Jak przebiega kwalifikacja wojskowa i co warto o niej wiedzieć?

Kwalifikacja wojskowa jest postępowaniem, którego celem jest wprowadzenie danych do ewidencji wojskowej oraz określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej przez obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Jakie są podstawowe założenia prawne kwalifikacji wojskowej oraz jej przebieg — piszemy o tym w artykule.

Kwalifikacja wojskowa — podstawa prawna

Zasady organizowania i przeprowadzania kwalifikacji wojskowej regulują przepisy Ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, zwanej dalej „ustawą”.
Z kolei na poziomie wykonawczym zastosowanie mają unormowania Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 lutego 2023 roku w sprawie kwalifikacji wojskowej, zwanego dalej „rozporządzeniem”.

Kwalifikacja wojskowa — podstawowe zasady określone w ustawie 

Zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy kwalifikacja wojskowa ma na celu wprowadzenie danych do ewidencji wojskowej oraz określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej przez obywateli Rzeczypospolitej Polskiej (RP).

W rozumieniu przepisów ustawy przez kwalifikację wojskową należy rozumieć proces ukierunkowany na określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej.

Zwierzchni nadzór nad przeprowadzaniem kwalifikacji wojskowej sprawuje MON, a czynności podejmowane w ramach kwalifikacji wojskowej są prowadzone przez powiatowe komisje lekarskie oraz wojewódzkie komisje lekarskie, wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz szefa wojskowego centrum rekrutacji. 

 Do kwalifikacji wojskowej są obowiązani stawić się, w określonym terminie i miejscu, mężczyźni, którzy w danym roku kalendarzowym kończą 19 lat. 

Wymaga jednocześnie podkreślenia, że osoby: 

• w stosunku do których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników;
• całkowicie niezdolne do pracy oraz niezdolne do samodzielnej egzystencji lub uznane za całkowicie niezdolne do pracy na podstawie Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
• zaliczone do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności albo o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych:

– można zwolnić z obowiązku osobistego stawiennictwa do kwalifikacji wojskowej w przypadku skutecznego doręczenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) orzeczenia albo wypisu z treści orzeczenia stwierdzającego tę niezdolność lub niepełnosprawność, na podstawie którego można określić zdolność tych osób do czynnej służby wojskowej, oraz poinformowania szefa wojskowego centrum rekrutacji na piśmie albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną, zwanej dalej „ustawą z dnia 18 lipca 2002 roku”, o tym doręczeniu. 

W przypadku osób, wobec których kwalifikacja wojskowa nie została przeprowadzona w roku kalendarzowym, w którym ukończyły 19 lat, są one objęte obowiązkiem stawienia się do kwalifikacji wojskowej przeprowadzanej w następnym roku kalendarzowym. 

Obowiązek stawienia się do kwalifikacji wojskowej trwa do końca roku kalendarzowego, w którym osoba objęta tym obowiązkiem kończy 60 lat. 

Do stawienia się do kwalifikacji wojskowej wzywa wójt (burmistrz, prezydent miasta), zapewniając planowe stawiennictwo osób do tej kwalifikacji.

Jak stanowi art. 59 ust. 8 ustawy, w razie niestawienia się do kwalifikacji wojskowej bez uzasadnionej przyczyny właściwy wójt (burmistrz, prezydent miasta) z urzędu albo na wniosek przewodniczącego powiatowej komisji lekarskiej lub szefa wojskowego centrum rekrutacji nakłada na osobę podlegającą kwalifikacji wojskowej grzywnę w celu przymuszenia albo zarządza przymusowe doprowadzenie przez policję do kwalifikacji wojskowej w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ogłoszenie kwalifikacji wojskowej

W myśl § 3 ust. 1 rozporządzenia wojewodowie ogłaszają kwalifikację wojskową na obszarze województwa w drodze obwieszczeń. 

W powyższym obwieszczeniu zamieszcza się: 

• podstawę prawną przeprowadzenia kwalifikacji wojskowej;
• kategorie osób podlegających obowiązkowi stawienia się do kwalifikacji wojskowej;
• informację o miejscach i terminach przeprowadzenia kwalifikacji wojskowej na obszarze województwa;
• informację o dokumentach, które przedstawia się komisji lekarskiej, oraz o dokumentach, które będą wykorzystane na potrzeby ewidencji wojskowej;
• informację o dokumentach, na podstawie których osobę podlegającą obowiązkowi osobistego stawiennictwa do kwalifikacji wojskowej można zwolnić z tego obowiązku w przypadku wystąpienia sytuacji określonej w ustawie, oraz informację o sposobie ich doręczenia właściwemu organowi;
• informację o możliwości stawienia się do kwalifikacji wojskowej, za pośrednictwem szefa wojskowego centrum rekrutacji, ochotników, w tym kobiet oraz osób ubiegających się o zmianę kategorii;
• pouczenie o sposobie dopełnienia obowiązku stawienia się do kwalifikacji wojskowej w przypadku zmiany miejsca zamieszkania;
• informację o środkach egzekucji administracyjnej i sankcjach karnych za niedopełnienie obowiązku stawienia się do kwalifikacji wojskowej lub nieprzedstawienie wymaganych dokumentów oraz za odmowę poddania się badaniom lekarskim. 

Kwalifikację wojskową ogłasza się nie później niż na 14 dni przed dniem jej rozpoczęcia. Obwieszczenia w sprawie kwalifikacji są wywieszane w sposób przyjęty na danym terenie w miejscach najbardziej uczęszczanych i widocznych, a ponadto publikuje się je w Biuletynach Informacji Publicznej wojewodów oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast). 

