Świadczenia socjalne z ZFŚS dla byłego pracownika

Artykuł skierowany jest zarówno do pracowników, jak i pracodawców, a dotyczy świadczeń socjalnych z ZFŚS. ZFŚS to zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, który jest gromadzony przez pracodawcę celem zapewnienia wsparcia socjalnego pracownikom do tego upoważnionym. Kwestie gromadzenia funduszu oraz możliwości ich przeznaczenia będą przedmiotem niniejszego opracowania. Esencją będzie zaś pochylenie się nad tym, czy świadczenia socjalne przysługują byłym pracownikom.

Podstawa prawna

Zasady tworzenia przez pracodawców ZFŚS, zasady gospodarowania środkami Funduszu, który jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z niego, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego uregulowane są w Ustawie z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Kiedy pracodawca ma obowiązek utworzenia Funduszu?

Jeśli pracodawca zatrudnia, według stanu na 1 stycznia danego roku, co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, ma obowiązek utworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych – dalej ZFŚS.

Jeśli pracodawca 1 stycznia danego roku zatrudnia co najmniej 20, ale mniej niż 50 pracowników, i jeżeli zawnioskuje o to zakładowa organizacja związkowa, ma obowiązek utworzenia Funduszu. W przypadku gdy nie będzie wniosku zakładowej organizacji związkowej, nie ma takiej konieczności.

Pracodawca, który prowadzi działalność w formie jednostki budżetowej lub samorządowego zakładu budżetowego, tworzy Fundusz bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.

Z czego tworzony jest Fundusz?

Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, który jest naliczany w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych.

Co do zasady wysokość tego odpisu wynosi, na jednego zatrudnionego, 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą.

Od tej stawki odpisu są jednak wyjątki – związane z wiekiem i wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych. W przypadku pracownika młodocianego wysokość odpisu podstawowego wynosi:

• 5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w pierwszym roku nauki;

• 6% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w drugim roku nauki;

• 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w trzecim roku nauki.

W przypadku zaś pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub pracę o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych wynosi on 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Ponadto wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Nie jest to jednak obowiązkowe, a stanowi dla pracodawcy możliwość.

ZFŚS obejmuje także swoim zasięgiem emerytów i rencistów, jeśli pracodawcy sprawują nad nimi opiekę socjalną, w tym również ze zlikwidowanych zakładów pracy. Dla nich wysokość odpisu podstawowego może być przez pracodawcę zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki.

Zgodnie z przepisami ustawy pracodawcy, którzy utworzyli zakładowy żłobek lub klub dziecięcy oraz przeznaczą na ten cel z odpisu podstawowego kwotę odpowiadającą 7,5 punktu procentowego tego odpisu, mogą zwiększyć Fundusz na każdą zatrudnioną osobę o 7,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego pod warunkiem, że przeznaczą całość tego zwiększenia na prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego. Jest to skierowane głównie do dużych przedsiębiorstw, korporacji, które zatrudniają wielu pracowników i zetknęli się z ich wnioskami o założenie takiego żłobka czy klubu dla dzieci pracowników.

Tych zasad nie stosuje się jednak do wszystkich zakładów pracy. Wyłączone spod tego są:

• uczelnie publiczne działające na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce;

• szkoły i placówki objęte systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela.

Jakie jest aktualne przeciętne miesięczne wynagrodzenie?

Zgodnie z przepisami ustawy w roku 2023 przez przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej, o którym mowa w tym akcie normatywnym, należy rozumieć przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w drugim półroczu 2019 roku ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Czy można zwiększać środki ZFŚS?

Środki ZFŚS mogą być zwiększane o:

• wpływy z opłat pobieranych od osób i jednostek organizacyjnych – korzystających z działalności socjalnej;

• darowizny oraz zapisy osób fizycznych i prawnych;

• odsetki od środków Funduszu;

• wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe;

• wierzytelności likwidowanych zakładowych funduszy socjalnego i mieszkaniowego;

• przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych;

• przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych w części nieprzeznaczonej na utrzymanie pozostałych zakładowych zasobów mieszkaniowych;

• inne środki określone w odrębnych przepisach.

Kwestie organizacyjne związane z Funduszem

Środkami Funduszu administruje pracodawca – rozporządza nim i podejmuje wszelkie związane z nim decyzje. Jeśli w roku kalendarzowym środki z Funduszu nie zostaną w całości wykorzystane, przechodzą na rok następny. Są one gromadzone na odrębnym rachunku bankowym.

Na co można przeznaczać środki z Funduszu?

Środki zgromadzone na Funduszu przeznacza się na działalność socjalną, którą stanowić mogą:

• usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego;

• udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej;

• udzielanie zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.

Kto jest uprawniony do korzystania z Funduszu?

Osobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu są:

• pracownicy i ich rodziny;

• emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny;

• inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie uzgodnionym z zakładową organizacją związkową, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.

Byli pracownicy, którym przysługują świadczenia socjalne

Pełne prawo do partycypowania w funduszu przyznano emerytom i rencistom. Emerytem jest osoba pobierająca świadczenie emerytalne. Za rencistę uważa się pobierającego rentę z tytułu niezdolności do pracy (częściowej lub całkowitej). Ta kategoria uwzględnia też osoby uprawnione do renty rodzinnej, czyli na przykład wdowy, które po rozwiązaniu stosunku pracy przechodzą na tego rodzaju świadczenie, mimo że przysługuje im własne prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

Byli pracownicy, jeśli odeszli z pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, z mocy prawa należą do kręgu osób uprawnionych do korzystania z funduszu socjalnego. Mogą to robić wyłącznie u tego pracodawcy, u którego pracowali bezpośrednio przed przejściem na emeryturę lub rentę.

W związku z powyższym byłym pracownikom, którzy zakończyli pracę i przeszli na emeryturę lub rentę, przysługują świadczenia socjalne ZFŚS.