Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Kto może być zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę?

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że przepisy prawa dopuszczają podjęcie zatrudnienia na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Spółdzielcza umowa o pracę to szczególny rodzaj umowy, który może zostać zawarty w określonych przypadkach. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżyć kwestie związane ze spółdzielczą umowę o pracę, a zwłaszcza to, kto może podjąć na jej podstawie zatrudnienie. 

Spółdzielnie – ogólna charakterystyka

Spółdzielnie stają się coraz mniej popularne, jednak nadal funkcjonują w obrocie prawnym. 

Spółdzielnia musi liczyć co najmniej 10 członków, a spółdzielnia produkcji rolnej oraz spółdzielnia zrzeszająca członków prowadzących gospodarstwo rolne lub prowadzących działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej co najmniej 5 członków, o ile statut nie wymaga ich większej liczby.

Spółdzielnia, której członkami w myśl statutu są wyłącznie osoby prawne, musi liczyć co najmniej 3 członków. 

Członkiem spółdzielni może zostać każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Statut spółdzielni może przewidywać dopuszczalność członkostwa osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub niemających tej zdolności. Członkami spółdzielni mogą być również osoby prawne, o ile statut nie stanowi inaczej.

Warunkiem przyjęcia członka do spółdzielni jest złożenie deklaracji. 

Spółdzielcza umowa o pracę w Kodeksie pracy

Kodeks pracy lakonicznie odnosi się do spółdzielczej umowy o pracę. Zgodnie z art. 77 § 1 kp stosunek pracy między spółdzielnią pracy a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę.

Ponadto przepisy kp stanowią, że stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę w pierwszej kolejności regulują przepisy Ustawy z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze, a dopiero w zakresie nieuregulowanym odmiennie tą ustawą stosuje się odpowiednio przepisy kp z wyjątkiem przepisów o zawieraniu umów o pracę na okres próbny.

Zawarcie spółdzielczej umowy o pracę

Osoba będąca członkiem spółdzielni ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni.

Prawo spółdzielcze stanowi, że stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę, a spółdzielnia i członek mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosunku pracy. 

Przykład 1. 

Czy pani Anna, która nie jest członkiem Spółdzielni Radość i Przyjaźń może zostać zatrudniona w tej spółdzielni na podstawie spółdzielczej umowy o pracę? Pani Anna, nie będąc członkiem spółdzielni, nie może być zatrudniona na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Jeśli jednak zostanie członkiem spółdzielni, będzie miała taką możliwość.

Naruszenie istotnych praw i obowiązków wynikających ze stosunku członkostwa stanowi odmowa nawiązania stosunku pracy lub pozostawania w takim stosunku.

Prawo spółdzielcze reguluje sytuacje, kiedy spółdzielnia nie nawiązuje stosunku pracy. W takim przypadku, jeśli wina leży po stronie spółdzielni, członek może dochodzić przez cały czas trwania członkostwa zawarcia spółdzielczej umowy o pracę, a dodatkowo niezależnie od tego uprawnienia w ciągu roku od dnia powstania członkostwa, ma on prawo dochodzić od spółdzielni odszkodowania na mocy przepisów prawa cywilnego.

Wynagrodzenie na podstawie spółdzielczej umowy o pracę

Tak jak w przypadku tradycyjnego stosunku pracy członek spółdzielni za pracę w niej otrzymuje wynagrodzenie obejmujące wynagrodzenie bieżące i udział w części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między członków zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie. 

Wynagrodzenie to podlega takiej samej ochronie jak wynagrodzenie pracownika zatrudnionego na podstawie zwykłej umowy o pracę.

Wypowiedzenie warunków pracy lub płacy w przypadku spółdzielczej umowy o pracę

W sytuacji wypowiadania warunków pracy lub płacy prawo spółdzielcze określa własne zasady, odrębne od regulacji odnoszących się do tych kwestii zawartych w kp. 

Warunki pracy lub płacy mogą zostać wypowiedziane członkowi spółdzielni, gdy jest to uzasadnione potrzebami gospodarczymi lub organizacyjnymi spółdzielni, a w szczególności wprowadzeniem nowych zasad wynagradzania, likwidacją działu pracy, w którym członek jest zatrudniony, likwidacją zajmowanego przez niego stanowiska pracy albo koniecznością zatrudnienia na danym stanowisku osoby o wyższych lub specjalnych kwalifikacjach lub w razie utraty przez członka zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim albo niezawinionej przez niego utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania. 

Należy pamiętać, że wypowiedzenie warunków pracy lub płacy wymaga od spółdzielni przewidzianego w kp współdziałania z organami związku zawodowego, jeżeli taki związek działa w spółdzielni.

Nowe warunki pracy i płacy proponowane członkowi przez spółdzielnię powinny być zgodne z kwalifikacjami pracownika, jak i możliwościami gospodarczymi spółdzielni. 

Rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę

Rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę może nastąpić przez:

Ustanie członkostwa w spółdzielni oznacza wygaśnięcie spółdzielczej umowy o pracę. 

Spółdzielcza umowa o pracę wygasa również w sytuacji, gdy przepisy prawa pracy przewidują wygaśnięcie umowy o pracę z mocy prawa, czyli w następujących przypadkach:

  • po upływie 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, 

  • śmierci pracownika.

Niedopuszczalne jest rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę w czasie trwania członkostwa, chyba że zachodzą podstawy do wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę, rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz rozwiązania tej umowy na skutek nieuzasadnionej odmowy przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy, a także rozwiązania jej na mocy porozumienia stron przy jednoczesnym wypowiedzeniu przez członka członkostwa.

Wypowiedzenie spółdzielczej umowy o pracę

Wypowiedzenie spółdzielczej umowy o pracę z zachowaniem przewidzianego w kp okresu wypowiedzenia jest możliwe w razie:

  • zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością,

  • przyznania członkowi prawa do emerytury.

W przypadku naruszenia przez spółdzielnię regulacji dotyczących wypowiedzeniu spółdzielczej umowy o pracę lub wypowiedzeniu warunków pracy lub płacy członek spółdzielni zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę ma wobec spółdzielni roszczenie o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków. Gdyby jednak spółdzielcza umowa o pracę uległa już rozwiązaniu, członkowi w takim wypadku przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach.

Gdyby doszło do przywrócenia członka spółdzielni do pracy, za czas pozostawania bez pracy, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy, przysługuje mu wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia bieżącego z ostatnich 3 miesięcy oraz odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej. Dotyczy to także członka spółdzielni, który po wypowiedzeniu mu warunków pracy lub płacy z naruszeniem przepisów Prawa spółdzielczego przystąpił do pracy na warunkach określonych w tym wypowiedzeniu.

Rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia

Rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia może nastąpić w czasie trwania członkostwa tylko z przyczyn uzasadniających według przepisów kp takie rozwiązanie umowy bez winy pracownika. 

Naruszenie przepisów o rozwiązywaniu spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia poprzez złożenie oświadczenia w tym przedmiocie mimo braku ku temu przyczyn skutkuje wystąpieniem po stronie pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach.

Członkowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, jednak nie dłuższy niż 6 miesięcy, wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia bieżącego z ostatnich 3 miesięcy oraz odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej, nie mniej jednak niż w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia.

Współdziałanie z organizacjami związkowymi

Podobnie jak na gruncie kp wypowiedzenie albo rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę wymaga od spółdzielni współdziałania z organami związku zawodowego, jeżeli związek taki działa w spółdzielni.

Oświadczenie spółdzielni o wypowiedzeniu spółdzielczej umowy o pracę, jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia, wypowiedzeniu warunków pracy lub płacy

Spółdzielnia, składając oświadczenie o wypowiedzeniu spółdzielczej umowy o pracę, o rozwiązaniu tej umowy bez wypowiedzenia albo o wypowiedzeniu warunków pracy lub płacy członkowi, musi uczynić to w formie pisemnej z podaniem przyczyny uzasadniającej to wypowiedzenie albo rozwiązanie. 

Skrócenie czasu pracy i obniżenie wynagrodzenia

W przypadku spółdzielczej umowy o pracę przepisy dopuszczają również równomierne skrócenie czasu pracy i obniżenie wynagrodzenia wszystkim członkom spółdzielni bez wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków w razie zaistnienia gospodarczej konieczności w celu zapewnienia pracy wszystkim członkom. 

Może to nastąpić wyłącznie decyzją walnego zgromadzenia.

Ponowne zawarcie spółdzielczej umowy o pracę po jej rozwiązaniu

Spółdzielnia i członek spółdzielni obowiązani są zawrzeć spółdzielczą umowę o pracę, jeśli doszło do ustania przyczyn, które uzasadniały wypowiedzenie albo rozwiązanie przez spółdzielnię spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia w czasie trwania członkostwa. 

Spółdzielnia, która naruszy ten obowiązek, musi liczyć się z tym, że członek spółdzielni, którego to dotyczy, ma roszczenie o nawiązanie spółdzielczej umowy o pracę o treści odpowiadającej aktualnym możliwościom gospodarczym spółdzielni.

Członkowi, który podjął pracę, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 3 miesięcy ustalone dla nowo podjętej pracy oraz odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej.

Wykluczenie członka

Członek spółdzielni może zostać z niej wykluczony w następujących wypadkach: z przyczyn uzasadniających według przepisów prawa pracy rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika lub w razie ciężkiego naruszenia obowiązków członkowskich, lub umyślnego działania na szkodę spółdzielni.

