Akt poświadczenia dziedziczenia - kiedy nie jest możliwy?
Powołanie do spadku nie oznacza automatycznego nabycia majątku zmarłego – w tym celu należy dopełnić określonych formalności. Spadkobierca ma możliwość skorzystania z drogi sądowej albo notarialnej. Okazuje się jednak, że potwierdzenie praw do spadku nie zawsze będzie możliwe w kancelarii notarialnej. Jak uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia? Wyjaśniamy!
Czym jest poświadczenie dziedziczenia?
Notarialne poświadczenie dziedziczenia jest jednym ze sposobów na formalne stwierdzenie nabycia praw do spadku. W ramach określonych czynności notariusz sporządza protokół dziedziczenia oraz akt poświadczenia dziedziczenia, które są urzędowymi dokumentami potwierdzającymi przejście prawa własności na określone osoby.
Poświadczenie dziedziczenia jest alternatywnym sposobem załatwienia formalności spadkowych. Drugim jest postępowanie sądowe, które prowadzone jest przez tzw. sąd spadku. W tym przypadku zostaje wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku przez oznaczoną osobę.
Akt poświadczenia dziedziczenia jest stosunkowo prosty do uzyskania, pod warunkiem jednak, że zainteresowana osoba dopełni wszystkich formalności. Konieczne jest zebranie w kancelarii notarialnej wszystkich potencjalnych spadkobierców, zarówno tych testamentowych, jak i ustawowych, oraz przedłożenie stosownych dokumentów (m.in. aktu zgonu spadkodawcy, aktów urodzenia lub małżeństwa spadkobierców, pozostawionych testamentów). Okazuje się, że sama chęć notarialnego załatwienia sprawy nie jest wystarczająca do uzyskania APD – notariusz w niektórych przypadkach jest zobowiązany odmówić dokonania wnioskowanej czynności.
Do czego potrzebny jest akt poświadczenia dziedziczenia?
Czy APD jest niezbędnym dokumentem? Okazuje się, że tak, ponieważ wskazuje on nie tylko prawa do spadku konkretnej osoby, ale przede wszystkim umożliwia załatwienie wielu innych formalności. Bez APD (ewentualnie bez prawomocnego postanowienia ws. stwierdzenia nabycia spadku) nie będzie możliwe wypłacenie pieniędzy z konta bankowego spadkodawcy, wpisanie zmiany właściciela do księgi wieczystej odziedziczonej nieruchomości, a nawet przerejestrowanie nabytego samochodu. Dokumenty te są więc niezbędne do zakończenia procesu przejścia prawa własności określonych składników odziedziczonego majątku. Warto jednak podkreślić, że ustawodawca nie nakłada żadnego limitu czasowego, w którym należy uzyskać APD lub postanowienie właściwego sądu – spadkobiercy mogą to zrobić w każdej dogodnej dla siebie chwili, nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy.
Akt poświadczenia dziedziczenia a sprawa sądowa
Pierwszą sytuacją, w której niemożliwe będzie sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, jest fakt toczącej się lub już zakończonej sprawy sądowej. Jeśli po danym spadkodawcy zostało już wydane postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku lub sprawa sądowa jest w toku (nie została jeszcze prawomocnie ukończona), notariusz odmówi poświadczenia dziedziczenia.
Warto w tym miejscu podkreślić, że ukrywanie faktu sprawy sądowej nie jest dobrym pomysłem. Każdy uczestniczący w procesie notarialnego poświadczenia dziedziczenia składa bowiem oświadczenie pod odpowiedzialnością karną, że nie zostało wydane żadne postanowienie sądowe w tej sprawie i nie toczy się aktualnie żadna sprawa o podobnym charakterze. Dla przypomnienia zgodnie z treścią art. 233 §1 i 2 Kodeksu karnego, kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Jeżeli sprawca czynu zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Akt poświadczenia dziedziczenia a APD w innej kancelarii
Czasami zdarza się, że kiedy wnioskujemy o sporządzenie APD, wcześniej inny spadkobierca dopełnił już wymaganych formalności w innej kancelarii. W tej sytuacji notariusz również musi odmówić poświadczenia dziedziczenia. Prawo nie pozwala bowiem, aby w obrocie funkcjonowała większa liczba aktów poświadczenia dziedziczenia – możliwe jest sporządzenie wyłącznie jednego dokumentu tego rodzaju.
W tym zakresie spadkobiercy również podlegają odpowiedzialności karnej – jeśli złożą fałszywe oświadczenie, że nigdy nie było sporządzanego APD przed innym notariuszem, a w rzeczywistości poświadczenie dziedziczenia już nastąpiło.
