Udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy

Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy. Na wstępie jednak warto zaznaczyć, że pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych na podstawie odrębnych przepisów prawa. Natomiast ich respektowanie należy do obowiązków pracodawcy, których brak przestrzegania może grozić surowymi konsekwencjami.

W kodeksie pracy przewidziano, co najmniej 14 podstawowych zasad pracy, które stanowią reguły postępowania oparte na obowiązujących przepisach kodeksu lub innych przepisach prawa pracy. Do podstawowych zasad prawa pracy należy: 

• prawo do pracy
• swoboda nawiązania stosunku pracy
• poszanowanie dóbr osobistych pracownika
• zasada równego traktowania pracowników
• zakaz dyskryminacji
• godziwe wynagrodzenie za pracę
• prawo do wypoczynku
• bezpieczne i higieniczne warunki pracy
• zaspokajanie potrzeb pracowników
• podnoszenie kwalifikacji zawodowych
• zasada uprzywilejowania pracowników
• prawo do tworzenia organizacji pracowników i pracodawców
• udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy
• tworzenie warunków korzystania z niektórych uprawnień pracowniczych.

Zasady zwane podstawowymi nie wyczerpują w całości norm, którym kodeks przepisuje charakter zasad pracy. Wymienienie powyższych zasad i nazwanie ich jako podstawowe ma raczej aspekt praktyczny, inne zasady znalazły bowiem odzwierciedlenie w pozakodeksowych przepisach prawa pracy i nie powinny być uznawane za mniej ważne.

Sposób realizacji zasady udziału pracowników w zarządzaniu zakładem pracy

Zasada udziału pracowników w zarządzaniu zakładem pracy to tzw. zasada partycypacji pracowników i obejmuje działalność w zakładach prowadzących działalność gospodarczą, niezależnie od formy własności. 

Możliwość udziału pracowników w zarządzaniu zakładami pracy stanowi jedną z form dialogu i współpracy partnerów społecznych, co niewątpliwie ma uzasadnienie konstytucyjne jako ustawie zasadniczej.

Pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Te odrębne przepisy do których należy sięgnąć to między innymi przepisy ustaw:

1. z 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24, poz. 123 ze zm.) 
2. z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników, Dz.U.2021.425 t.j.
3. z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Dz.U.2006.79.550
4. ustawie z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz. U. Nr 62, poz. 556 z późn. zm.),
5. z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551),
6. z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz. U. Nr 149, poz. 1077),
7. ustawie z dnia 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek (Dz. U. Nr 86, poz. 525).

Pierwsza z tych ustaw pod nazwą samorządu załogi zakładu pracy wprowadziła udział przedstawicielstwa pracowniczego (rady pracowniczej i zebrania ogólnego pracowników) w zarządzaniu przedsiębiorstwem państwowym. Do tych organów należą uprawnienia stanowiące, opiniodawcze i kontrolne w określonych sprawach gospodarczych. W szczególności, do samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego należy stanowienie w istotnych sprawach przedsiębiorstwa, wyrażanie opinii, podejmowanie inicjatywy i zgłaszanie wniosków oraz sprawowanie kontroli działalności przedsiębiorstwa.

Druga ustawa, dotycząca komercjalizacji czyli obejmująca przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę. Udział pracowników został przewidziany w procesie komercjalizacji, w ten sposób, że proces komercjalizacji dokonuje się na wniosek dyrektora i rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego. Jednocześnie partycypacja pracowników polega na przysługującym prawie do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru. Pracownicy komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego stają się, z mocy prawa, pracownikami spółki.

Na podstawie trzeciej ustawy dotyczącej informowania pracowników i przeprowadzania z nimi konsultacji, realizowane jest prawo pracowników do informacji dotyczącej: działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian; stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia; działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia. Przepisy ustawy stosuje się do pracodawców wykonujących działalność gospodarczą zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Poza przekazywaniem informacji pracodawcy mają obowiązek przeprowadzania konsultacji w sprawach stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia a także działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.

Odnośnie pozostałych wskazanych ustaw, warto zauważyć, że ogólnym założeniem leżącym u podstaw powołania europejskich rad zakładowych i przedstawicieli pracowników w spółce europejskiej, spółdzielni europejskiej oraz uregulowania zasad uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek było umożliwienie pracownikom zatrudnionym w poszczególnych krajach Unii dostępu do informacji i udziału w podejmowaniu decyzji w faktycznych ośrodkach decyzyjnych, czyli na poziomie centralnym. Wprowadzenie tego typu rozwiązań pozwala na uzupełnienie informowania i konsultacji pracowników na poziomie krajowym.

Konsekwencje naruszenia zasady udziału pracowników w zarządzaniu zakładem pracy

W większości z przywołanych ustaw, które zapewniają udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy, przewidziane zostały przepisy sankcjonujące naruszenie tej zasady. 

Przykład 1.

W ustawie o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, przewidziano bezpośrednie konsekwencje nie respektowania przepisów ustawy. Zgodnie z nimi, kto wbrew przepisom ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji  uniemożliwia utworzenie rady pracowników, nie podaje informacji o poziomie zatrudnienia, nie organizuje wyborów rady pracowników lub je utrudnia, nie informuje rady pracowników lub nie przeprowadza z nią konsultacji w sprawach określonych w ustawie lub utrudnia przeprowadzenie konsultacji, dyskryminuje członka rady pracowników w związku z wykonywaniem przez niego czynności związanych z informowaniem i przeprowadzaniem konsultacji - podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny. Postępowanie w wyżej wymienionych sprawach, toczy się na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148, z późn. zm.3)). Oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy.

Na podstawie ustawy z dnia 5 kwietnia 2002 r.o europejskich radach zakładowych, Kto, będąc członkiem zarządu centralnego lub zarządu innego szczebla w obrębie przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym albo przedstawicielem w państwie członkowskim, o którym mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2, lub osobą działającą w jego imieniu:

1. uniemożliwia utworzenie lub utrudnia działanie specjalnego zespołu negocjacyjnego, europejskiej rady zakładowej lub informowanie pracowników i konsultacje z pracownikami prowadzone w trybie określonym porozumieniem zawartym na podstawie art. 18,
2. dyskryminuje członka specjalnego zespołu negocjacyjnego, członka europejskiej rady zakładowej lub przedstawiciela reprezentującego pracowników zgodnie z porozumieniem zawartym na podstawie art. 18 w związku z pełnioną przez niego funkcją, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.
2. Ustawa z 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24, poz. 123 ze zm.).
3. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników, Dz.U.2021.425 t.j.
4. Ustawaz 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Dz.U.2006.79.550.
5. Ustawa z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz. U. Nr 62, poz. 556 z późn. zm.).
6. Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551).
7. Ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz. U. Nr 149, poz. 1077).
8. Ustawa z dnia 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek (Dz. U. Nr 86, poz. 525).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.