Uchylenie lub zmiana decyzji ZUS dotyczącej przyznania świadczeń emerytalno-rentowych

Jednym z podstawowych zadań ZUS-u jest ustalanie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych oraz ich realizacja. Katalog tych świadczeń jest bardzo duży: od różnego rodzaju emerytur po renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne czy socjalne. Przyznanie i wypłata świadczeń emerytalno-rentowych odbywa się po rozpatrzeniu przez ZUS wniosku osoby ubezpieczonej  lub może być przyznana z urzędu i kończy się wydaniem odpowiedniej decyzji. Czy wydane przez ZUS postanowienie jest ostateczne? Czy możliwe jest uchylenie lub zmiana decyzji ZUS? Jakie zasady obowiązują w tym zakresie? Przeczytaj artykuł i znajdź odpowiedź!

Jakie są rodzaje świadczeń emerytalno-rentowych wypłacanych przez ZUS?

Podstawą prawną przyznawania i wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych jest Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Reguluje ona zasady przyznawania takich świadczeń, jak:

• emerytura;
• renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa;
• renta rodzinna;
• dodatek pielęgnacyjny;
• dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej;
• zasiłek pogrzebowy.

Aby otrzymać świadczenie emerytalno-rentowe, należy złożyć wniosek w oddziale ZUS odpowiednim ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. ZUS może przyznać także świadczenie z urzędu, jak ma to miejsce np. w przypadku osób, które pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy i po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 dla mężczyzn) otrzymują emeryturę z urzędu w miejsce pobieranej dotychczas renty.

We wniosku o emeryturę lub rentę należy przedstawić:

• okresy składkowe i nieskładkowe;
• wysokość wynagrodzenia – nie dotyczy osób, które mają obliczony kapitał początkowy.

Natomiast wnioskując o rentę należy dołączyć także:

• zaświadczenie o stanie zdrowia – OL-9;
• wywiad zawodowy sporządzony przez pracodawcę dla osób zatrudnionych.

ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji w sprawie przyznania lub odmowy przyznania świadczenia emerytalno-rentowego.

Uchylenie lub zmiana decyzji ZUS dotyczącej przyznania świadczenia emerytalno-rentowego

Zgodnie z art. 114 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS w sprawie zakończonej prawomocną decyzją ZUS może na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu uchylić lub zmienić decyzję ZUS i ponownie ustalić prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

• zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, a które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
• decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
• dowody, na podstawie których ustalono istotne okoliczności, okazały się fałszywe;
• decyzja została wydana wskutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
• decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
• przyznanie świadczenia lub nieprawidłowe obliczenie nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Uchylenie lub zmiana decyzji ZUS może nastąpić, jeżeli od dnia wydania decyzji do jej zmiany lub uchylenia upłynęło nie więcej niż:

• 10 lat – w przypadku gdy decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, na podstawie fałszywych danych lub świadomego wprowadzenia w błąd ZUS;
• 5 lat – w sytuacji gdy zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, a które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość oraz gdy decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub wyrok sądu, który został uchylony;
• 3 lata – gdy to organ rentowy popełnił błąd, przyznając świadczenie lub ustalając jego wysokość – w tym wypadku ZUS może odstąpić od uchylenia lub zmiany decyzji, jeżeli wiązałoby się to z „nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą, materialną, wiek, stan zdrowia oraz inne szczególne okoliczności” (art. 114 pkt 1f ustawy).

Jak zatem wynika z ustawy, ZUS ma 5 lat na zmianę, uchylenie lub wydanie nowej decyzji, jeżeli pojawią się nowe dowody, które mają wpływ na wysokość przyznanego świadczenia, z wyjątkiem sytuacji, gdy zostało ono przyznane w wyniku przestępstwa, gdzie ZUS ma 10 lat na weryfikację podjętej decyzji w sprawie świadczenia emerytalno-rentowego.

Należy przy tym dodać, że obecnie obowiązujące przepisy są odpowiedzią na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2012 roku, K5/11, który uznał artykuł 114 ust. 1a Ustawy o emeryturach i rentach z FUS „za niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wcześniej obowiązywały przepisy, które do 10 lutego 2017 roku pozwalały na zmianę lub uchylenie decyzji w oparciu o nowe dowody lub inną ich ocenę przez ZUS nawet po wielu latach. Jak wskazywał skarżący do Trybunału Konstytucyjnego rzecznik praw obywatelskich: „tego typu prawomocność nie jest żadnym gwarantem stabilizacji sytuacji prawnej i życiowej jednostki, skoro organ rentowy w każdym czasie i tylko na podstawie odmiennej oceny dowodów może pozbawić jednostkę przysługujących jej praw”.

