Wybór nazwiska przez małżonków - jak tego dokonać?
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński lub gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i następnie kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa. Ważną kwestią w całym procesie jest również wybór nazwiska.
Ślub cywilny – formalności z tym związane
Decydując się na ślub cywilny, wszelkie formalności z tym związane należy załatwić w urzędzie stanu cywilnego (USC), w którym związek ma być docelowo zawarty, a w przypadku ślubów poza budynkiem USC należy udać się do urzędu stanu cywilnego właściwego miejscowo dla miejsca ceremonii.
Zawarcie małżeństwa w wybranym przez siebie miejscu poza USC wymaga uiszczenia opłaty w wysokości 1000 zł.
Przeszkody małżeńskie
Przeszkodami do zawarcia małżeństwa w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są:
- brak odpowiedniego wieku;
- ubezwłasnowolnienie;
- choroba psychiczna;
- niedorozwój umysłowy;
- pozostawanie w związku małżeńskim;
- pokrewieństwo;
- powinowactwo;
- stosunek przysposobienia.
Przeszkoda braku odpowiedniego wieku nastąpi, kiedy małżeństwo będzie chciała zawrzeć osoba, która nie ukończyła osiemnastu lat. Wyjątek dotyczy kobiet, które ukończą szesnaście lat i sąd opiekuńczy z ważnych powodów zgodnych z dobrem założonej rodziny wyrazi na to zgodę.
Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.
Osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym nie może zawrzeć małżeństwa, chyba że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i nie została ona ubezwłasnowolniona całkowicie. W takim przypadku sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa.
Nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która już pozostaje w związku małżeńskim.
Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej, czyli tak zwani wstępni, a więc: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd., oraz zstępni, czyli dzieci, wnuki, prawnuki. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.
Ważne, aby pamiętać o tym, że co do zasady małżeństwo nie może zostać zawarte wcześniej niż po upływie miesiąca od złożenia zapewnienia o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa. Choć i w tym wypadku istnieje wyjątek, bowiem kierownik urzędu stanu cywilnego z uwagi na ważne względy może zezwolić na zawarcie małżeństwa wcześniej niż przed upływem miesiąca od złożenia takiego zapewnienia.
Wybór nazwiska na podstawie oświadczenia
W przypadku ślubu cywilnego udzielanego przez kierownika urzędu stanu cywilnego po złożeniu zgodnych oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński konieczne jest złożenie oświadczenia co do noszonego po ślubie nazwiska przez małżonków, ale także przez dzieci zrodzonych ze związku małżeńskiego.
Przykład 1.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 4 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Częstochowie. Jakub Nowak oświadczył, że pozostaje przy swoim nazwisku rodowym Nowak, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie będzie nosić nazwisko męża. W takim przypadku oboje małżonkowie będą nosić to samo nazwisko, tj. Nowak.
Przykład 2.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 4 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Częstochowie. Jakub Nowak oświadczył, że chce nosić po ślubie nazwisko żony, tj. Kowalski, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie pozostaje przy swoim dotychczasowym nazwisku. W takim przypadku oboje małżonkowie będą nosić to samo nazwisko i nazywać się Anna Kowalska i Jakub Kowalski.
Ponadto zawierając związek małżeński, każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko.
Przykład 3.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 4 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Częstochowie. Jakub Nowak oświadczył, że pozostaje przy swoim nazwisku rodowym Nowak, podobnie Anna Kowalska wskazała, że po ślubie pozostaje przy swoim dotychczasowym nazwisku. W takim przypadku po ślubie małżonkowie będą nazywać się Anna Kowalska i Jakub Nowak.
Każdy z małżonków może połączyć noszone dotychczas nazwisko z nazwiskiem drugiego małżonka.
Przykład 4.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 10 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Jaśle. Jakub Nowak oświadczył, że pozostaje przy swoim nazwisku rodowym Nowak, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie chce nosić swoje nazwisko i nazwisko męża. W takim przypadku po ślubie małżonkowie będą nazywać się Jakub Nowak i Anna Kowalska-Nowak.
Przykład 5.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 10 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Krośnie. Jakub Nowak oświadczył, że chce nosić swoje nazwisko i nazwisko żony, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie chce nosić swoje nazwisko i nazwisko męża. W takim przypadku po ślubie małżonkowie będą nazywać się Jakub Nowak- Kowalski i Anna Kowalska-Nowak.
Dopuszczalne są sytuacje, kiedy jeden z małżonków pozostanie przy swoim nazwisku, zaś drugi przyjmie jego nazwisko jako drugi człon.
Przykład 6.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 10 czerwca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Krośnie. Jakub Nowak oświadczył, że chce nosić swoje nazwisko i nazwisko żony, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie chce nosić swoje nazwisko. W takim przypadku po ślubie małżonkowie będą nazywać się Jakub Nowak-Kowalski i Anna Kowalska.
Nie jest dopuszczalna sytuacja, kiedy jeden z małżonków przyjmie nazwisko drugiego, a drugi zmieni nazwisko na nazwisko współmałżonka, czyli niejako wymienią się nazwiskami.
