Niezgłoszenie nabycia spadku do urzędu skarbowego - sankcje karno-skarbowe

W wypadku śmierci najbliższej osoby, często w czasie trwania żałoby, spadkobiercy zmarłego muszą zmierzyć się z różnego rodzaju formalnościami, jakich należy dopełnić w związku z nabyciem spadku. Jedną z nich jest stwierdzenie nabycia spadku, które może nastąpić w formie sądowego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub w formie aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza. Co grozi za niezgłoszenie nabycia spadku do urzędu skarbowego?

Nabycie spadku

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku przed sądem inicjuje złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu spadku, czyli sądu właściwego dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.

We wniosku tym należy wskazać:

• datę i miejsce śmierci spadkodawcy;
• miejsce ostatniego pobytu spadkodawcy;
• osoby, które powołane są do spadku;
• informację, czy sporządzono testament;
• informację dotyczącą stanu cywilnego i rodzinnego spadkodawcy;
• informację, ile razy spadkodawca zawarł związek małżeński;
• informację, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne;
• informację, czy któryś ze spadkobierców zawierał ze spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia lub został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Innymi załącznikami do wniosku są: 

• akt zgonu spadkodawcy; 
• akty urodzenia uczestników postępowania, a w przypadku zamężnych kobiet – akty małżeństwa spadkobierców.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku podlega opłacie sądowej w wysokości 100 zł. Ponadto należy uiścić opłatę w wysokości 5 zł za wpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku do Rejestru Spadkowego.

Sąd w toku postępowania z urzędu ustala krąg spadkobierców, a następnie po przeprowadzeniu postępowania stwierdza nabycie spadku i wydaje postanowienie.

Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia wymaga umówienia terminu spotkania u notariusza, a co najważniejsze – stawiennictwa wszystkich osób mogących być spadkobiercami.

Sporządzenie takiego aktu przez notariusza pozwala szybciej uzyskać dokument potwierdzający prawo do spadku, jednak jest droższe od postępowania przed sądem, gdyż opłata za czynności notariusza ustalana jest indywidualnie. W tym wypadku również konieczne jest podanie notariuszowi informacji wykazywanych we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i przedłożenie odpisu aktu zgonu, aktów małżeństwa i  urodzenia spadkobierców. Jeśli został sporządzony testament, należy o tym fakcie poinformować notariusza.

Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest dopuszczalne jedynie, kiedy osoby stające przed notariuszem są zgodne co do nabycia spadku na podstawie ustawy bądź testamentu.

W przypadku istnienia sporu co do podstawy powołania do spadku notariusz nie sporządzi aktu poświadczenia dziedziczenia, natomiast spadkobiercy będą musieli skierować sprawę na drogę postępowania sądowego.

Wiele osób jest przekonanych, że dopełnienie formalności związanych ze sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia czy też związanych z postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku jest wystarczające do załatwienia kwestii spadkowych, a przez to zapomina o tym, że nabycie spadku należy zgłosić do urzędu skarbowego.

Zgłoszenie nabycia spadku przez osoby najbliższe – formularz SD-Z2

Zgłoszenie nabycia spadku do urzędu skarbowego przez osoby najbliższe chcące skorzystać z ustawowego zwolnienia z podatku od spadku powinno nastąpić w terminie 6  miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku, a w wypadku sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od zarejestrowania tego aktu.

Zgłoszenia nabycia spadku przez osoby najbliższe należy dokonać na formularzu SD-Z2.

Do zgłoszenia o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych należy dołączyć postanowienie sądu stwierdzające nabycie praw majątkowych lub akt poświadczenia dziedziczenia. Można dołączyć także inne dokumenty, np. wypis z rejestru gruntów, decyzje podatku od nieruchomości.

