazdrość,
• negatywny stosunek do rodziny małżonka.

Powyższy katalog nie jest katalogiem zamkniętym, wszystko zależy od okoliczności danego przypadku, ponieważ każde nieetyczne zachowanie może świadczyć o winie małżonka za rozkład pożycia małżeńskiego.

Skutki orzeczenia o winie w rozwodzie

Dla wielu osób wyrok rozwodowy potwierdzający winę małżonka za rozpad małżeństwa stanowi satysfakcję. Jednakże takie rozstrzygnięcie niesie za sobą również konsekwencje prawne.

Kro przyznaje rozwiedzionemu małżonkowi prawo do alimentów. 

Zgodnie z art. 60 § 1 kro uprawnionym do alimentów jest małżonek, który nie był uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i pozostaje w niedostatku.

Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 5 lipca 2000 roku (sygn. I CKN 226/00): „W niedostatku pozostaje nie tylko taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, ale także taki, którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone. Stan niedostatku jest elementem niezbędnym, ale niewystarczającym do uwzględnienia powództwa na podstawie przepisu art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”.

Art. 60 § 2 kro stanowi zaś drugą z podstaw dochodzenia alimentów od małżonka w wypadku orzeczenia rozwodu. W tej sytuacji alimenty otrzyma małżonek niewinny rozkładowi pożycia małżeńskiego, jeżeli orzeczenie rozwodu pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej. Alimenty w tym wypadku należą się od małżonka, który został obciążony winą za rozkład pożycia.

W sytuacji orzeczenia o winie małżonek niewinny może otrzymać alimenty, gdy przyczyni się to do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego i to nawet jeżeli nie znajduje się w niedostatku.

Istotą postępowania w tym przypadku jest ustalenie, czy orzeczenie rozwodu z winy małżonka pociągnęło za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, co sprowadza się do porównania sytuacji materialnej byłych małżonków w chwili rozwodu oraz w chwili orzekania o obowiązku alimentacyjnym. To, czy nastąpiło pogorszenie sytuacji materialnej zależeć może także od porównania sytuacji, w jakiej znalazł się małżonek niewinny na skutek rozwodu z sytuacją, w jakiej znajdowałby się wówczas, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.

Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowym, art. 60 § 2 kro nie daje małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym do alimentów, ale daje mu prawo do bardziej dostatniego życia poprzez przyczynienie się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb, nawet gdyby nie znajdował się w niedostatku.

Rozwód z orzeczeniem o winie a podział majątku

Wbrew odmiennemu przekonaniu większości ludzi, rozwód z orzeczeniem o winie z reguły nie wpływa na podział majątku. Małżonek, który w wyroku rozwodowym został uznany za winnego za rozpad pożycia, ma takie samo prawo do majątku wspólnego jak małżonek, który nie został uznany za winnego. 

Zgodnie z art. 43 §2 kro z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, żeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każde z nich przyczyniło się do powstania tego majątku. 

Orzeczenie o winie małżonka za rozpad pożycia może być co najwyżej pomocne w uzyskaniu rozstrzygnięcia dotyczącego nierównych udziałów w majątku wspólnym, ale nie gwarantuje tego.