Czym jest wykaz inwentarza w prawie spadkowym?

Inwentarz kojarzy się najczęściej z prawem rolnym. Okazuje się jednak, że takie pojęcie występuje również na gruncie prawa spadkowego. Wykaz inwentarza jest dokumentem, który odgrywa ważną rolę w dziedziczeniu – czym dokładnie jest i kto musi go sporządzić?

Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Polskie prawo przewiduje 2 tryby nabycia spadku:

• wprost, który polega na nieograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe;
• z dobrodziejstwem inwentarza, który polega na ograniczeniu odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wysokości stanu aktywnego masy spadkowej.

Wybór formy nabycia spadku należy przede wszystkim do osoby powołanej do dziedziczenia. Może ona podjąć decyzję, w jakiej postaci nabędzie spadek po zmarłym i czy jej zakres odpowiedzialności za ew. długi spadkowe będzie ograniczony. Pamiętajmy jednak, że wybór 1 z 2 przedstawionych form jest ograniczony czasowo – tzn. powołany do spadku może przyjąć spadek wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza tylko w ciągu 6 miesięcy licząc od dnia, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Jeśli przegapi ten termin, dojdzie do automatycznego nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nabycie spadku jednocześnie w 2 powyższych formach (wprost i z dobrodziejstwem inwentarza) jest oczywiście niemożliwe, ponieważ te 2 instytucje wzajemnie się wykluczają.

Inwentarz a ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe

Zobowiązania majątkowe zmarłego, które nie zostały przez niego uregulowane, wchodzą do masy spadkowej. Spadkobiercy nie mogą przyjąć tylko aktywnej, tj. wartościowej części spadku i jednocześnie odrzucić istniejące długi spadkodawcy. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być jednak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobierca, który chce ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi spadkowe i jednocześnie nie chce odrzucać spadku, powinien przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza. Powoduje to zmniejszenie zakresu odpowiedzialności spadkobiercy, co w praktyce oznacza, że nie będzie on musiał spłacać pozostawionych długów w ich pełnej wysokości.

Przykład 1.

Pani Natalia została powołana do spadku przez swojego wujka – pana Leopolda. W skład masy spadkowej weszła nieruchomość warta 560 000 zł, samochód o wartości 95 000 zł oraz biżuteria warta 29 000 zł. Wujek nie spłacił jednak pożyczki, której wartość wyniosła łącznie 700 000 zł (cała ta kwota nie została oddana). Powyższy dług wejdzie więc do masy spadkowej. Jeśli pani Natalia zechce przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, wówczas jej odpowiedzialność za niespłaconą pożyczkę zostanie ograniczona do wartości nabytych aktywów, tj. do kwoty 684 000 zł (tyle bowiem wynosi łączna wartość odziedziczonych przedmiotów majątkowych). Pani Natalia będzie odpowiadała w takiej sytuacji wyłącznie do kwoty 684 000 zł, a nie do kwoty 700 000 zł.

Przykład 2.

Pan Michał nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza, w którego skład weszła kwota pieniężna w wysokości 1 500 zł oraz dług z tytułu niespłaconej pożyczki w wysokości 25 500 zł. W tej sytuacji pan Michał będzie zobowiązany do spłaty długu tylko do wysokości 1 500 zł, bo taka jest wartość aktywów spadkowych. Gdyby nabył spadek wprost, odpowiadałaby do pełnej wysokości niespłaconego zobowiązania.

Czym jest wykaz inwentarza?

Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza umożliwia więc ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe, niekiedy bardzo znaczne. Konieczne w tej sytuacji jest jednak sporządzenie wykazu inwentarza, który jest swoistym zestawieniem aktywów i pasywów spadkowych. Wierzyciele spadkowi nie mogą bowiem polegać wyłącznie na zapewnieniach spadkobiercy i domysłach, jeśli chodzi o ustalenie dokładnej wartości spadku oraz wysokości odpowiedzialności w zakresie spłaty pozostawionych długów.