Właściwy do złożenia zgłoszenia jest urząd skarbowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w przypadku braku takiego miejsca  – według ostatniego miejsca jego pobytu. Kiedy w skład spadku wchodzi nieruchomość, będzie to urząd skarbowy położenia tej nieruchomości. Gdy w spadku nabyto kilka nieruchomości podlegających pod właściwość miejscową tego samego urzędu skarbowego, wówczas właściwy nadal pozostaje urząd skarbowy właściwy ze względu na położenie nieruchomości. Podobnie, gdy doszło do nabycia nieruchomości i innych składników majątkowych. Jeśli jednak doszło do nabycia kilku nieruchomości rozsianych po terytorium całego kraju, wówczas właściwy  będzie urząd skarbowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w przypadku braku takiego miejsca  – według ostatniego miejsca jego pobytu.

Przykład 1.

Pan Jan zmarł, pozostawiając w spadku nieruchomość położoną w Opolu. Przed śmiercią ostatnim miejscem jego pobytu był Kraków. W takim wypadku nabycie spadku należy zgłosić w Urzędzie Skarbowym w Opolu.

Dopełnienie formalności w terminie w przypadku osób najbliższych, tj. małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków, rodzeństwa, rodziców, dziadków, pasierbów, ojczyma, macochy, prowadzi do uzyskania całkowitego zwolnienia z podatku od spadku.

Zgłoszenie nabycia spadku przez inne osoby niż osoby najbliższe lub osoby najbliższe niekorzystające ze zwolnienia od podatku od spadku

Osoby, które nie kwalifikują się do zwolnienia z podatku od spadku, gdyż nie są osobami najbliższymi spadkodawcy, mają obowiązek złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, a więc w terminie miesiąca od daty nabycia spadku, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych na formularzu SD-Z3.

Kiedy spadkobierca nie dopełnił obowiązków w zakresie zgłoszenia spadku, powinien jak najszybciej, gdy poweźmie informację o takiej konieczności, złożyć deklarację do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. W takiej sytuacji organ skarbowy ustali należny podatek od spadku z uwzględnieniem przewidzianych w przepisach prawa ulg obejmujących kwotę wolną od podatku wraz z ewentualnymi odsetkami.

Sankcje podatkowe za niezgłoszenie nabycia spadku

Jeszcze do niedawna główną sankcją za niezgłoszenie nabycia spadku była konieczność uiszczenia należnego podatku wraz z odsetkami, nawet kiedy zobowiązanie było już przedawnione. Spadkobierca najczęściej dowiadywał się o tym, że musi zapłacić podatek, w momencie kiedy chciał sprzedać nieruchomość nabytą w spadku i potrzebował zaświadczenia z urzędu skarbowego o uregulowaniu podatku od spadku lub jego przedawnieniu wymagane przez notariuszy do sporządzenia aktu notarialnego sprzedaży nieruchomości. Wskazać należy, że jeżeli przedmiotem aktu notarialnego, który ma być sporządzony, będzie zbycie praw do spadku albo zbycie lub obciążenie rzeczy lub praw majątkowych uzyskanych tytułem określonym w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, notariusz może dokonać tych czynności po przedstawieniu zaświadczenia wydanego przez naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego, że nabycie jest zwolnione od podatku albo że należny podatek został zapłacony, albo zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.

Organy odmawiały wydania zaświadczenia, powołując się na okoliczność, że spadkobierca nie zgłosił do opodatkowania nabytego spadku, a powołał się na to dopiero, ubiegając się o wydanie zaświadczenia przez organ podatkowy. Zdarzenie to powodowało w ocenie organów podatkowych powstanie obowiązku podatkowego zgodnie z art. 6 ust. 4 ustawy z 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn.