Wykluczenie może nastąpić w terminie 1 miesiąca od uzyskania przez spółdzielnię wiadomości o okolicznościach je uzasadniających. Wykluczenie członka zatrudnionego na podstawie spółdzielczej umowy o pracę pociąga za sobą skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Wykreślenie członka

Członek spółdzielni może zostać wykreślony z rejestru członków spółdzielni gdy: nie jest zatrudniony w spółdzielni przez okres dłuższy niż 1 rok z przyczyn niezawinionych przez spółdzielnię lub utracił w znacznym stopniu lub całkowicie zdolność do pracy, a spółdzielnia nie może zatrudnić go na stanowisku odpowiadającym jego ograniczonej zdolności do pracy albo jeżeli utracił pełną zdolność do czynności prawnych, a statut nie przewiduje członkostwa osób niemających takiej zdolności.

Wykreślenie w przypadku gdy członek utracił w znacznym stopniu lub całkowicie zdolność do pracy, a spółdzielnia nie może zatrudnić go na stanowisku odpowiadającym jego ograniczonej zdolności do pracy będzie skuteczne po upływie okresu przewidzianego w kp dla wypowiedzenia umowy o pracę.

Uchwałę o wykluczeniu członka ze spółdzielni albo o wykreśleniu go z rejestru członków spółdzielnia może podjąć po zasięgnięciu opinii właściwego organu związku zawodowego, jeśli taki działa w spółdzielni. 

Roszczenia członka na wypadek niezgodnego z prawem wykluczenia lub wykreślenia ze spółdzielni

Członek spółdzielni zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, którego spółdzielnia wykluczyła lub wykreśliła z rejestru członków z naruszeniem przepisów Prawa spółdzielczego, ma roszczenie o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków, a jeżeli spółdzielcza umowa o pracę uległa już rozwiązaniu roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, jak też roszczenie o wynagrodzenie w przypadku przywrócenia do pracy za czas pozostawania bez pracy, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy, wyliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia bieżącego z ostatnich 3 miesięcy. Ponadto w takim wypadku należy mu się odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej.

Trzeba pamiętać, że dochodzenie wskazanych wyżej roszczeń jest dopuszczalne, jeżeli członek dochodzi uchylenia uchwały o wykluczeniu albo wykreśleniu.

Członek spółdzielni, który rezygnuje z dochodzenia przywrócenia do pracy lub nawiązania członkostwa mimo bezzasadnego wykluczenia ze spółdzielni albo wykreślenia z rejestru ma prawo do odszkodowania odpowiadającego wynagrodzeniu za okres wypowiedzenia.

Tryb odwoławczy – spółdzielcza umowa o pracę

W sprawach dotyczących wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę, warunków pracy i płacy, rozwiązania oraz odmowy jej nawiązania termin do wystąpienia przez członka spółdzielni z odwołaniem do sądu rejonowego wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych wynosi 14 dni i liczy się od dnia doręczenia pisemnego zawiadomienia członka o oświadczeniu spółdzielni w tych sprawach wraz z uzasadnieniem. 

Jeśli członek spółdzielni wniesie odwołanie w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, termin do wniesienia odwołania do sądu biegnie od dnia doręczenia członkowi spółdzielni zawiadomienia wraz z uzasadnieniem o uchwale organu odwoławczego lub od upływu terminu ustalonego w statucie do podjęcia uchwały przez ten organ.

Tryb odwoławczy – wykluczenie lub wykreślenie członka

Sądem właściwym dla spraw o istnienie członkostwa, o wykluczenie ze spółdzielni albo o wykreślenie z rejestru członków, a także sprawy o roszczenia z tytułu niezgodnego z prawem wykluczenia ze spółdzielni albo wykreślenia z rejestru członków są sądy okręgowe.

W przypadku dochodzenia przez członka przed sądem uchylenia uchwały rady spółdzielni o wykluczeniu lub wykreśleniu nie jest wymagane wyczerpanie postępowania wewnątrzspółdzielczego. Termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwały o wykluczeniu lub wykreśleniu członka wynosi 6 tygodni i liczy się od dnia doręczenia członkowi zawiadomienia o wykluczeniu albo wykreśleniu wraz z uzasadnieniem.

Podsumowanie

Podsumowując, spółdzielcza umowa o pracę jest specyficznym rodzajem umowy o pracę, o czym świadczą przedstawione wyżej rozwiązania, które są odmienne niż w przypadku tradycyjnej umowy o pracę. W przypadku członków spółdzielni regułą jest zatrudnianie członków na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, choć przepisy dopuszczają możliwość zatrudnienia wszystkich lub niektórych członków na podstawie umowy o pracę nakładczą, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem działalności spółdzielni, o ile statut tak stanowi.