Czym są tzw. niestandardowe urlopy?

Prawo do urlopu przysługuje każdej osobie, która pozostaje w stosunku pracy. Wypoczynek jest gwarantowany odpowiednimi przepisami Kodeksu pracy. Urlop ten nie jest jednak jedynym, który pojawia się w naszym ustawodawstwie. Co ciekawe, na świecie tzw. niestandardowe urlopy występują dosyć często, ale próżno szukać ich w polskich przepisach.

Urlop wypoczynkowy

Jednym z najbardziej popularnych urlopów w Polsce jest oczywiście urlop wypoczynkowy. Służy on regeneracji pracownika po zbyt długim okresie wykonywania czynności zawodowych. Wysokość tego urlopu uzależniona jest od stażu pracy – im jest on większy, tym więcej dni wolnych od pracy przysługuje zatrudnionemu. Wpływ na długość urlopu ma także wykonywana profesja – przykładowo nauczyciele korzystają z dłuższych urlopów niż przeciętny pracownik.

Urlop wypoczynkowy nie jest jednak jedynym, który pojawia się w polskich przepisach prawa pracy, oprócz niego wyróżniamy:

• urlop bezpłatny;
• urlop okolicznościowy;
• urlopy związane z rodzicielstwem (ojcowski, macierzyński, wychowawczy);
• urlop na żądanie;
• opieka nad dzieckiem.

Wszystkie powyższe urlopy należą do kategorii tzw. typowych urlopów, co oznacza, że dokładną ich regulację odnajdziemy w poszczególnych przepisach prawnych (głównie w Kodeksie pracy). Na świecie istnieją jednak inne urlopy, które w Polsce określilibyśmy mianem niestandardowych. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują:

• urlop menstruacyjny,
• urlop psacierzyński,
• urlop sabbatical,
• urlop urodzinowy.

Urlop menstruacyjny

Jak wskazuje na to sama nazwa, urlop menstruacyjny jest urlopem, który przysługuje wyłącznie kobietom i związany jest z ich cyklem miesiączkowym. W większości przypadków kobiety pracują w tym trudnym dla siebie czasie, nierzadko przy zmniejszonej wydolności organizmu i złym samopoczuciu. Coraz większa liczba państw na świecie decyduje się na wprowadzenia urlopów menstruacyjnych, które zapewniają pracownicom odpoczynek w domu przez dzień lub nawet kilka dni.

Pomysłodawcą urlopu menstruacyjnego jest Japonia, która już w 1947 roku wprowadziła to rozwiązanie do swojego systemu prawnego. Jest on jednak tam bezpłatny, zaś pracodawca nie ma obowiązku go zastosować – nawet wtedy, gdy zawnioskuje o to jego podwładna. Japoński urlop menstruacyjny zależy więc wyłącznie od dobrej woli zatrudniającego.

Ta kwestia wygląda nieco inaczej w pozostałych krajach świata. Przykładowo na Tajwanie urlop menstruacyjny wynosi 3 dni, a w Indonezji 2 dni – pracownice w zasadzie bez problemu mogą skorzystać z przysługujących im dni wolnych i odpoczynku w domu. Z kolei w Argentynie i Egipcie prawo do przyznania omawianego urlopu zostało oddane w ręce pracodawców – to oni decydują, czy i na jakich zasadach kobieta może otrzymać prawo do zwolnienia od pracy. Wiele krajów świata wprowadza urlopy menstruacyjne, aby pomóc kobietom. Warto jednak dodać, że dosyć spora liczba państw opowiada się, aby takie urlopy były bezpłatne – tzn. kobieta może zaprzestać wykonywania swoich obowiązków i pozostać w domu, jednak nie otrzymuje wówczas żadnego wynagrodzenia.

Obecnie wiele firm rozważa wprowadzenie urlopu menstruacyjnego dla pracownic jako benefitu pracowniczego. Taki urlop jest już dostępny w jednej polskiej firmie. W przyjętym przez niego rozwiązaniu pracownica doświadczająca dolegliwości związanych z menstruacją może wziąć jeden dodatkowy dzień wolny w miesiącu – niezależnie od formy zatrudnienia. Każdy z 12 dni urlopu menstruacyjnego jest to urlop pełnopłatny. Pracownica może wykorzystać wolne tego rodzaju w całości, wybierając jeden dzień w miesiącu lub w wymiarze kilku godzin. Niewykorzystane dni nie sumują się i nie przysługuje za nie ekwiwalent. Pracodawca nie wymaga żadnego potwierdzenia od lekarza, wystarczające jest oświadczenie pracownicy złożone na dzień przed lub najpóźniej w tym samym dniu, w którym chce z urlopu skorzystać.

Urlop psacierzyński

Już po samej nazwie możemy wywnioskować, że kolejny urlop może wiązać się w jakimś stopniu z opieką nad psem. Oczywiście chodzi o wolne dla pracowników, którzy zdecydowali się na adopcję psa. Prekursorem tego rozwiązania był BOLT i jest ono stosowane w coraz większej liczbie międzynarodowych korporacji.