Jedna z takich spraw trafiła m.in. pod osąd Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie, który w wyroku z 23 czerwca 2020 roku (I SA/Rz 151/20) wskazał: „orzecznictwo sądów administracyjnych aktualnie wypracowało jednolite stanowisko odnośnie do tego, że podatnicy podatku od spadków i darowizn, są zobligowani do złożenia odpowiedniego zeznania podatkowego, na podatek od spadków i darowizn, tylko w  przypadku powstania obowiązku podatkowego, na podstawie art. 6 ust. 1 u.s.d. Obowiązku ponownego złożenia takiego nie mają zaś w przypadku, o którym mowa w art. 6 ust. 4 u.s.d. (zob. m.in. wyrok NSA z dnia 6 października 2017 roku, sygn. II FSK 2366/15, wyrok NSA z dnia 19 września 2017 roku, sygn. II FSK 2120/15, wyrok WSA w Łodzi z dnia 18 października 2018 roku, sygn. I SA/Łd 475/18). To zaś przesądza o tym, że termin do wydania decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 68 § 1 Ordynacji, wynosi w tym wypadku 3 lata, (pogląd taki potwierdza wyrok tut. Sądu z dnia 17 stycznia 2019 roku, sygn. I SA/Rz 939/18 – dostępny w CBOiS). Mając na względzie treść art. 6 ust. 4 u.s.d. i powyższe rozważania należy zgodzić się z organem, że rozwiązania przyjęte w art. 6 ust. 4 u.s.d. służą zabezpieczeniu interesów fiskusa przed niewywiązywaniem się przez podatników z ich obowiązków, jednakże rodzi się w tym wypadku zasadnicze pytanie, a mianowicie czy w przypadku nabycia tytułem dziedziczenia własności rzeczy i praw majątkowych i niezgłoszenia tego faktu do opodatkowania, organy podatkowe mogą skorzystać z obu stwarzanych przez art. 6 ust. 4 u.s.d. możliwości skonkretyzowania, poprzez swoją decyzję, obowiązku podatkowego, zwłaszcza w sytuacji, w której z urzędu dysponują informacją o fakcie nabycia spadku, otrzymaną z właściwego sądu spadku. […] Skoro, jak to wyżej już stwierdzono, w świetle aktualnego orzecznictwa sądów administracyjnych, skarżąca nie miała w tym wypadku obowiązku składania zeznań podatkowych, to zgodnie z art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej prawa do wydania decyzji ustalających jej zobowiązania podatkowe ulegały przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od końca roku, w którym powstały obowiązki podatkowe. […] W świetle powyższego nie można więc zaakceptować poglądu, zgodnie z którym właściwy organ podatkowy, dysponując urzędową informacją o nabyciu spadku przez konkretnego podatnika, mając możliwość wszczęcia postępowania w sprawie i tym sposobem doprowadzenia do efektywnego wykonania zobowiązania, nie podejmuje żadnych działań w tym zakresie, a postępowanie w sprawie ustalenia zobowiązania podatkowego inicjuje dopiero wiele lat później, nawet po upływie terminów, przewidzianych w art. 68 § 1 Ordynacji na wydanie decyzji ustalającej, powołując się właśnie na konieczność efektywnego egzekwowania obowiązków podatkowych w stosunku do podatników, którzy nie zgłosili nabycia przedmiotów spadkowych do opodatkowania. W tym wypadku bowiem tego rodzaju możliwość nie znajduje odzwierciedlenia przepisach prawa, mając na względzie zasady ich gramatycznej wykładni. Nie znajduje też potwierdzenia w wynikach wykładni funkcjonalnej i systemowej”.

Aktualnie spadek zostanie opodatkowany, jeśli nie doszło do przedawnienia terminu do wydania decyzji ustalającej wysokość podatku, który wynosi 3 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Sankcje karno-skarbowe za niezgłoszenie nabycia spadku

Obecnie najdotkliwszą sankcją za niezgłoszenie nabycia spadku jest odpowiedzialność karna skarbowa. Zgodnie z art. 54 § 1 Kodeksu karnego skarbowego „podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca ww. czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych”. Jeżeli natomiast kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego polegającego na tym, że podatnik nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Podsumowując, najlepiej zgłosić nabycie spadku jak najszybciej po formalnym potwierdzeniu prawa do niego, gdyż pozwoli to osobom najbliższym nie tylko uniknąć opodatkowania spadku, lecz także ewentualnej odpowiedzialności karnej skarbowej, natomiast w przypadku osób trzecich niekorzystających ze zwolnienia zgłoszenie nabycia spadku wprawdzie łączy się z koniecznością opodatkowania, ale pozwala na uniknięcie odpowiedzialności karnoskarbowej.