Wykaz inwentarza jest dokumentem, który musi być sporządzony na urzędowym formularzu przez spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wykaz ten nie może być utożsamiany ze spisem inwentarza, który jest sporządzany przez komornika w ramach odrębnego postępowania. Wzór wykazu inwentarza można znaleźć bez problemu na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem:

https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/wzor-wykazu-inwentarza

Wykaz inwentarza może zostać złożony w sądzie spadku lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Uprawnionym do jego sporządzenia jest nie tylko spadkobierca, ale także wykonawca testamentu i zapisobierca windykacyjny – co ważne, możliwe jest złożenie 1 wykazu jednocześnie przez kilka uprawnionych do tego osób. Alternatywnym sposobem złożenia omawianego dokumentu jest przesłanie go do wybranej kancelarii notarialnej. Złożenie wykazu inwentarza jest ujawniane publicznie – w przypadku sądu robi się to poprzez ogłoszenie zamieszczane na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku.

Treść wykazu inwentarza

Osoba zobowiązana do sporządzenia wykazu inwentarza musi podać w nim:

• swoje dane ewidencyjne (imię, nazwisko, PESEL, adres zamieszkania);
• dane spadkodawcy (łącznie z jego ostatnim miejscem zamieszkania oraz datą śmierci);
• dane dotyczące przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (chodzi o zwięzły opis przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych);
• dane dotyczące długów spadkowych oraz ich wysokości według stanu z chwili otwarcia spadku.

Wszystkie informacje umieszczone w składanym formularzu muszą być zgodne z prawdą – sąd lub notariusz mają możliwość sprawdzenia autentyczności składanego wykazu. Jeśli składający zapomni o jakimś składniku masy spadkowej, może uzupełnić go w późniejszym czasie, przesyłając stosowną informację do sądu lub notariusza.

Sporządzenie i złożenie wykazu inwentarza we właściwym sądzie jest bezpłatne. Jeśli jednak zdecydujemy się na opcję notarialną, rejent może pobrać taksę za taką czynność w wysokości nie większej, niż 200 zł + VAT.

Czy sporządzenie wykazu inwentarza jest obowiązkowe?

Tak naprawdę nie istnieją żadne przepisy, które nakładałyby obowiązek sporządzania i składania wykazów inwentarza. Co więcej, nie istnieją nawet regulacje określające termin, w którym powinny zostać dokonane takie czynności. Innymi słowy, spadkobiercy nie mają żadnego obowiązku, jeśli chodzi o sporządzanie wykazów inwentarza.

Omawiany dokument może być jednak istotny, jeśli chodzi o możliwość ograniczenia zakresu odpowiedzialności danego spadkobiercy. Wierzyciele nie muszą bowiem zgadzać się z twierdzeniami spadkobiercy co do wysokości aktywów i pasywów spadkowych, a co za tym idzie, mogą żądać spłaty zadłużenia zmarłego w pełnej wysokości (tak, jakby spadkobierca nabył spadek wprost, a nie z dobrodziejstwem inwentarza). Wykaz jest więc w niektórych przypadkach konieczny, aby udowodnić wierzycielom, że w danej sytuacji nie będzie można żądać od spadkobiercy spłaty całego zobowiązania. Oczywiście konieczność pojawiania się wykazu inwentarza będzie zależała od okoliczności danej sprawy – w niektórych przypadkach wierzyciele nie będą domagali się przedstawienia takiego dokumentu. Ostateczną decyzję w tym zakresie musi podjąć więc sam spadkobierca.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że podstępne pominięcie prawa lub rzeczy wchodzących do spadku albo podanie nieistniejących długów powoduje wyłączenie ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania zmarłego. W takich przypadkach spadkobierca będzie odpowiadał za długi tak, jakby przyjął spadek wprost, tj. do pełnej wysokości istniejących zobowiązań.

Podsumowanie

Wykaz inwentarza jest dokumentem sporządzanym na urzędowym formularzu i dostarczanym do właściwego sądu lub wybranego notariusza. Zawiera w swej treści m.in. listę praw i rzeczy (w tym zobowiązań) wchodzących w skład spadku. Dokument ten stanowi podstawę ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi zmarłego, jednak jego sporządzenie nie jest obowiązkowe. Ustawodawca nie zakreśla także terminu, w którym należałoby stworzyć taki dokument. Podanie nieprawdziwych informacji w wykazie inwentarza powoduje, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe do pełnej ich wysokości, tj. tak, jakby przyjął spadek wprost.