Urlop psacierzyński nie pojawia się jednak tylko w przypadku adoptowania psa, lecz także innego zwierzęcia – np. kota, papugi, królika itd. Podstawowym wymogiem jest jednak to, aby zwierzę pochodziło ze schroniska, a nie z hodowli lub sklepu zoologicznego. Omawiany urlop przysługuje w wymiarze 3 dni roboczych i można z niego skorzystać także wstecz, nie później jednak niż w ciągu 2 lat od dnia adopcji zwierzaka.

Urlop psacierzyński swoją nazwą nawiązuje do polskiego urlopu tacierzyńskiego, który jest związany z rodzicielstwem. W tym przypadku polski ustawodawca nie zdecydował się jednak na wprowadzenie omawianego urlopu do prawa pracy.

Urlop sabbatical

Kolejnym urlopem spotykanym najczęściej w dużych korporacjach jest tzw. urlop sabbatical, który swoje korzenie wywodzi z ustawodawstwa amerykańskiego. Możemy go określać także mianem urlopu sabatycznego lub regeneracyjnego. Jego podstawowym celem jest pomoc w regeneracji sił pracowniczych tak, aby nie doszło do wypalenia zawodowego. Urlopy tego rodzaju pojawiają się przede wszystkim na stanowiskach, które wymagają intensywnej pracy umysłowej i wdrażania coraz lepszych innowacyjnych pomysłów.

Urlop sabbatical jest w pewnym sensie połączeniem polskiego urlopu wypoczynkowego i urlopu bezpłatnego, z tą tylko różnicą, że jest on w pełni płatny i trwa z reguły kilkanaście tygodni (w skrajnych przypadkach nawet kilka miesięcy). Urlop regeneracyjny wprowadzony został nie tylko w USA, lecz także Danii, Francji, Włoszech, Austrii, Niemczech i Wielkiej Brytanii.

Urlop urodzinowy

Kolejnym nietypowym urlopem, który pojawia się w coraz większej liczbie polskich przedsiębiorstw, jest urlop urodzinowy. To jeden dzień wolnego przyznawany oczywiście w dniu urodzin danego pracownika. Obecnie nie został on jednak uregulowany w Kodeksie pracy i zależy wyłącznie od dobrej woli pracodawcy. Urlopy tego rodzaju są charakterystyczne dla większych firm, głównie o charakterze korporacyjnym.

Prawo do niestandardowego urlopu

Wszelkie niestandardowe urlopy są prawem, a nie obowiązkiem pracowniczym. W praktyce oznacza to więc, że zatrudniony wcale nie musi z nich korzystać. Wiele w tej kwestii zależy również od dobrej woli pracodawcy, ponieważ tego rodzaju urlopy są jeszcze z reguły wewnętrzną polityką firmy, a nie z góry nakazanym przez państwo obowiązkiem. Jeśli pracodawca odmówi udzielenia niestandardowego urlopu, pracownik nie może w żaden sposób wymusić na przełożonym innej decyzji. Jedynym wyjątkiem będzie tutaj fakt, że prawo do niestandardowego urlopu zostało zapisane w umowie o pracę – wówczas zatrudniony może zadbać o swoje prawa nawet przed sądem.

Niestandardowe urlopy w Polsce

Nietypowe urlopy, które nie znalazły uregulowania w Kodeksie pracy ani innych ustawach, nie podlegają ochronie prawnej. To czy zostaną przydzielone pracownikowi, zależy wyłącznie od woli przełożonego. Nie ma jednak przeszkód, aby pracodawcy korzystali z zagranicznych rozwiązań – nie będzie to stanowiło żadnego naruszenia prawa. Pamiętajmy, że niestandardowe urlopy są domeną korporacji, nie znajdziemy ich w instytucjach publicznych (np. sądach lub urzędach). Pracownicy budżetowi mogą więc zapomnieć o nietypowych urlopach, przynajmniej do czasu, aż ustawodawca zechce je oficjalnie wdrożyć do polskiego systemu prawnego.

Jeden z nietypowych urlopów miał szansę zagościć na stałe w naszym ustawodawstwie – chodzi o tzw. płatny urlop od korporacji, nazywany także urlopem na start-up. Swego czasu Ministerstwo Rozwoju zaproponowało, aby do Kodeksu pracy dołączyć 6-miesięczny pełnopłatny urlop dla zatrudnionego, który chce odejść z korporacji i założyć własną firmę. Takie rozwiązanie od lat jest stosowane w krajach skandynawskich. Pomysł spotkał się jednak z dużą krytyką po stronie przedsiębiorców, którzy nie zamierzali płacić za wolne swojego pracownika, który i tak w niedługim czasie ma odejść z firmy i na dodatek założyć konkurencyjną działalność. Urlop od korporacji nie wszedł ostatecznie do urlopów regulowanych przepisami prawa pracy.

Podsumowanie

Niestandardowe urlopy są charakterystyczne dla wielkich korporacji – w Polsce nie zostały one prawnie uregulowane. W praktyce znaczna część takich urlopów uzależniona jest od polityki danej firmy i dobrej woli przełożonego. Niektóre państwa decydują się jednak na wdrożenie nowych i dodatkowych urlopów do swojego ustawodawstwa. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby niestandardowy urlop był wykorzystywany w ramach wewnętrznych zasad zatrudnienia danego przedsiębiorstwa, nawet wtedy, gdy oficjalnie nie odnajdziemy go w żadnych przepisach.