Czy rodzic, który ma ograniczoną władzę rodzicielską, może wystąpić o wyrobienie dziecku dokumentu tożsamości?

W czasach, kiedy wielu rodziców małoletnich jest skonfliktowanych, zdarza się, że dochodzi do prób działań mających na celu wyrobienie dziecku dokumentu tożsamości bez zgody drugiego rodzica. Jak wygląda sytuacja, kiedy wyrobić dokument tożsamości chciałby rodzic mający ograniczoną władzę rodzicielską?

Dokumenty tożsamości

Dokumentami potwierdzającymi tożsamość i polskie obywatelstwo są wyłącznie:

• dowód osobisty,
• paszport.

Władza rodzicielska a wyrobienie dziecku dowodu osobistego

Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W braku porozumienia rodziców sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Stosownie do art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, przy czym pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Trwała przeszkoda uzasadniająca pozbawienie władzy rodzicielskiej to taka przeszkoda, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas niedający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długi okres, z reguły wieloletni, czego przykładem może być zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej, jego wyjazd na stałe za granicę połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie rodzica w zakładzie karnym w celu odbycia długotrwałej kary, umieszczenie go z powodu nieuleczalnej choroby w odpowiednim zakładzie leczniczym. Konkretnymi przyczynami pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej z powodu jej nadużywania lub zaniedbań najczęściej są nałóg pijaństwa rodziców, ich rozwiązły tryb życia, uprawianie przestępczego procederu, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, nadmierne karcenie dziecka, znęcanie się nad dzieckiem, całkowity brak zainteresowania dzieckiem. Pamiętać należy, że pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej uzasadnia takie zaniedbywanie przez nich obowiązków, które może być zakwalifikowane jako rażące, dlatego muszą to być zaniedbania poważne. Jednakże pozbawienie władzy rodzicielskiej mogą uzasadniać także zaniedbania o mniejszym ciężarze, jeżeli nabierają one cech uporczywości i niepoprawności. 

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec o zawieszeniu władzy rodzicielskiej. Istota zawieszenia władzy rodzicielskiej polega na tym, że wynikające z niej prawa i obowiązki rodziców nie przestają wprawdzie istnieć, jednakże przez pewien czas nie mogą być wykonywane. Orzeczenie o zawieszeniu władzy rodzicielskiej może być wydane, gdy wystąpiła przeszkoda, która wyłącza całkowicie możliwość wykonywania władzy rodzicielskiej, ale ma charakter przemijający, zatem po jej ustaniu dziecko będzie jeszcze podlegało władzy rodzicielskiej i rodzice podejmą swoje obowiązki. Ocena, czy przeszkoda ma charakter przemijający, zależy od przewidywanego czasu jej trwania, który nie może być zbyt odległy. W wyniku zawieszenia władzy rodzicielskiej rodzic nie jest pozbawiony tej władzy, ale nie może jej wykonywać.

Dowód osobisty jest wydawany dziecku na wniosek:

• jednego z rodziców,
• opiekuna,
• kuratora.

Wskazać należy, że z uwagi na sytuacje, w których rodzic niemający pełnej władzy rodzicielskiej lub jej pozbawiony występował o wyrobienie dowodu osobistego dla małoletniego, były kierowane przez drugiego rodzica skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich. W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o podjęcie działań mających na celu eliminację takich sytuacji poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji. Na ten moment nie zostały podjęte działania, aby to zmienić. Jeśli tylko pojawią się stosowne regulacje, będziemy o tym informować. 

Przykład 1. 

Czy pan Krystian, który ma ograniczoną władzę rodzicielską do prawa zasięgania informacji o leczeniu, nauce i stanie zdrowia małoletniej Gabrieli, może złożyć wniosek o wyrobienie dziecku dokumentu tożsamości w postaci dowodu osobistego?

W świetle obowiązujących przepisów organ, do którego pan Krystian taki wniosek złoży, musi wydać taki dowód dla małoletniego dziecka.

Co zawiera dowód osobisty dziecka?

Dowód osobisty także w przypadku dziecka posiada warstwę graficzną i warstwę elektroniczną.

Warstwa graficzna dowodu osobistego zawiera:

1. dane dotyczące osoby obejmujące:
• nazwisko,
• imię (imiona),
• nazwisko rodowe,
• imiona rodziców,
• datę i miejsce urodzenia,
• płeć,
• wizerunek twarzy,
• numer PESEL,
• obywatelstwo,
• odwzorowanie własnoręcznego podpisu osoby, która ukończyła 12. rok życia, z wyjątkiem osoby, która nie może złożyć podpisu;
2. dane dotyczące dowodu osobistego:

• serię i numer dowodu osobistego,
• datę wydania,
• datę ważności,
• oznaczenie organu wydającego dowód osobisty,
• numer CAN.

