Urlop energetyczny i urlop górniczy – kto może z nich skorzystać?
Podstawowe zasady przyznawania urlopu wypoczynkowego znajdują się w Kodeksie pracy. Ustawy szczególne mogą jednak zupełnie inaczej regulować tę kwestię. Będzie tak chociażby w przypadku nauczycieli i innych szczególnych grup zawodowych. Ustawodawca wprowadził dwa zupełnie nowe urlopy – urlop górniczy i urlop energetyczny – sprawdźmy, kto będzie mógł z nich skorzystać.
Prawo do urlopu
Prawo do corocznego i odpłatnego urlopu wypoczynkowego przysługuje każdej osobie, która jest zatrudniona w ramach stosunku pracy. W przypadku umów cywilnoprawnych lub kontraktów B2B prawo do urlopu pojawia się tylko wtedy, gdy zgodzą się na to obie strony danego zobowiązania.
Wysokość urlopu wypoczynkowego uzależniona jest tak naprawdę od stażu pracy oraz wymiaru posiadanego etatu. Zgodnie z treścią art. 154 Kodeksu pracy wymiar urlopu wynosi:
20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu 20- lub 26-dniowego. Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia, przy czym wymiar tak ustalonego urlopu nie może przekroczyć w danym roku kalendarzowym ustawowych 20 lub 26 dni. W przypadku niektórych grup pracowniczych wymiar ten może być zupełnie inny. Będzie tak chociażby wśród nauczycieli, a od niedawna także i pracowników spółek energetycznych. W tym ostatnim przypadku możemy mówić nawet o 4 latach urlopu.
Urlop dla górników i pracowników energetycznych
Wskutek zmian prawnych z 10 maja 2024 roku do polskiego systemu prawnego wprowadzono urlopy wypoczynkowe dla osób zatrudnionych w branży energetycznej. Ma to związek z transformacją energetyczną, która przeprowadzana jest w naszym kraju. Szacuje się, że z nowego urlopu skorzysta ok. 23 tysięcy osób pracujących m.in. w PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna, ENEA oraz Tauron.
Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1–3 oraz art. 7 i 8 Ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 roku o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego, urlop energetyczny przysługuje pod warunkiem, że skorzystanie z niego pozwoli pracownikowi nabyć prawo do emerytury. Pracodawca co do zasady udziela go po ustaleniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych okresów uprawniających pracownika do emerytury i okresu tego urlopu niezbędnego do nabycia uprawnień emerytalnych. Zakład udziela informacji, o których mowa w zdaniu pierwszym, w formie zaświadczenia, na wniosek pracodawcy w terminie 60 dni od dnia otrzymania wniosku. Okres urlopu energetycznego udzielony pracownikowi traktuje się na równi z okresem pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Z kolei urlop górniczy przysługuje w wymiarze do 4 lat:
pracownikowi, któremu ze względu na wiek i łączny staż pracy górniczej brakuje nie więcej niż 4 lata do nabycia prawa do emerytury górniczej;
pracownikowi wykonującemu prace górnicze, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do nabycia prawa do emerytury pomostowej;
pracownikowi wykonującemu pracę stale i w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru na stanowisku pracy w obszarze produkcyjnym lub remontowym, biorącym udział w procesie wydobywczym węgla brunatnego w ramach rodzajów prac określonych w załączniku nr 2 do ustawy, któremu ze względu na wiek i łączny staż pracy brakuje nie więcej niż 4 lata do nabycia prawa do emerytury innej niż określona w pkt 1 i 2.
Co ważne, prawo do urlopu górniczego przysługuje także pracownikowi zwolnionemu z obowiązku świadczenia pracy na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, jeżeli bezpośrednio przed dniem zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy był zatrudniony w podmiotach przy pracy górniczej. Urlop górniczy przysługuje pod warunkiem, że skorzystanie z niego pozwoli pracownikowi nabyć prawo do emerytury.
Pracodawca udziela urlopu górniczego po ustaleniu przez Zakład okresów uprawniających pracownika do emerytury i okresu tego urlopu niezbędnego do nabycia uprawnień emerytalnych. Zakład udziela informacji, o których mowa w zdaniu pierwszym, w formie zaświadczenia, na wniosek pracodawcy, w terminie 60 dni od dnia otrzymania wniosku. Okres urlopu górniczego traktuje się na równi z okresem pracy górniczej uprawniającym do nabycia uprawnień emerytalnych, z wyjątkiem prawa do emerytury górniczej.
Jak wynika z powyższego, zarówno urlop energetyczny, jak i urlop górniczy będą mogły zostać udzielone tylko wtedy, gdy pracownikowi pomoże to w uzyskaniu prawa do emerytury. Wymiar nowych urlopów będzie więc zróżnicowany względem każdego pracownika, który może o niego wnioskować. Nie może on być jednak dłuższy niż 4 lata.
Jak uzyskać urlop energetyczny?