Wezwanie na kwalifikację wojskową

Wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) wzywają osoby do stawienia się do kwalifikacji wojskowej za pośrednictwem wezwań. 

Wspomniane wezwanie doręcza się osobie co najmniej na 7 dni przed wyznaczonym terminem stawienia się do kwalifikacji wojskowej, przy czym nieotrzymanie wezwania nie zwalnia osoby od obowiązku stawienia się w terminie i miejscu wskazanym w obwieszczeniu. 

Wzór wezwania dla osób podlegających obowiązkowi kwalifikacji wojskowej jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia, natomiast wzór wezwania dla osób ubiegających się o zmianę kategorii zdolności do służby wojskowej oraz dla ochotników został ustalony w załączniku nr 2 do rozporządzenia. 

Dokumenty przedstawiane przez osobę wezwaną do kwalifikacji wojskowej

Jak wynika z przepisów rozporządzenia, osoba stawiająca się po raz pierwszy do kwalifikacji wojskowej przedstawia: 

1. wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta): 

• dowód osobisty lub inny dokument pozwalający na ustalenie tożsamości, 
• dokument potwierdzający przyczyny niestawienia się do kwalifikacji wojskowej, jeśli stawienie się do kwalifikacji wojskowej w terminie określonym w wezwaniu nie było możliwe; 

2. powiatowej komisji lekarskiej (pkl) – dokumentację medyczną, w tym wyniki badań specjalistycznych przeprowadzonych w okresie 12 miesięcy przed dniem stawienia się do kwalifikacji wojskowej, albo wypis z treści orzeczenia stwierdzającego niezdolność lub niepełnosprawność; 

3. szefowi wojskowego centrum rekrutacji (wcr): 

• dokumenty potwierdzające poziom wykształcenia lub pobieranie nauki oraz posiadane kwalifikacje zawodowe, 
• potwierdzenie zgłoszenia się do rejestracji w przypadku wprowadzenia takiego obowiązku. 

Z kolei osoba, która stawała już do kwalifikacji wojskowej, lub osoba ubiegająca się o zmianę kategorii zdolności do służby wojskowej przedstawia: 

1. wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta): 

• dowód osobisty lub inny dokument pozwalający na ustalenie tożsamości, 
• dokument potwierdzający przyczyny niestawienia się do kwalifikacji wojskowej, jeśli stawienie się do kwalifikacji wojskowej w terminie określonym w wezwaniu nie było możliwe; 

2. pkl – dokumentację medyczną, w tym wyniki badań specjalistycznych przeprowadzonych w okresie 12 miesięcy przed dniem stawienia się do kwalifikacji wojskowej, albo wypis z treści orzeczenia stwierdzającego niezdolność lub niepełnosprawność; 

3. szefowi wcr ‒ wojskowy dokument osobisty w przypadku jego wydania oraz dokumenty potwierdzające poziom wykształcenia lub pobieranie nauki oraz posiadane kwalifikacje zawodowe.

Czynności wykonywane podczas kwalifikacji wojskowej oraz kategorie zdolności do czynnej służby wojskowej

W ramach kwalifikacji wojskowej wykonuje się następujące czynności: 

1. sprawdzenie tożsamości osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej;
2. określenie zdolności fizycznej i psychicznej do służby wojskowej osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej; 
3. wstępne przeznaczenie osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej do poszczególnych form obowiązku obrony oraz przyjęcie wniosków o przeznaczenie do służby zastępczej;
4. wprowadzenie danych do ewidencji lub aktualizacja ewidencji wojskowej i przetwarzanie danych gromadzonych w tej ewidencji;
5. przekazywanie informacji i promowanie służby wojskowej; 
6. wydanie zaświadczenia o stawieniu się do kwalifikacji wojskowej, uregulowanym stosunku do służby wojskowej oraz o orzeczonej zdolności do służby wojskowej; 
7. nadanie stopnia wojskowego szeregowego i przeniesienie osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej do pasywnej rezerwy. 

Ustawa przewiduje następujące kategorie zdolności do czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej: 

• kategoria A – zdolny do służby wojskowej, co oznacza zdolność do odbywania lub pełnienia określonego rodzaju służby wojskowej, a także zdolność do odbywania służby zastępczej;
• kategoria B – czasowo niezdolny do służby wojskowej, co oznacza przemijające upośledzenie ogólnego stanu zdrowia albo ostre lub przewlekłe stany chorobowe, które w okresie do 24 miesięcy od dnia badania rokują odzyskanie zdolności do służby wojskowej w czasie pokoju;
• kategoria D – niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju, z wyjątkiem niektórych stanowisk służbowych przeznaczonych dla terytorialnej służby wojskowej;
• kategoria E – trwale i całkowicie niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju oraz w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. 

Jak przebiega kwalifikacja wojskowa i co warto o niej wiedzieć? Podsumowanie

Kwalifikacja wojskowa jest procesem ukierunkowanym na określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej. Kwalifikację wojskową przeprowadza się corocznie, przy czym — w uzasadnionych przypadkach — może być przeprowadzana częściej. Do kwalifikacji są obowiązani stawić się, w określonym terminie i miejscu, mężczyźni, którzy w danym roku kalendarzowym kończą 19 lat, do kwalifikacji wojskowej mogą się zgłosić ponadto ochotnicy, w tym także kobiety. Ogłoszenie kwalifikacji następuje w drodze obwieszczenia wydanego przez wojewodę. Osoba wezwana powinna przedłożyć wymagane dokumenty. Czynności podejmowane podczas kwalifikacji zostały określone w ustawie o obronie Ojczyzny.