Jakie okoliczności mogą mieć wpływ na uchylenie lub zmianę przez ZUS decyzji o przyznaniu świadczenia emerytalno-rentowego?

Najczęstszą przyczyną uchylenia lub zmiany decyzji ZUS o przyznaniu świadczenia emerytalno-rentowego jest przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie nowych okoliczności, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Okoliczności wymagające wyjaśnienia zależą od rodzaju świadczenia, o jakie ubiega się ubezpieczony. Jeżeli chodzi o emeryturę, warunkiem jej nabycia jest:

• wiek - na prawo do wcześniejszej emerytury okolicznościami wymagającymi wyjaśnienia może być praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;
• staż pracy składający się z okresów składkowych i nieskładkowych – tutaj znaczenie może mieć np. nieuwzględniony wcześniej na świadectwie pracy okres urlopu bezpłatnego.

Okolicznościami, które mogą być wyjaśniane przy ubieganiu się o rentę z tytułu niezdolności do pracy mogą być natomiast:

• okresy niezdolności do pracy;
• rodzaj niezdolności – całkowita lub częściowa, trwała lub okresowa;
• potrzeba przekwalifikowania w związku z utratą sprawności;
• rodzaj stwierdzonego naruszenia sprawności organizmu powodujący konieczność stałej lub długotrwałej opieki.

Przy wydaniu decyzji o prawie do renty rodzinnej znaczenie będzie mieć:

• ustalenie, czy w chwili śmierci osoba zmarła miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy 

lub

• spełniała warunki do nabycia tych świadczeń.

Jeśli chodzi o wypłatę jednorazowego świadczenia, jakim jest zasiłek pogrzebowy mający na celu pokrycie kosztów pogrzebu, okolicznościami wymagającymi wyjaśnienia będą ustalenia, czy osoba zmarła w chwili śmierci:

• była ubezpieczona;
• pobierała emeryturę lub rentę;
• nie miała prawa do emerytury lub renty, ale spełniała warunki do jej uzyskania.

Jeżeli przedmiotem wydanej przez ZUS decyzji będzie ustalenie uprawnień do świadczenia rentowego w związku z wypadkiem w pracy, w drodze do lub z pracy, okolicznościami wymagającymi wyjaśnienia będą:

• sprawy związane z samym wypadkiem pozwalające uznać go za wypadek w pracy lub w drodze do i z pracy – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną mające związek w wykonywaniem obowiązków pracowniczych;
• w sytuacji wypadku w drodze do i z pracy dodatkowo badane będzie, czy droga była najkrótsza, a jeśli nie, to czy była najdogodniejsza pod względem komunikacyjnym i czy nie została przerwana, a jeśli została przerwana – czy przerwa była uzasadniona.

Oprócz wymienionych wyżej okoliczności uchylenie lub zmiana decyzji ZUS w sprawie przyznania świadczenia emerytalno-rentowego jest możliwa na podstawie dowodów. Mogą to być między innymi:

• świadectwo pracy – a w nim istotne informacje dla przyznania świadczeń, jak okresy nieskładkowe, okresy pracy w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze;
• zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – ERP-7, które zawiera dane o zatrudnieniu na cały lub część etatu, kwoty wypłaconych wynagrodzeń – jest obowiązkowo wymagane dla pracowników zatrudnionych przed 1999 rokiem;
• legitymacja ubezpieczeniowa – która do 1999 roku była podstawowym dokumentem potwierdzającym zatrudnienie i wynagrodzenie pracownika i jest podstawowym dokumentem potwierdzającym zatrudnienie do 31 grudnia 1998 roku;
• dokumenty urzędowe – dowód osobisty, akt urodzenia, zgonu czy małżeństwa;
• zeznania świadków – gdy brak jest świadectwa pracy, można powołać świadków, którzy potwierdzą okres zatrudnienia w danym zakładzie pracy.

Podsumowanie

Istnieje wiele okoliczności i dowodów, przez które może nastąpić uchylenie lub zmiana decyzji ZUS w sprawie przyznania świadczenia emerytalno-rentowego. Obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma na to 5 lat. Wcześniej ZUS uchylał wydaną przez siebie decyzję nawet po wielu latach, z uwagi na to, że inaczej zinterpretował fakty, które najpierw uznawał za dowody. Było to niezgodne z zasadą zaufania obywateli do państwa i obecnie ZUS nie może podważać swoich decyzji w tej sprawie po upływie 5 lat. Dla świadczeniobiorców stanowi to gwarancję stałości dochodów, która daje poczucie bezpieczeństwa i zaufania do państwa.