Urlop energetyczny jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem, co w praktyce oznacza, że aby z niego skorzystać, niezbędne jest złożenie stosownego wniosku. Pracodawcy nie mogą zmuszać zatrudnionych do tego, aby wnioskowali o przyznanie im dodatkowych dni wolnych od pracy – omawiane urlopy są bowiem dobrowolne i nie mogą być zamieniane na ekwiwalenty pieniężne.
Lista osób uprawnionych do omawianego urlopu jest bardzo długa i znajduje się w załączniku do Rozporządzenia Ministra Aktywów Państwowych z dnia 9 kwietnia 2024 roku w sprawie wykazu stanowisk pracy uprawniających do urlopu energetycznego i urlopu górniczego oraz wzoru zaświadczenia o okresie korzystania przez pracownika z urlopu energetycznego lub urlopu górniczego.
Urlop energetyczny lub urlop górniczy mogą być przyznane pod warunkiem:
rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy przed przyznaniem tego urlopu, na mocy porozumienia stron, z dniem zakończenia tego urlopu oraz
wykorzystania w całości urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi na dzień rozpoczęcia urlopu energetycznego lub urlopu górniczego.
Pracownik, który może i chce skorzystać z urlopu energetycznego albo górniczego, musi zakomunikować o tym swojemu pracodawcy. W tym celu powinien złożyć wniosek o przyznanie stosownego urlopu, przy czym nie ma on obowiązku wskazywania dokładnego okresu trwania urlopu. Po odebraniu pisma od pracownika zatrudniający ma obowiązek ustalić z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, czy dana osoba spełnia warunki do przyznania jej urlopu energetycznego albo górniczego. W tym celu pracodawca składa wniosek do ZUS-u o wydanie stosownego zaświadczenia będącego podstawą udzielenia omawianego urlopu. Wniosek ten musi zostać złożony za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez Zakład, w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo wykorzystując sposób potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępniony bezpłatnie przez Zakład w systemie teleinformatycznym. Posłużenie się inną formą wniosku powoduje pozostawienie go bez rozpoznania. Po weryfikacji ZUS udostępnia pracodawcy zaświadczenie dla potrzeb udzielenia przez niego urlopu energetycznego lub urlopu górniczego na jego profilu informacyjnym. Dokument ten występuje w formie elektronicznej. ZUS udostępnia go również na profilu informacyjnym pracownika, którego on dotyczy. Jeżeli pracownik nie posiada założonego profilu informacyjnego w systemie teleinformatycznym Zakładu, zaświadczenie, na jego wniosek, może być mu wydane w formie wydruku z systemu teleinformatycznego Zakładu.
Po tym, jak pracodawca odbierze zaświadczenie z ZUS-u, może udzielić swojemu pracownikowi urlopu energetycznego albo górniczego. W tym celu wydaje zaświadczenie o okresie korzystania przez pracownika z wnioskowanego urlopu, które musi zawierać:
oznaczenie pracodawcy, w tym jego nazwę, adres oraz NIP lub REGON;
dane pracownika obejmujące jego imię i nazwisko, numer PESEL, a jeżeli taki numer nie został nadany – rodzaj, serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, datę urodzenia oraz adres zamieszkania;
okres zatrudnienia u pracodawcy na stanowisku uprawniającym do skorzystania z urlopu energetycznego albo z urlopu górniczego;
nazwę stanowiska uprawniającego do skorzystania z urlopu energetycznego albo urlopu górniczego;
wymiar czasu pracy na stanowisku uprawniającym do skorzystania z urlopu energetycznego albo z urlopu górniczego;
okres korzystania przez pracownika z urlopu energetycznego albo z urlopu górniczego;
datę i podpis pracodawcy lub osoby uprawnionej do działania w imieniu pracodawcy.
W okresie korzystania z urlopu energetycznego lub z urlopu górniczego pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy ani innego rodzaju dni wolne od pracy przewidziane w przepisach prawa lub zakładowych źródłach prawa pracy. Pracownik korzystający z urlopu energetycznego lub z urlopu górniczego traci to uprawnienie, jeżeli w czasie korzystania z niego:
podjął pracę zarobkową na podstawie stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej lub na innej podstawie w podmiocie energetycznym lub górniczym bądź w podmiocie świadczącym usługi na rzecz podmiotu energetycznego albo górniczego;
nabył uprawnienia emerytalne.
Podsumowanie
Urlop energetyczny i górniczy to dwa rodzaje urlopów wypoczynkowych, które obowiązują od 10 maja 2024 roku. Pozwalają one dotrwać do emerytury, a czas ich trwania może wynosić nawet 4 lata. Podstawowym celem nowych urlopów jest pomoc pracownikom, których firmy przechodzą transformację energetyczną. Omawiane urlopy są całkowicie dobrowolne i można ich udzielić tylko na wniosek zainteresowanego pracownika oraz po uzyskaniu stosownego zaświadczenia z ZUS-u, które załatwia pracodawca.
