Urlop macierzyński dla ojca - kiedy przysługuje?
Podstawowym celem każdego urlopu macierzyńskiego jest zapewnienie kontaktu matki z nowo narodzonym dzieckiem. Urlop ten jest odmienny od urlopu ojcowskiego, czy jednak może być także wykorzystywany przez ojca dziecka? Przeczytaj i dowiedz się czy możliwy jest urlop macierzyński dla ojca!
Czym jest urlop macierzyński?
Urlop macierzyński należy do kategorii urlopów związanych z rodzicielstwem i przysługuje matce dziecka, która pozostaje w stosunku pracy. W praktyce oznacza to, że wykonywanie zadań na podstawie jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej (o dzieło lub zlecenie), a także w ramach kontraktu B2B nie uprawnia do skorzystania z tego urlopu.
Zgodnie z treścią art. §180 11-4 Kodeksu pracy pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie,
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia 2 dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia 3 dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia 4 dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia 5 i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania wymiaru, o którym mowa powyżej. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:
- pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko;
- przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony-ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.
„Urlop macierzyński jest obowiązkowym urlopem ustawowym i tylko ściśle określona sytuacja (przesłanka) powoduje jego skrócenie. Artykuł 180 § 5 kp oznacza tylko tyle, że w określonym czasie pracownica może zrezygnować z pozostałej części urlopu. Przepis ten nie zajmuje się sytuacją, w której matka podejmuje pracę zarobkową przed upływem 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Podjęcie przez nią takiej pracy w tym okresie i w ogóle w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego, a tym bardziej w okresie kolejnych urlopów (art. 29 ust. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – t.j. Dz.U. z 2014 roku poz. 159 ze zm.) nie jest równoznaczne z rezygnacją z pozostałej części urlopu macierzyńskiego. Rezygnacja jest zdarzeniem prawnym, wynikającym z woli i działania matki, ściśle określonym i uwarunkowanym. Spełnia się tylko przy zaistnieniu przesłanek opisanych w przepisie. Znaczenie ma przede wszystkim wola samej ubezpieczonej o rezygnacji ze szczególnego urlopu. Czym innym jest sytuacja faktyczna, w której matka podejmuje pracę zarobkową i wcale nie rezygnuje z urlopu macierzyńskiego. Podjęcie pracy nie pozwala też na ustalenie faktyczne (art. 231 kpc) o rezygnacji przez pracownicę z pozostałej części urlopu”.
Ustawodawca przewidział odrębny rodzaj urlopu rodzicielskiego dla ojców nowo narodzonych dzieci – mowa oczywiście o urlopach ojcowskich. Funkcjonują one na podobnej zasadzie jak urlopy macierzyńskie, choć w praktyce ich wymiar jest znacznie krótszy. Oba te urlopy nie mogą być jednak ze sobą utożsamiane, ponieważ są od siebie całkowicie niezależne.
Pojawia się tutaj pytanie – czy ojciec dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego, który przysługiwałby kobiecie? Ustawodawca zezwala na takie rozwiązanie, choć stawia tutaj pewne warunki. Matka dziecka może bowiem zrezygnować z części przysługującego jej urlopu macierzyńskiego, która zostanie w przyszłości wykorzystana przez ojca dziecka lub innego bliskiego członka rodziny. Pamiętajmy jednak, że kobieta nie może zrezygnować z pierwszych 14 tygodni urlopu macierzyńskiego przypadającego na okres tuż po urodzeniu dziecka. Celem takiego rozwiązania jest umożliwienie jej zregenerowania ciała po wysiłku związanym z porodem oraz zapewnienie podstawowego i bardzo ważnego kontaktu z dzieckiem w pierwszych dniach jego życia.