Warstwa elektroniczna dowodu osobistego zawiera:

1. wskazane wcześniej dane zamieszczone w warstwie graficznej dowodu osobistego zapisane w formie elektronicznej (tj. nazwisko, imię lub imiona, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, płeć, numer PESEL, obywatelstwo, serię i numer dowodu osobistego, datę wydania dowodu osobistego, datę ważności dowodu osobistego, oznaczenie organu wydającego dowód osobisty) wraz z danymi je uwierzytelniającymi, z wyjątkiem numeru CAN, a ponadto:

• dane biometryczne obejmujące wizerunek twarzy i odciski palców,
• certyfikat identyfikacji i uwierzytelnienia wraz z danymi umożliwiającymi identyfikację elektroniczną i uwierzytelnienie,
• certyfikat podpisu osobistego wraz z danymi do składania podpisu,
• certyfikat potwierdzenia obecności wraz z danymi umożliwiającymi jego użycie,
• przestrzeń umożliwiającą umieszczenie kwalifikowanego certyfikatu podpisu elektronicznego zgodnego z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 roku w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylającego dyrektywę 1999/93/WE.

Przykład 2.

Czy pani Dagmara, która usłyszała, że w dowodzie osobistym dziecka nie umieszcza się jego odcisków palców, może domagać się, aby tego zaniechano, jeśli chce wyrobić swojemu 13-letniemu synowi Jakubowi ten dokument?

Z uwagi na to, że małoletni ukończył 12. rok życia, w wypadku wyrabiania mu dowodu osobistego konieczne jest pobranie odcisków palców. Odstąpienie od pobrania odcisków palców mogłoby nastąpić jedynie, gdyby nie byłoby możliwe fizyczne pobranie odcisku któregokolwiek z palców, ewentualnie gdyby to w ogóle niemożliwe.

Wyrobienie dziecku paszportu a władza rodzicielska

Wyrobienie dziecku paszportu wygląda inaczej niż w przypadku dowodu osobistego. W związku ze zmianami, jakie weszły od listopada 2022 roku związanymi z wprowadzeniem Rejestru Dokumentów Paszportowych, złożenie wniosku o wydanie paszportu wymaga osobistego stawiennictwa wnioskodawcy w organie paszportowym. Wniosek o wydanie paszportu jest generowany bezpośrednio w Rejestrze Dokumentów Paszportowych przez pracownika właściwego urzędu, a następnie jest podpisywany przez wnioskodawcę na dedykowanym urządzeniu umożliwiającym elektroniczne złożenie podpisu. 

W przypadku dzieci wyrobienie paszportu, gdy nie mają one zdolności do czynności prawnych lub mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych do osiągnięcia 18. roku życia, wymaga zgody matki i ojca tej osoby.

W wypadku zaistnienia sytuacji, kiedy pomiędzy rodzicami nie ma zgody na wyrobienie dziecku paszportu lub nie ma możliwości uzyskania zgody jednego z rodziców, wówczas zgodę na wydanie dokumentu paszportowego zastępuje orzeczenie sądu rodzinnego, które przedkłada się do wniosku o wydanie dokumentu paszportowego. 

Regulacje dotyczące zgody stosuje się odpowiednio do opiekunów prawnych i kuratora.

Z powyższego wynika, że wyrobienie dziecku paszportu wymaga zgody opiekunów, a tym samym w większości przypadków bez zgody drugiego rodzica w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej lub jej ograniczenia czy zawieszenia nie będzie to możliwe. Zawsze konieczne jest przedłożenie odpowiednich dokumentów, zatem eliminuje to patologiczne sytuacje, gdy rodzic nieposiadający pełnej władzy rodzicielskiej, wykorzystując luki w prawie, może wyrobić dziecku dokument tożsamości, co może mu nawet pomóc takie dziecko uprowadzić za granicę. 

Ograniczona władza rodzicielska a wyrobienie dziecku dokumentu tożsamości - podsumowanie

Podsumowując, na ten moment rodzic mający ograniczoną władzę rodzicielską, może pozwolić sobie na wyrobienie dziecku dokumentu tożsamości jakim jest dowód, ale nie może wyrobić dziecku paszportu. Podejmowane są inicjatywy, aby pozbawić takich rodziców możliwości wyrobienia dowodu osobistego, jednak na ten moment nie zostało to formalnie uregulowane.