Praca przy zbiorach - czym jest?

18 maja 2018 roku dokonano nowelizacji Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2021 roku poz. 266 ze zm.), na mocy której wprowadzono nowy rodzaj umowy cywilnoprawnej – umowę o pomocy przy zbiorach. Celem wspomnianej regulacji było wyeliminowanie zatrudnienia na czarno osób dorywczo pomagających rolnikom, a także zawierania z takimi osobami umów o dzieło, których charakter nie odpowiada pracy przy zbiorach. Jak wygląda praca przy zbiorach?

Praca przy zbiorach - umowa o pomocy

Przez umowę o pomocy przy zbiorach pomocnik rolnika (którym może być tylko osoba pełnoletnia) zobowiązuje się do świadczenia pomocy przy zbiorach produktów rolnych – chmielu, owoców i warzyw, tytoniu, a także ziół i roślin zielarskich – w określonym miejscu w gospodarstwie rolnika i przez określony czas, a rolnik do zapłaty umówionego wynagrodzenia za świadczoną pomoc.

Pomoc przy zbiorach obejmuje następujące czynności:

• zbieranie chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół lub roślin zielarskich;
• usuwanie zbędnych części roślin;
• klasyfikowanie lub sortowanie zerwanych bądź zebranych produktów rolnych, albo wykonywanie innych czynności mających na celu ich przygotowanie do transportu, przechowywania lub sprzedaży czy związanych z pielęgnowaniem i poprawą jakości plonów.

W umowie o pomocy przy zbiorach określa się zakres czynności wykonywanych na jej podstawie przez pomocnika rolnika oraz dzień rozpoczęcia świadczenia pomocy przy zbiorach, jeżeli jest on inny niż dzień zawarcia umowy. Pomocnik rolnika jest obowiązany do osobistego świadczenia pomocy przy zbiorach. Rolnik natomiast musi zapewnić pomocnikowi niezbędne do tych prac narzędzia.

Umowę o pomocy przy zbiorach zawiera się na piśmie przed rozpoczęciem świadczenia pomocy. W zakresie nieuregulowanym w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników do umowy o pomocy przy zbiorach stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.

Maksymalny czas pomocy przy zbiorach

Łączny czas świadczenia pomocy przy zbiorach, na podstawie umów o pomocy przy zbiorach zawartych przez jednego pomocnika rolnika, nie może przekroczyć 180 dni w roku kalendarzowym. Pomocnik rolnika przed zawarciem takiej umowy składa oświadczenie o liczbie dni w danym roku kalendarzowym, przez jakie świadczył pomoc przy zbiorach chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół i roślin zielarskich na podstawie umów o pomocy przy zbiorach zawartych z innymi rolnikami.

Przykład 1.

Rolnik był zainteresowany zawarciem umowy o pomocy przy zbiorze pomidorów na okres od 1 czerwca do 31 października 2021 roku, obejmujący 153 dni. Pomocnik rolnika złożył oświadczenie, że od 1 kwietnia do 31 maja 2021 roku, czyli przez 61 dni, świadczył już pomoc przy zbiorze tymianku na podstawie umowy o pomocy przy zbiorach zawartej z innym rolnikiem. To oznacza, że umowa o pomocy przy zbiorze pomidorów mogła być zawarta maksymalnie na 119 dni (180 – 61 = 119), czyli od 1 czerwca do 27 września 2021 roku. Jeżeli po tym dniu strony będą chciały kontynuować współpracę, nie mogą już zawrzeć umowy o pomocy przy zbiorach (w 2021 roku) – natomiast na czas od 28 września do 31 października 2021 roku mają możliwość zawrzeć umowę o pracę.

Wypowiedzenie umowy

Każdej ze stron umowy o pomocy przy zbiorach przysługuje prawo jej wypowiedzenia. Umowa ulega rozwiązaniu z upływem dnia, w którym została wypowiedziana, chyba że strony w umowie postanowiły inaczej.

Przykład 2.

Rolnik zawarł umowy o pomocy przy zbiorach z dwoma pomocnikami na okres od 15 kwietnia do 15 maja 2021 roku. W jednej z nich nie zawarto żadnych postanowień dotyczących warunków wypowiedzenia, natomiast w drugiej zapisano, że okres wypowiedzenia wynosi 3 dni kalendarzowe. 5 maja 2021 roku rolnik wypowiedział obie umowy, wskutek czego pierwsza z nich uległa rozwiązaniu w dniu dokonania wypowiedzenia, zaś druga 8 maja 2021 roku.

Opodatkowanie

Świadczenia otrzymane przez pomocnika rolnika z tytułu umowy o pomocy przy zbiorach są opodatkowane jako przychody z innych źródeł w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 9 (w związku z art. 20 ust. 1) Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 roku poz. 1128 ze zm.).

Rolnik, który dokonuje wypłaty wynagrodzenia z tytułu umowy o pomocy przy zbiorach, jest zobowiązany sporządzić informację PIT-11 o wysokości przychodów pomocnika rolnika i przesłać ją pomocnikowi oraz urzędowi skarbowemu, przy wsparciu którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania pomocnika rolnika wykonuje swoje zadania. Na rolniku nie ciąży natomiast obowiązek pobierania zaliczek na podatek dochodowy, ponieważ opłaca go sam pomocnik.

Ubezpieczenia społeczne

Pomocnik rolnika jest objęty ubezpieczeniem społecznym rolników (w ramach którego wyodrębnia się ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe), jeżeli:

• posiada obywatelstwo polskie
• bądź jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2020 roku poz. 1409, 2023, 2369 i 2400) lub jest zwolniony na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

Objęcie ubezpieczeniem pomocnika rolnika następuje od dnia oznaczonego w umowie o pomocy przy zbiorach jako dzień rozpoczęcia świadczenia pomocy przy zbiorach, a w przypadku gdy umowa nie określa tego dnia – od momentu jej zawarcia.

Pomocnika rolnika zgłasza się do ubezpieczenia (do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pomocy przy zbiorach, lecz nie później niż przed upływem okresu, na który została zawarta. Składkę na ubezpieczenie za pomocnika rolnika należną za dany miesiąc opłaca rolnik w terminie do 15. dnia następnego miesiąca. Uiszcza się ją bez uprzedniego wezwania.

Umowa o pracę

Praca (pomoc) przy zbiorach może być również świadczona w ramach umowy o pracę. Adekwatnym rozwiązaniem może okazać się w takim przypadku umowa na czas określony, zawarta w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym, o której mowa w art. 251 § 4 pkt 2 Kodeksu pracy. Jeżeli umowa zostanie zawarta na podstawie tego przepisu, okres jej trwania nie będzie podlegał uwzględnieniu przy obliczaniu limitów ustalonych dla zawierania następujących po sobie umów na czas określony, wskazanych w art. 251 § 1 kp (33 miesiące łącznego trwania umów na czas określony i maksymalnie 3 następujące po sobie umowy). Zgodnie z art. 29 § 11 kp w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony w celu wykonywania prac sezonowych lub dorywczych w treści umowy o pracę należy wskazać ten cel i zamieścić informacje o obiektywnych przyczynach uzasadniających jej zawarcie.

Umowę o pracę, na podstawie której pracownik wykonuje pracę przy zbiorach, generalnie należy uznać za korzystniejszą dla niego od umowy o pomocy przy zbiorach. W ramach stosunku pracy rolnik występuje bowiem jako pracodawca i spoczywa na nim więcej obowiązków wobec pracownika (wynikających z przepisów prawa pracy) w porównaniu z umową cywilnoprawną.