Wyjazd dziecka za granicę z jednym rodzicem - czy potrzebna jest zgodna drugiego opiekuna?
Wspólne wakacyjne wyjazdy mogą być naprawdę przyjemne. Co jednak, jeśli jeden z rodziców nie wyraża zgody na wyjazd dziecka? Czy w takiej sytuacji zgoda ojca albo matki małoletniego jest wystarczająca do tego, aby wyjechać z nim poza granice Polski? Poniżej przedstawiamy, kiedy wyjazd dziecka za granicę z jednym rodzicem może być kłopotliwy.
Władza rodzicielska nad dzieckiem
Zgodnie z obowiązującymi przepisami co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Wpływ na zakres tej władzy ma jedynie sąd, który może ją skutecznie ograniczyć lub wyłączyć całkowicie. Władza rodzicielska rozpościera się nad dzieckiem aż do czasu, gdy osiągnie ono pełnoletność, co w praktyce oznacza z reguły ukończenie 18. roku życia. Pozwala ona rodzicom na sprawowanie pieczy nad małoletnim oraz podejmowanie decyzji, które mają wpływ na jego życie.
Jeśli rodzice nadużywają władzy nad swoim dzieckiem i robią to w sprzeczności z dobrem małoletniego, władza rodzicielska może zostać ograniczona, a nawet całkowicie wyłączona. Dotyczy to każdego z rodziców na dowolnym etapie rozwoju dziecka. Do ograniczenia lub wyłączenia władzy rodzicielskiej dochodzi najczęściej, gdy rodzice stosują wobec dziecka przemoc fizyczną lub psychiczną. Kwestia władzy rodzicielskiej jest również rozpatrywana obowiązkowo podczas spraw rozwodowych, przy czym sąd może utrzymać jej pełny zakres względem każdego z rodziców dziecka.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza konieczność osiągania kompromisów pomiędzy matką a ojcem dziecka. W praktyce oznacza to, że w ważnych dla małoletniego sprawach niezbędne jest wypracowanie porozumienia. W przeciwnym wypadku jeden rodzic nie może decydować o życiu dziecka bez zgody i wiedzy drugiego. Jeśli jednak drugi rodzic został ograniczony we władzy rodzicielskiej i nie przysługuje mu prawo współdecydowania o losach dziecka albo nie posiada żadnej władzy rodzicielskiej nad małoletnim, to w takich przypadkach decyzje podejmuje wyłącznie ten z rodziców, który posiada taką władzę. Dotyczy to także kwestii wyjazdów małoletniego poza granice RP.
Wyjazdy dziecka a zgoda rodziców
Jeśli rodzice małoletniego zgadzają się co do wyjazdu dziecka poza Polskę, to w takich przypadkach nie dochodzi do powstania żadnego problemu. Bez znaczenia jest w takiej sytuacji to, czy rodzice małoletniego są małżeństwem, żyją w nieformalnym związku, czy też nie tworzą żadnej relacji. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy jeden z rodziców nie zgadza się na wyjazd dziecka z drugim rodzicem – bez względu na to, czy dotyczy to wakacji w Polsce, czy też w innym kraju.
Zgodnie z treścią art. 97 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Z powyższego przepisu należy odczytać, że podejmowanie decyzji co do istotnych spraw dziecka wymaga pełnej zgody zarówno po stronie matki, jak i ojca małoletniego. Jeśli takiej zgody zabraknie, drugi rodzic nie może samodzielnie podjąć decyzji co do przyszłości wspólnego dziecka, nawet jeśli byłaby ona obiektywnie korzystna i nie zagrozi dobru małoletniego. Kwestia zgody na wyjazd wakacyjny jednego rodzica musi być zawsze omawiana z drugim rodzicem, jeśli posiada on władzę rodzicielską nad małoletnim. W przeciwnym wypadku możemy uznać, że wyjazd bez wymaganej zgody będzie stanowił formę uprowadzenia dziecka, za co grozi surowa odpowiedzialność karna.
Na wyjazd za granicę na pobyt stały małoletniego wraz z jednym z rodziców, któremu w wyroku rozwodowym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego, jeżeli drugi z rodziców, któremu powierzono nadzór nad wychowywaniem dziecka, nie złożył oświadczenia wyrażającego zgodę na wyjazd dziecka.
Przepis art. 97 kro, stanowiący o obowiązku i uprawnieniu każdego z rodziców do wykonywania władzy rodzicielskiej oraz konieczności zwrócenia się do sądu opiekuńczego w sytuacji braku porozumienia pomiędzy rodzicami w istotnych sprawach dziecka, należy interpretować rozszerzająco. O zakwalifikowaniu sprawy jako istotnej nie powinny decydować wyłącznie kryteria obiektywne (ocena sądu), ale również subiektywne (ocena wnioskodawcy), skoro brak porozumienia między rodzicami doprowadził do konfliktu, a odmowa rozstrzygnięcia przekreślałaby cel omawianego przepisu. Pojęcie istotnej sprawy dziecka sprowadzałoby się przy takiej wykładni do spraw, w których rodzice nie mogą dojść do porozumienia. Odmowa rozstrzygnięcia sprawy przez sąd mogłaby prowadzić do pogłębienia się konfliktu i w tym sensie byłaby sprzeczna z naczelną zasadą polskiego prawa rodzinnego, tj. ochroną dobra dziecka. O zakwalifikowaniu sprawy jako istotnej dla dziecka nie powinny decydować wyłącznie kryteria obiektywne (ocena sądu), ale również subiektywne (ocena wnioskodawcy), skoro brak porozumienia między rodzicami doprowadził do konfliktu, a odmowa rozstrzygnięcia przekreślałaby cel przepisu art. 97 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Przykład 1.