Ojciec dziecka może zatem skorzystać z urlopu macierzyńskiego, pod warunkiem jednak, że matka dobrowolnie zrezygnowała z jego części po wykorzystaniu pierwszych 14 tygodni odpoczynku. Ustawodawca przewidział w tym zakresie kilka ważnych wyjątków:
- matka dziecka może zrezygnować z pozostałej części przysługującego jej urlopu macierzyńskiego już po upływie 8 tygodnia od dnia porodu, jeśli przedstawi orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji;
- matka dziecka może zrezygnować z pozostałej części przysługującego jej urlopu macierzyńskiego już po upływie 8 tygodnia od dnia porodu, jeśli przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.
Powyższe okoliczności uprawniają ojca dziecka do wcześniejszego odebrania prawa do urlopu macierzyńskiego – matka nie musi wykorzystać co do zasady obowiązkowych 14 tygodni takiego urlopu, aby przekazać jego dalszą część ojcu dziecka.
Warto w tym miejscu podkreślić, że wymiar urlopu macierzyńskiego dla ojca może być znacznie dłuższy, niż zakładają to przepisy ustawowe. Jeśli matka dziecka umrze w trakcie porodu lub przed upływem przysługujących jej 14 tygodni wolnego, ojciec może skorzystać z większej ilości dni urlopowych, które przysługiwałyby pracownicy, gdyby ta żyła.
Skutki urlopu macierzyńskiego dla ojca
Jednym z głównych warunków uprawniających ojców do wykorzystywania urlopów macierzyńskich jest konieczność pozostawania w stosunku pracy. Innymi słowy, omawiany urlop nie będzie przyznany, jeśli mężczyzna pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej lub kontraktu B2B, chyba że co innego przewidziano w treści samej umowy.
Jeśli matka dziecka nie pracuje lub nie pozostaje w stosunku pracy, ojciec dziecka nie będzie mógł przejąć żadnej części omawianego urlopu, bo tak naprawdę nigdy on nie powstał.
Jeśli ojciec dziecka zyska prawo do urlopu macierzyńskiego, korzysta on z pełnej ochrony przed utratą pracy na czas trwania takiego urlopu (analogicznie jak ma to miejsce w przypadku matki dziecka). Dodatkowo mężczyzna otrzymuje zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości, jaka przysługuje kobiecie.
Aby skorzystać z omawianego urlopu, niezbędne jest odpowiednie działanie matki dziecka – musi ona złożyć u swojego pracodawcy wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Pamiętajmy, że pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownicy. Matka dziecka nie może jednak zrezygnować z przysługującego jej urlopu, jeśli dziecko nie będzie miało zapewnionej opieki ze strony ojca lub innego bliskiego członka rodziny. Ojciec dziecka, który chce przejąć dalszą część urlopu macierzyńskiego, powinien również złożyć wniosek – tym razem o wykorzystanie przysługujących mu dni wolnych w zamian za matkę dziecka, która z nich zrezygnowała. Matka dziecka powinna wyrazić swoją zgodę na wykorzystanie tego urlopu przez mężczyznę – jeśli to nastąpi, pracodawca ojca dziecka wyda zaświadczenie, które potwierdzi termin rozpoczęcia przez pracownika urlopu macierzyńskiego. Oczywiście mężczyzna może w każdej chwili zrezygnować z przysługującego mu urlopu macierzyńskiego i szybciej wrócić do pracy – musi jednak złożyć odpowiedni wniosek do swojego pracodawcy.
Podsumowanie - urlop macierzyński dla ojca
Ojcowie nowo narodzonych dzieci mogą skorzystać z części urlopów macierzyńskich, które przysługują wyłącznie kobietom. Ważne jest jednak to, aby matki wykorzystały ten urlop w wymiarze co najmniej 14 lub pod pewnymi warunkami – 8 tygodni. Przeniesienie urlopu macierzyńskiego na ojca dziecka wymaga od kobiety pisemnej rezygnacji z tego urlopu, która jest składana w formie wniosku do jej pracodawcy, a następnie wniosku mężczyzny o udzielenie mu pozostałej liczby dni wolnych na sprawowanie opieki nad dzieckiem.
