Badanie alkomatem w zakładzie pracy – czy jest dozwolone?
Pracodawca odpowiada za bezpieczeństwo swoich pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy. W razie wypadku to on ponosi odpowiedzialność za powstałe zdarzenie. Co się dzieje w sytuacji, kiedy pracodawca ma podejrzenie, że pracownik jest pod wpływem alkoholu? Czy może zmusić go do poddania się kontroli trzeźwości? Czy może również profilaktycznie, według swojego uznania, wyrywkowo sprawdzać pracowników? Kiedy badanie alkomatem jest zgodne z przepisami? Na te i inne pytania odpowiedź znajduje się w poniższym artykule.
Wszystko zmieniło się od 2023 roku
Od 21 lutego 2023 roku kwestia badania trzeźwości w zakładach pracy została wprowadzona do Kodeksu pracy. To bardzo ważna zmiana, ponieważ w jasny sposób określa prawa i obowiązki zarówno pracodawcy, jak i pracownika w tym zakresie. Jednocześnie oznacza to, że pracodawca nie może kontrolować trzeźwości pracowników dowolnie, jak mu się podoba.
Podejrzenie nietrzeźwości
Jeśli pracodawca zauważy, że pracownik przyszedł do pracy i dziwnie się zachowuje lub wyczuwa od niego alkohol, wtedy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że znajduje się on pod wpływem alkoholu. Pierwszą myślą w takiej sytuacji jest badanie alkomatem. Do lutego 2023 roku pracodawca w takim przypadku miał związane ręce. Jedyną rzeczą, którą mógł zrobić, było wezwanie odpowiednich służb, np. policji, do przeprowadzenia kontroli trzeźwości. Aktualny stan prawny daje pracodawcom podstawę prawną do samodzielnego przeprowadzenia kontroli.
Obecne przepisy umożliwiają dwa tryby prowadzące do niedopuszczenia do pracy pracownika znajdującego się w jednym z wyżej wymienionych stanów:
przeprowadzania prewencyjnych kontroli trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu;
kontroli na podstawie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy. Dotyczy to także pracowników, którzy nie zostali objęci kontrolą prewencyjną, zarówno ze względu na niespełnianie ustawowych przesłanek do objęcia kontrolą, jak i w sytuacji, gdy pracodawca w ogóle ich nie wprowadził.
Prewencyjne badanie trzeźwości
Jak wspomniano, nowe przepisy dają możliwość prowadzenia kontroli trzeźwości prewencyjnej lub w sytuacji gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik znajduje się w stanie nietrzeźwości.
Prewencyjny tryb kontroli trzeźwości pracowników może zostać wprowadzony w zakładzie pracy. Jednak aby było to możliwe, zasady przeprowadzania kontroli muszą zostać uregulowane w przepisach wewnątrzzakładowych takich jak regulaminy pracy, układy zbiorowe itp. Pracodawca w takich dokumentach musi wskazać m.in.:
grupy pracowników, które będą objęte kontrolą – przepisy nie określają, które grupy zawodowe można poddać kontroli prewencyjnej, zatem pracodawca sam powinien wskazać, na podstawie posiadanej wiedzy odnośnie zagrożeń występujących na poszczególnych stanowiskach pracy, grupy pracowników, którzy spełniają przesłanki do wprowadzenia wspomnianej kontroli. Mogą to być np. wybrane stanowiska bądź działy, a także wszyscy pracownicy;
w jaki sposób będzie przeprowadzana kontrola, jej częstotliwość oraz czas (przed rozpoczęciem pracy czy w trakcie), a także informacja o tym, czy za każdym razem poddawani kontroli będą wszyscy pracownicy, czy np. będzie odbywało się to rotacyjnie;
rodzaj urządzenia wykorzystywanego do testów, np. alkomat ustnikowy, bezustnikowy, bramka z alkomatem itp. Co ważne, pracodawca musi posiadać urządzenie z ważnym dokumentem potwierdzającym jego kalibrację lub wzorcowanie;
w jakim zakresie będą przetwarzane dane osobowe pracownika.
Pracodawca ma obowiązek poinformować pracowników o wprowadzeniu dodatkowych zapisów w dokumentach wewnątrzzakładowych. Kodeks pracy wskazuje ponadto, że pracodawca powinien poinformować pracowników o przeprowadzeniu kontroli dwa tygodnie przed wykonaniem badania.
Uzasadnione podejrzenie a badanie trzeźwości
Oprócz prowadzenia prewencyjnych kontroli trzeźwości pracodawca ma prawo do przeprowadzenia badania trzeźwości, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik znajduje się pod wpływem alkoholu. W takiej sytuacji pracodawca nie może dopuścić pracownika do wykonywania obowiązków.
Zarówno pracownik, jak i pracodawca mogą żądać przeprowadzenia badania przez uprawniony do tego organ. Z kolei tylko organ uprawniony ma możliwość skierować pracownika na badania krwi lub moczu.
Badania tylko na obecność alkoholu
Należy podkreślić, że praca nie jest dozwolona pod wpływem alkoholu, ale także pod wpływem innych środków odurzających. W związku z tym przepisy wskazują na badanie trzeźwości także w zakresie substancji działających podobnie jak alkohol. W tym celu pracodawcy mogą wykonywać tzw. narkotesty.
Badania stanu trzeźwości prowadzone przez organ uprawniony
Jak zostało wspomniane, zarówno pracownik, jak i pracodawca mają prawo do zażądania wezwania do kontroli uprawnionego do tego organu, np. policji. Organ ten ma szersze uprawnienia niż pracodawca, jednak sami funkcjonariusze mogą przeprowadzić badania również tylko za pomocą urządzeń nielabolatoryjnych.
Niekiedy jednak zdarzają się sytuacje szczególne, w których funkcjonariusze skierują pracownika na badania krwi. Przykładami są:
brak możliwości przeprowadzenia badania przy użyciu metod nielaboratoryjnych (np. brak alkomatu);
odmowa pracownika poddania się badaniom metodami nielabolatoryjnymi;
pomimo przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego pracownik żąda przeprowadzenia badania krwi;
stan pracownika niedopuszczonego do pracy uniemożliwia przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego;
z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia nie ma możliwości wskazania stężenia alkoholu.
Konsekwencje dla nietrzeźwego pracownika
Jednym z obowiązków pracowniczych jest zachowanie trzeźwości. Przyjście do pracy pod wpływem alkoholu jest więc jego złamaniem, a także naruszeniem norm społecznych. To z kolei wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Najłagodniejszą karą może być utrata wynagrodzenia na ten dzień czy upomnienie ustne/pisemne od pracodawcy. Nietrzeźwość w miejscu pracy jest jednak również poważną podstawą do rozwiązania umowy z pracownikiem bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika – czyli tzw. dyscyplinarka.
Badanie alkomatem w zakładzie pracy – podsumowanie
Badanie alkomatem w zakładzie pracy od 21 lutego 2023 roku zostało uregulowane w Kodeksie pracy. Pracodawcy otrzymali zatem uprawnienia do kontrolowania swoich pracowników w tym zakresie, ale według ściśle określonych zasad. Pracodawca może sprawdzić pracownika pod kątem tego, czy znajduje się on pod wpływem alkoholu lub innych substancji odurzających zarówno w zakładzie pracy, jak i w jego domu, jeśli pracownik wykonuje pracę zdalną.
