Urlop opiekuńczy - ile wynosi jego wymiar?

Wejście w życie unijnych dyrektyw spowodowało, że pracownicy mają możliwość skorzystania z nowego uprawnienia, jakim jest urlop opiekuńczy. Różni się on jednak od pozostałych zwolnień od pracy, jakie obecnie przysługują z tytułu opieki nad dzieckiem czy członkiem rodziny. W niniejszym artykule przedstawiamy między innymi, jaki jest jego wymiar i czy będzie to urlop płatny.

Uprawnieni do korzystania z urlopu opiekuńczego

W 26 kwietnia 2023 r Kodeksie pracy pojawił się nowy dział, w którym dokładnie opisano zasady wnioskowania o urlop opiekuńczy. Jak można przeczytać w art. 173¹ § 1, pracownik może skorzystać z takiego wolnego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych.

Według definicji podanej w Kodeksie pracy (na cele skorzystania z urlopu opiekuńczego) członkami rodziny są syn, córka, matka, ojciec lub małżonek. Istotne jest również to, że osobą zamieszkującą we wspólnym gospodarstwie domowym jest również partner życiowy, dzięki czemu z dodatkowego wolnego będą mogły w razie potrzeby korzystać również osoby, które nie zdecydowały się na sformalizowanie swojego związku.

Wymiar urlopu opiekuńczego

Pracownik może skorzystać z urlopu opiekuńczego jedynie przez 5 dni w roku kalendarzowym. Limit ten nie przysługuje proporcjonalnie do okresu zatrudnienia, a niewykorzystany nie przechodzi na kolejne lata. Można wybrać go w pojedynczych dniach lub w całości ciągiem.

Na ten moment nie jest jednak określone, w jaki sposób pracodawca ma dokumentować udzielenie pracownikowi takiego wolnego. Zwykle w przypadku nieobecności podlegających limitowaniu w ciągu roku wykazuje się je w świadectwie pracy, dlatego należy spodziewać się, że po wejściu nowych przepisów w życie i ten dokument zostanie zaktualizowany.

Złożenie wniosku o urlop opiekuńczy

Sposób wnioskowania o udzielenie urlopu opiekuńczego oraz dane, jakie powinny znaleźć się we wniosku, zostały ściśle określone w przepisach. Aby skorzystać z tego uprawnienia, pracownik musi przekazać pracodawcy wniosek z co najmniej jednodniowym wyprzedzeniem. Zatrudniony może to zrobić zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Dane, jakie trzeba zawrzeć we wniosku, to:

• imię i nazwisko osoby, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych;
• przyczyna konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
• stopień pokrewieństwa z pracownikiem, jeżeli pracownik sprawuje opiekę nad członkiem rodziny (opieka nad synem, córką, matką, ojcem lub małżonkiem);
• adres zamieszkania osoby niebędącej członkiem rodziny (niewymienionej w art. 173¹ § 2).

Podanie tych danych może być decydujące dla uzyskania zgody na skorzystanie z urlopu opiekuńczego.

We wniosku nie powinny być podawane szczegółowe informacje o stanie zdrowia osoby, nad którą będzie sprawowana opieka. Obowiązkowe będzie jedynie wpisanie przyczyny powodującej konieczność sprawowania osobistej opieki nad członkiem rodziny czy zamieszkującą z nami osobą. Nie jest potrzebne również zaświadczenie lekarskie – pracodawca nie może żądać go od pracownika, co potwierdzone zostało też w uzasadnieniu do projektu ustawy: „Zgodnie z opinią Ministerstwa Zdrowia nie należałoby opierać przesłanek do udzielenia tego świadczenia wyłącznie na zaświadczeniu wydawanym w systemie ochrony zdrowia. Obowiązek wydawania odnośnych zaświadczeń stanowiłby kolejne obciążenie biurokratyczne, co najpewniej w największym stopniu dotknęłoby lekarzy POZ. Mając na względzie sytuację epidemiczną, która utrudniła dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej dla wielu Polaków, zasadniejszym byłoby wprowadzanie rozwiązań, które odciążą system opieki zdrowotnej i zoptymalizują jego wydajność, a nie obciążą go obowiązkiem wykonywania usług niezwiązanych bezpośrednio z udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej. Ministerstwo podkreśliło także, że każdorazowo zgłaszanie się do lekarza o wydanie takiego zaświadczenia skutkowałoby tworzeniem fikcji, że dana osoba (opiekun) będzie chciała skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej, gdyż korzystałaby ona z tych samych kolejek oczekiwania na świadczenia jak regularni pacjenci”.

Oznacza to, że pracodawca nie ma prawa do sprawdzania, czy informacje zawarte we wniosku pracownika faktycznie zaistnieją.

Pobierz darmowy wzór wniosku o urlop opiekuńczy!

Czy pracownikowi będzie przysługiwało wynagrodzenie za czas urlopu opiekuńczego?

Urlop opiekuńczy to nieobecność, za którą pracownik nie zachował prawa do wynagrodzenia. Istotne jest jednak to, że czas korzystania z niego wlicza się do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

W miesiącu, w którym pracownik skorzysta z tego uprawnienia, konieczne będzie proporcjonalne zmniejszenie pensji. W związku z tym zastosowanie będzie miał § 12 ust. 1 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.

Według tego przepisu wynagrodzenie za czas przepracowany należy ustalić według następującego schematu:

• miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu;
• otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn;
• obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.

Przykład

Pani Kamila chce skorzystać z urlopu opiekuńczego 17–18 listopada 2023 roku. Pracownica otrzymuje co miesiąc wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej 7 000,00 zł. Pracuje na pełny etat w podstawowym czasie pracy. Pensję za przepracowaną część miesiąca należy obliczyć w następujący sposób:

• 7 000,00zł / 160 godz. = 43,75 zł
• 29,76 zł x 16 godz. = 700,00 zł
• 7 000,00 zł – 700,00 zł = 6 300,00 zł.

W związku z wykorzystaniem urlopu opiekuńczego wynagrodzenie pracownicy zostanie pomniejszone o 700,00 zł, w efekcie czego pracodawca za wypłaci jej pensję w kwocie 6 300,00 zł.

Ochrona zatrudnienia w czasie korzystania z urlopu opiekuńczego

Kodeks pracy wprowadza zwiększenie ochrony zatrudnienia pracownika korzystającego z nowych uprawnień, w tym z urlopu opiekuńczego. Pracodawca nie może od dnia złożenia wniosku aż do zakończenia urlopu prowadzić przygotowań do wypowiedzenia umowy z pracownikiem ani rozwiązać z nim stosunku pracy. Jedynym wyjątkiem będzie sytuacja, kiedy zachodzą przesłanki do zakończenia umowy w trybie natychmiastowym z winy zatrudnionego lub kiedy pracodawca udowodni, że podejmując taką decyzję, kierował się obiektywnymi powodami.

Po zakończeniu urlopu pracodawca jest zobligowany dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku lub stanowisku równorzędnym z takim zastrzeżeniem, że warunki nie będą gorsze od tych, które by obowiązywały, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu.

Udzielanie bezpłatnego urlopu opiekuńczego – podsumowanie

Dodatkowe zwolnienie od pracy, jakie zostało wskazane w Kodeksie pracy, umożliwi pracownikom sprawowanie opieki nad najbliższymi osobami bez konieczności posiadania dodatkowych zaświadczeń o ich stanie zdrowia. Należy jednak pamiętać, że urlop opiekuńczy jest limitowany i za czas korzystania z niego nie przysługuje wynagrodzenie.