Kiedy można złożyć powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny?

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami powstają obowiązki z tym związane. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazują, że oboje małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, jak też są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Co należy rozumieć przez zaspokojenie potrzeb rodziny?

Podstawy powództwa o zaspokojenie potrzeb rodziny

Zgodnie z art. 27 kro „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”. To właśnie ten przepis stanowi podstawę prawną powództwa o zaspokojenie potrzeb rodziny. 

Prościej rzecz ujmując, powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny jest odpowiednikiem powództwa alimentacyjnego każdego z członków rodziny, z zastrzeżeniem, że obejmuje ono wszystkich członków rodziny małżonka będącego pozwanym w tej sprawie, nie wyłączając pełnoletnich dzieci, o ile zamieszkują one we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonkiem wytaczającym powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny.

Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny istnieje niezależnie od ustroju majątkowego małżeńskiego. W takiej sytuacji z uwagi na odrębność majątków należałoby ustalić dokładne zasady dotyczące przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Separacja faktyczna a zaspokojenie potrzeb rodziny

Często zdarza się, że małżonkowie pozostają w separacji faktycznej, tj. nie zamieszkują wspólnie, ale żadne też nie decyduje się na wniesienie pozwu o separację czy rozwód. Kro nie reguluje skutków prawnych faktycznej separacji, dlatego też powstanie w czasie małżeństwa stanu separacji faktycznej pozostaje bez wpływu na istnienie i zakres obowiązku wzajemnej pomocy i zaspokajania potrzeb rodziny. 

Wedle poglądu Sądu Najwyższego zawartego w wyroku z 26 maja 1999 roku (III CKN 153/99) separacja faktyczna małżonków posiadających dorosłe dzieci albo ich nieposiadających w ogóle wpływa na zakres, ale przede wszystkim na samo istnienie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny, gdyż nie sposób jest wówczas mówić o istnieniu potrzeb rodziny. Pogląd ten jest jednak odosobniony.

Jednak w przeważającej części wyroków Sądu Najwyższego przeważa pogląd, w myśl którego separacja faktyczna małżonków nie wpływa na obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny. To z kolei nie stanowi samodzielnej przesłanki do oddalenia powództwa.

Sąd Najwyższy w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej z 16 grudnia 1987 roku (III CZP 91/86), uznał, że jedno z małżonków może dochodzić roszczenia o zaspokajanie potrzeb na zasadzie art. 27 kro zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci nie ma.

Jak wskazano w wyroku Sądu Rejonowego w Otwocku – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 30 sierpnia 2018 roku (sygn. III RC 125/17): „Celem spoczywającego na małżonkach obowiązku przewidzianego w art. 27 k.r.o jest zapewnienie środków materialnych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako całości oraz zaspokojenie uzasadnionych potrzeb poszczególnych jej członków przy zachowaniu zasady równej stopy życiowej. Cel ten jest realizowany zgodnie z zasadą równości praw i obowiązków małżonków. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny może polegać także na osobistych staraniach o wychowanie dzieci lub na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Jak słusznie podkreśla się w doktrynie, ustawodawca nie wskazuje kryteriów, które pomogłyby ustalić wysokość świadczenia z art. 27 k.r.o. Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela jednak stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 13 października 1976 r., III CZP 49/76, LEX nr 7855, zgodnie z którym małżonkowi przysługuje »roszczenie do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków«”.

Złożenie powództwa o zaspokojenie potrzeb rodziny do sądu

Na podstawie ogólnych zasad Kodeksu postępowania cywilnego powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny powinno zostać wytoczone do Sądu Rejonowego właściwego miejscowo według miejsca zamieszkania pozwanego małżonka, jednak z uwagi na charakter alimentacyjny tego powództwa dopuszczalne jest jego wytoczenie do Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania powoda, czyli małżonka dochodzącego roszczenia.

Przykład 1.

Pani Janina chce wytoczyć powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny swojemu mężowi – panu Bronisławowi. Pani Janina mieszka w Tarnowie, a jej mąż mieszka w Krakowie. W tej sytuacji pani Janina może złożyć pozew zarówno do Sądu Rejonowego w Tarnowie, jak i do Sądu Rejonowego w Krakowie. 

W razie zmiany stosunków pomiędzy stronami wyrok nakładający obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia rodziny może zostać zmieniony na wniosek każdego z małżonków. Tym samym w razie wzrostu potrzeb możliwe jest podwyższenie wysokości zasądzonego obowiązku, jak też możliwe jest jego obniżenie, np. gdy doszło do usamodzielnienia się dorosłego dziecka. 

Pozew o zaspokojenie potrzeb rodziny powinien spełniać wymogi pisma procesowego i zawierać:

1. oznaczenie sądu, do którego pozew jest skierowany – sąd rejonowy wydział rodzinny;
2. określenie stron postępowania poprzez wskazanie ich imion, nazwisk oraz miejsc zamieszkania;
3. oznaczenie numeru PESEL powoda;
4. oznaczenie pisma wraz ze wskazaniem przedmiotu sprawy – pozew o zaspokojenie potrzeb rodziny;
5. osnowę pozwu, czyli to, czego domaga się strona powodowa, obejmujące wnioski i oświadczenia;
6. dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
7. własnoręczny podpis powoda;
8.  wymienienie wszystkich składanych załączników;
9. wniosek o zobowiązanie pozwanego do zaspokajania potrzeb rodziny;
10. przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających podniesione w pozwie żądanie;
11. oznaczenie wartości przedmiotu sporu, czyli sumę dochodzonego świadczenia pomnożoną przez 12 miesięcy;
12. przytoczenie w miarę potrzeby okoliczności uzasadniających właściwość sądu;
13. informację o wymagalności roszczenia;
14. informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Fakultatywnie pozew może zawierać m.in.:

1. Wniosek o zabezpieczenie powództwa;
2. Wniosek o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda;
3. Wnioski służące do przygotowania rozprawy, w tym o: wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych, polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin, zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich. 

Pozew o zaspokojenie potrzeb rodziny wolny jest od opłaty sądowej na podstawie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. 

Do sądu należy złożyć 2 egzemplarze pozwu wraz z załącznikami. 1 egzemplarz dobrze jest mieć dla siebie i prosić o potwierdzenie wpływu pozwu przez biuro podawcze sądu. Pozew można wysłać również listem poleconym na adres sądu, wówczas data stempla pocztowego uznawana jest za datę złożenia pozwu.

Kiedy nie może być wszczęta sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny?

Trzeba pamiętać, że w czasie trwania sprawy o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód bądź o separację. Pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub o separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym.

Postępowanie w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny, wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulega z urzędu zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację co do świadczeń za okres od jego wytoczenia. Z chwilą wydania w sprawie o rozwód lub o separację postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wykonania obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny wstrzymuje się także z mocy prawa wykonanie nieprawomocnych orzeczeń o obowiązku tych świadczeń, wydanych w poprzednio wszczętej sprawie, za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację.

Po prawomocnym zakończeniu sprawy o rozwód lub o separację zawieszone postępowanie podejmuje się z mocy prawa, orzeczenia zaś, których wykonanie było wstrzymane, podlegają wykonaniu, jednak tylko co do okresu, za który w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o roszczeniach objętych zawieszonym postępowaniem. W pozostałym zakresie postępowanie ulega z mocy prawa umorzeniu.