Spory w rodzinie a poświadczenie dziedziczenia przed notariuszem
Notarialna forma potwierdzenia praw do spadku jest możliwa wyłącznie wtedy, gdy pomiędzy uczestnikami danej czynności panuje pełna zgoda, tj. nikt nie wnosi zastrzeżeń co do całego procesu dziedziczenia oraz ostatniej woli zmarłego. Taka zgoda musi być całkowita – jeśli chociażby jedna osoba nie będzie w stanie spełnić tego warunku, notariusz również jest zobowiązany do odmowy sporządzenia APD.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia jest formą szybkiego załatwienia sprawy, choć bezwzględnie wymaga braku konfliktu pomiędzy spadkobiercami i członkami rodziny zmarłego. Innymi słowy, jeśli ktoś kwestionuje prawdziwość testamentu, chce uznać kogoś za niegodnego dziedziczenia, twierdzi, że ostatnia wola spadkodawcy jest wadliwa – notariusz nie będzie w stanie sporządzić żadnego APD, a strony będą musiały udać się do sądu.
Przykład 1.
Pani Iwona i pan Maciej zostali powołani do spadku na mocy testamentu swojego ojca Jana. Mężczyzna miał żonę Klaudię, która jednak nie została uwzględniona w pozostawionym testamencie. Rodzeństwo chciałoby załatwić wszystkie formalności jak najszybciej, w związku z czym zadecydowali, że wystąpią z wnioskiem o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Pani Klaudia nie wnosi co prawda żadnych roszczeń względem pozostawionego majątku spadkowego, nie domaga się nawet wypłaty zachowku, jednak pani Iwona uważa, że otrzymała od swojego ojca mniejszy udział, niż jej brat. Na tym polu pomiędzy rodzeństwem panuje dosyć istotny konflikt. Notariusz nie będzie mógł dokonać poświadczenia dziedziczenia, chyba że pani Iwona i pan Maciej zgodnie oświadczą, że uznają udziały spadkowe, które przyznał im ich ojciec.
Akt poświadczenia dziedziczenia a uczestnicy sprawy
Sporządzenie notarialnego poświadczenia dziedziczenia wymaga zgromadzenia odpowiednich osób w jednym czasie w kancelarii notarialnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami APD jest możliwe tylko wtedy, gdy w czynności będą uczestniczyli wszyscy potencjalni spadkobiercy (testamentowi i ustawowi). Brak chociażby jednej z takich osób przekreśla szanse na uzyskanie poświadczenia, a zainteresowani będą musieli załatwić wszystkie formalności przed sądem.
Przykład 2.
Krzysztof, Marek i Barbara są dziećmi Jana – mężczyzna zmarł w lutym 2022 roku, pozostawiając po sobie żonę Aleksandrę. W pozostawionym przez siebie testamencie do dziedziczenia powołał najmłodszego syna Krzysztofa – pozostała część rodziny nie otrzyma nic. Marek i Krzysztof zgodnie twierdzą, że sprawę spadkową można załatwić przed notariuszem – zależy im na czasie. Barbara i Aleksandra co prawda mają wątpliwości co do słuszności pozostawionego testamentu, jednak ich uczestnictwo w czynności notarialnej nie jest możliwe (Barbara przebywa obecnie za granicą i nie zamierza wracać do kraju, natomiast Aleksandra nie ma czasu na wizyty w kancelarii). W tej sytuacji notariusz nie może sporządzić APD, ponieważ byłoby to możliwe tylko przy obecności wszystkich spadkobierców – zarówno tych powołanych, jak i niepowołanych do spadku. Jedyną drogą pozostaje więc skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.
Akt poświadczenia dziedziczenia a testamenty szczególne
Kolejną przeszkodą do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jest fakt pojawienia się testamentu szczególnego. Kodeks cywilny przewiduje, że w ramach tej kategorii odnajdziemy testamenty ustne, wojskowe oraz sporządzone na polskim statku morskim lub powietrznym (tzw. testament podróżny).
Notariusze mogą poświadczać wyłącznie prawa do spadku nabyte w drodze dziedziczenia ustawowego albo na podstawie testamentów zwykłych (własnoręcznych, notarialnych lub urzędowych).
Podsumowanie
Akt poświadczenia dziedziczenia jest notarialnym dokumentem potwierdzającym prawa do uzyskanego spadku. Mimo że jego uzyskanie jest znacznie szybsze niż wydanie sądowego postanowienia ws. stwierdzenia nabycia spadku, to notariusz nie będzie mógł go sporządzić, jeśli nie zostaną spełnione odpowiednie warunki. APD jest niemożliwe do uzyskania, gdy istnieje już inne APD, toczy się lub zakończyła się już sprawa sądowa ws. stwierdzenia praw do spadku, istnieje konflikt pomiędzy spadkobiercami, w czynności poświadczeniowej nie wezmą udział wszyscy spadkobiercy (nawet ci potencjalni) lub gdy sprawa dotyczy dziedziczenia na podstawie testamentu szczególnego.