Przykład 7.
Anna Kowalska i Jakub Nowak 1 lipca 2023 roku zawierali ślub przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Krakowie. Jakub Nowak oświadczył, że po ślubie chce nosić nazwisko żony, zaś Anna Kowalska wskazała, że po ślubie chce nosić nazwisko męża. Taka sytuacja, kiedy po zawarciu małżeństwa małżonkowie mieliby nazywać się odpowiednio Jakub Kowalski i Anna Nowak, jest niedopuszczalna.
Przykład 8.
Jan Nowak i Joanna Kowalska-Malina zawarli związek małżeński przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi. Pani Joanna chciałaby zachować swoje nazwisko, ale jednocześnie nosić nazwisko męża. Nie jest dopuszczalna sytuacja, kiedy pani Joanna będzie nosić trzy człony nazwiska, więc będzie musiała wybrać, czy zachowa nazwisko dwuczłonowe, czy jednoczłonowe po mężu.
Jeżeli dotychczasowe nazwisko żony lub męża jest złożone, drugi małżonek decyduje o wyborze członu, który dołączy do swego nazwiska.
Przykład 9.
Jan Nowak-Kowalski i Joanna Malina zamierzają zawrzeć związek małżeński przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi. Pani Joanna może dodać do swojego nazwiska wybrany człon nazwiska męża, czyli może nazywać się Joanna Malina-Nowak lub Joanna Malina-Kowalska bądź przejąć nazwisko męża i nazywać się Joanna Nowak-Kowalska.
Przykład 10.
Jan Nowak i Joanna Malina zamierzają zawrzeć związek małżeński przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Łodzi. Pani Joanna zamierza nosić nazwisko dwuczłonowe, czyli może nazywać się Joanna Malina-Nowak lub Joanna Nowak-Malina.
Jeśli małżonkowie nosić będą różne nazwiska, wówczas muszą wskazać nazwisko, jakie nosić będą ich dzieci.
W przypadku braku porozumienia co do nazwiska dzieci będą one nosić nazwisko dwuczłonowe złożone z nazwiska matki i nazwiska ojca.
Oświadczenie o wyborze nazwiska przy ślubie konkordatowym
Formalności przy ślubie konkordatowym różnią się od tych, jakie należy spełnić przy ślubie cywilnym. Podstawową różnicą jest to, że w czasie wizyty w urzędzie stanu cywilnego narzeczeni, składając zapewnienie o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa, składają jednocześnie oświadczenia co do nazwisk noszonych po ślubie, zaś brak takiego oświadczenia skutkuje pozostaniem przy nazwisku używanym dotychczas.
Kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenie o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa, które przedkłada się duchownemu udzielającemu ślubu. W terminie 5 dni od zawarcia małżeństwa przed duchownym ma on obowiązek przekazać do urzędu stanu cywilnego dokumenty pozwalające na zarejestrowanie małżeństwa. Kierownik USC po otrzymaniu przekazanych przez duchownego dokumentów zarejestruje małżeństwo.
Akt małżeństwa
Po zawarciu związku małżeńskiego –czy to poprzez ślub cywilny, czy konkordatowy – sporządzony zostaje akt małżeństwa, którego odpis egzemplarza przekazywany jest małżonkom. Jest to dokument niezwykle potrzebny, zwłaszcza gdy któryś z małżonków zmienił dotychczasowe nazwisko.
Zmiana nazwiska po ślubie w trybie administracyjnym
Należy pamiętać, że istnieje możliwość zmiany nazwiska na długo po zawarciu związku małżeńskiego. Dopuszczalne jest to jedynie w trybie administracyjnym przed kierownikiem wybranego przez wnioskodawcę urzędu stanu cywilnego.
Zmiana nazwiska najczęściej będzie uzasadniona w następujących przypadkach:
- nazwisko jest ośmieszające albo nielicujące z godnością człowieka;
- zmiana następuje na nazwisko rzeczywiście używane;
- nazwisko zostało bezprawnie zmienione;
- zmiana dotyczy zmiany nazwiska, które noszone jest zgodnie z przepisami państwa, którego obywatelstwo również się posiada.
Zawierając związek małżeński, zawsze warto zastanowić się wcześniej, jakie nazwisko chce się nosić po ślubie. Pamiętać należy, że przyjmowanie nazwiska męża przez kobietę po zawarciu związku małżeńskiego jest jedynie utrwalonym zwyczajem, a nie obowiązkiem. Każdy z małżonków samodzielnie decyduje o tym, jakie nazwisko będzie nosił po zawarciu związku małżeńskiego, choć dobrze byłoby, aby przyszli małżonkowie omówili ze sobą te kwestie, ponieważ pozwoli to oszczędzić niepotrzebnych nieporozumień. Zmiana wybranego przy zawarciu małżeństwa nazwiska jest możliwa w każdym czasie, jednak wymaga, aby przeprowadzona została w standardowym trybie administracyjnym dotyczącym zmiany nazwiska.