Pani Barbara i pan Kamil są małżeństwem i mają córkę Oliwię, która niedawno skończyła 13 lat. Matka dziecka postanowiła pojechać z córką do Hiszpanii na wakacje, jednak pan Kamil stwierdził, że taka podróż jest za droga i zbyt długa dla dziewczynki. Zabronił wyjazdu Oliwii, jednak stwierdził, że pani Barbara może jechać w podróż sama, jeśli tylko chce. Kobieta postanowiła zabrać ze sobą córkę, bez względu na zdanie męża – czy może to zrobić?
Nie, ponieważ władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, a decyzja o wspólnym wakacyjnym wyjeździe z dzieckiem jest uznawana w orzecznictwie za ingerencję w istotne sprawy małoletniego. Jeśli pani Barbara wyjedzie z Oliwią wbrew woli pana Kamila, naraża się na odpowiedzialność jak za uprowadzenie dziecka.
Przykład 2.
Pan Piotr i pani Magdalena są rozwiedzeni i mają małoletniego syna Tomasza. W wyroku rozwodowym sąd zadecydował o odebraniu władzy rodzicielskiej panu Piotrowi, choć pozostawił mu prawo do utrzymywania kontaktów z synem pod nadzorem matki. Pani Magdalena chce wyjechać z Tomaszem na wakacje do USA. Ojciec dziecka dowiedział się o planach byłej żony i zakazał jakichkolwiek wyjazdów z ich synem, grożąc przy tym pani Magdalenie, że zgłosi sprawę na policję. Czy kobieta może pojechać z synem na zagraniczne wakacje?
Tak, ponieważ tylko jej przysługuje pełna władza rodzicielska nad dzieckiem. Pan Piotr nie posiada żadnej władzy nad synem, co oznacza, że nie może decydować o jego sprawach, w tym o możliwości wyjazdu na wakacje z matką.
Zgoda sądu na wyjazd wakacyjny dziecka
Jeśli jeden z rodziców posiadających władzę rodzicielską nie wyraża zgody na wyjazd wakacyjny dziecka z drugim rodzicem, rozwiązaniem może być skierowanie sprawy do sądu opiekuńczego i uzyskanie tzw. zgody zastępczej. Zdarza się bowiem, że oporny rodzic blokuje działania drugiego dla samej zasady, naruszając w ten sposób dobro ich wspólnego dziecka. W takim przypadku rodzic, który chce wyjechać na zagraniczne wakacje z synem lub córką, nie musi obawiać się odpowiedzialności karnej za ewentualne uprowadzenie dziecka, wcześniej jednak musi zadbać o uzyskanie zgody sądu na planowany wyjazd.
Aby uzyskać zgodę sądu na wyjazd wakacyjny dziecka, koniecznie jest złożenie wniosku do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Wniosek podlega stałej opłacie sądowej w kwocie 100 zł. Należy wskazać w nim, czego ma dotyczyć zastępcza zgoda sądu i dlaczego jeden z rodziców blokuje działania drugiego rodzica. Po przeprowadzeniu rozprawy i wysłuchaniu obu stron sąd podejmuje rozstrzygnięcie, w którym albo wyrazi zgodę na wyjazd dziecka, albo odmówi jej wydania. Takie orzeczenie można oczywiście zakwestionować i odwołać się do sądu II instancji.
Wyjazd dziecka za granicę w celu spędzenia tam wakacji jako należący do istotnych spraw dziecka wymaga zgody obojga rodziców, wykonujących władzę rodzicielską, a w braku takiej zgody orzeczenia sądu opiekuńczego.
Przykład 3.
Pan Marcin jest ojcem małoletniego Wojciecha i byłym partnerem pani Iwony. Rodzice dziecka nigdy nie byli małżeństwem, jednak oboje posiadają pełną władzę rodzicielską nad dzieckiem. Pan Marcin chce zabrać syna na wakacje do swojej rodziny we Włoszech, jednak pani Iwona nie wyraża na to zgody. Czy ojciec dziecka może wyjechać z nim na zagraniczne wakacje?
Tak, ale tylko wtedy, gdy uzyska zastępczą zgodę właściwego sądu opiekuńczego.
Wyjazd dziecka za granicę z jednym rodzicem – podsumowanie
Jeden rodzic może wyjechać z dzieckiem na zagraniczne wakacje wyłącznie, gdy uzyska na to zgodę drugiego rodzica. Taka zgoda nie jest wymagana, gdy drugi z rodziców nie posiada żadnej władzy rodzicielskiej nad dzieckiem lub jest ona mu ograniczona i nie może decydować o istotnych sprawach małoletniego. W przypadku, gdy jeden z rodziców nie wyraża zgody na wyjazd dziecka, drugi może złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o wydanie tzw. zgody zastępczej.
